Walt Whitman lindi më 31 maj 1819 pranë Huntington, Long Island (ishulli
në formë peshku për të cilin flet shpesh në poezitë e tij, ishull i adhuruar
dhe i urryer në të njëjtën kohë), në një familje në gjendje të dobët ekonomike.
Babai, ndonëse nuk kishte një punë të përhershme, solli në botë nëntë fëmijë.
Whitman do të kishte një lidhje të veçantë me nënën, saqë në vdekjen e saj
(ndodhur gjithsesi në moshë shumë të vonuar), bie në një gjendje të mirëfilltë
e të vërtetë dërmimi. Për këtë mjafton të përmendim se disa nga pak poezitë e
Walt Witman që i përshkon pesimizmi janë shkruar pas vdekjes së prindes së
adhuruar.
Në vitin 1823 familja vendoset në Brooklin. Poeti i ardhshëm ishte vetëm katër
vjeç. Për sa iu përket studimeve, Walt pati një vijim të rregullt deri në vitin
1830, pastaj filloi të mësojë mjeshtërinë e tipografit (punëtorit të
shtypshkronjës). Në vazhdim punoi si mësues filloreje, fatorino dhe një mijë
gjëra të tjera derisa u bë gazetar (në Amerikën e fillimeve kalimi nga tipograf
në gazetar ishte një gjë e natyrshme). Lindi në këtë periudhë dashuria e tij
për lëvrimin e poezisë.
Karriera e tij në botën e letrës së shtypur filloi me një bashkëpunim për
gazetën "The Long Islander" , për të vazhduar pastaj me "The
Evening Star" të Brooklin-it. Në vitin 1841, tashmë drejtori i "The
Daily Eagle" të Brooklyn-it hyn në "botën e bukur" dhe bëhet mik me
piktorë e me këngëtarë operash. Por në vitin 1848 lë detyrën për shkak të disa
përplasjeve politike. Kthehet të punojë si karpentier.
Arrijmë kështu momentin fatsjellës që shënon një kthesë rrënjësore në jetën e
poetit. Kur ishte njëzet e nëntë vjeç, ndjen se bënte një jetë jo të kënaqshme
dhe jo të pranueshme me ato çfarë ndjente së brendshmi. Atëherë i lind dëshira
të udhëtojë, nisur nga fakti se ai nuk kishte dalë deri atëherë kurrë nga
shteti i tij. I vjen oferta për të drejtuar një gazetë në New Orleans: pranon.
Nis kështu një rrugaçëri e gjatë e cila do ta sillte në kryeqytetin e shtetit
Lousiana, një udhëtim nëpër rrugët e kontinentit amerikan dhe përmes lumenjve
të tij (përmendim këtu udhëtimet përgjatë lumit Mississippi, gjithashtu objekt
frymëzimi më vonë për Mark Twain). Me një fjalë, poeti dashurohet në Amerikën,
në personazhet e saj, në njerëzit e saj dhe në kulturën e saj, në të njëjtët
elementë që do të përbënin lëndën prej së cilës kanë dalë, janë ngjizur poezitë
e tij.
Në vitin 1833 boton atë që do ta shpallte atë përfundimisht poet, librin "Fije
bari". Libri, kur dilte, nuk mbante emrin e botuesit, as të autorit: ka vetëm
një portret të Walt Whitman me uniformë punëtori, dhe përmban dymbëdhjetë poezi
pa titull dhe një parathënie. Botimi i dytë do të botohej më 1836. Kësaj here
emri i autorit është mbi ballinë. Në ballinën e mbrapme botohej letra e Ralph
Waldo Emerson që e kishte përshëndetur me një gjykim pozitiv sapo kishte dalë
botimi i parë i librit.
Ditën që kremtohej pavarësia amerikane doli kështu një vepër që lartësonte
shpirtin e atij kombi dhe mrekullitë ende pjesërisht të nëndheshme të botës së
re. Jo rastësisht, për disa dhjetëra vjet vepra e Walt Whitman është
konsideruar si Bibla e demokracisë amerikane, emblema e një shteti në rritje,
simboli forcës që lind nga mundi dhe nga puna. Në ppezinë e tij, individi
shndërrohet në komb, poezitë "demokratizohen", bëhen fjalë të çdo amerikani:
përmbajtjet shprehin shpirtin e miliona vetave. Me një gjuhë të përzier e
krejtësish personle, poeti në lirikat e tij kompozon një himn të pasionuar të
mundësive ideale të indivit dhe të botës, duke lartësuar hyjnoritetin e natyrës
njerëzore dhe mrekullinë e realitetit të përditshëm.
Në vitin 1860 plas lufta civile, ngjarje shumë vendimtare në historinë e Shteteve
të Bashkuara të Amerikës. Të gjithë, ndonëse në mënyra të ndryshme, do të
përfshiheshin në këtë dramë të madhe të cilin e shikojnë të rrjedhë në rrugët
dhe në fushat gjakun e njerëzve të kombit të vet. Besimi i Walt Walt në
Amerikën e tij luhatet, hyn në krizë, por pastaj ringjallet me një hov të ri.
Vendos të punojë për ushtrinë dhe shkon të banojë në Washington (edhe ngaqë
vëllai George ishte plagosur në betejë). Viti 1865 ndërkaq është viti i
rizgjedhjes së Abraham Linkolnit, por edhe viti i vrasjes së tij. Këto ngjarje
frymëzojnë tekstet "Gjëmimi i tupanit" dhe "Në kujtim të presidentit Linkoln",
dy nga poezitë e tij më të realizuara.
Nga ky moment vijojnë botime gjithnjë e më të shpeshta të teksteve
tashme të famshme whitmaniane. Botimi i katërt e i pestë shohin dritën mes
viteve 1867 e 1868 ndërsa botimi i gjashtë është ai i vitit 1876 dhe i shtati
ai i vitit 1882. Ndërkohë Whitman bën ndonjë udhëtim: shkon në St. Louis,
pastaj në Ontario, për të gjetur doktor R.M. Bucke që do të shkruante studimin
e parë kritik për të. Në vitin 1873 do të merrte një goditrje aplopeptike, me
një paralizë të pjesëshme, por, fatmirësisht, rimerr veten. Gjatë atij viti i
vdes nëna, ngjarje shumë e papërballushme që, siç e kemi theksuar, e hedh në
një dëshpërim të thellë.
Më 1884 merr me qirànjë shtëpi në Mickle Street, në Camden; në vitin
1888 ka një tjetër paralizë. Ndonëse në kushtet e krizës ekonomike do të
gjendeshin fondet për ta ndihmuar. Në vitin 1889 del botimi i tetë i Fijeve të
barit. Në vitin 1891 Whitman filloi të përgatisë të ashtuquajturin "death-bed
edition" (botimin në shtratin e vdekjes), publikuar më 1892. Po atë vit,
më 26 mars, vdes në moshën shtatëdhjetetrevjeçare. Vepra e plotë, poezi dhe
prozë, iu publikua më 1902, në dhjetë vëllime./Elida BUÇPAPAJ
Aforizma të Uollt Uitmanit
Midis zhurmave të turmës gjendemi ne të dy, të lumtur se jemi bashkë,
duke folur pak, ndoshta as edhe një fjalë.
E lëshoj sokëllimën time barbare sipër çative të botës.
Kur e analizoj famën e arritur nga heronjtë dhe fitoret e gjeneralëve të
mëdhenj, nuk ua kam zili gjeneralëve.
Unë i këndo individit, njeriut fillikat,/Në të njëjtën kohë i këndoj
Demokracisë, masës./ Organizmit, nga koka te këmbët, i këndoj/ Fizionomia në
vetvete, truri nuk janë të denjë/ për Muzën: Forma tërësore është shumë më e
denjë,/ Dhe Femrës i këndoj barabar me Mashkullin./ I këndoj jetës së mbushur
me pasion, pulsime dhe forcë,/ krenar, për veprimet e saj të lira që nën ligjet
hyjnore përmbushen,/ Këndoj Njeriun Modern.
Unë kurorëzoj veten, unë i këndoj vetes,/ dhe këtë hamendem se edhe ti
duhet ta hamendësh,/ sepse çdo atom që më përket mua është sikur të të përkiste
edhe ty.
I panjohur, nëse duke ecur ti ndesh në mua dhe ke dëshirë/ të më flasësh,
pse të mos e bësh këtë? / E pse unë u dashka të mos flas me ty?
Ishim së bashku, gjithë kohën tjetër e kam harruar.
Lëre shpirtin të jetë krenar dhe solid përballë një milion universesh.
Nëse është bërë vonë të më gjesh, ngulmo, nëse nuk më gjen në një vend,
kërko diku tjetër, sepse unë jam ndalur diku dhe po të pres ty.
Nuk kam asnjë dyshim se i kam merituar armiqtë e mi, por nuk jam i
sigurtë nëse i kam merituar miqtë e mi.
I dal kundër vetes sime? Natyrisht që i dal kundër vetes sime/ Jam i
madh dhe përbëhem nga shumë vetvete...
Dëgjo, më tha shpirti,/ Le të shkruajmë për trupin (jemi në fakt një),
vargje të tilla,/ Që, pas vdekjes, do të doje të bëheshin të padukshëm,/ O, më
vonë, më vonë, në sfera të tjera,/ Në një grup shokësh këngët e mia t'i
rikëndosh,/ (Në harmoni me zërin, pemët, erërat e tokës, grumbullin e
dallgëve), / Mund të vazhdoj me buzëqeshje të lumtur,/ T'i njoh gjithmonë këtë
vargjet e mia, si këtu, si tani?,/ për herë të parë, /Duke firmosur për
shpirtin dhe trupin, emrin tim ua jap,/ Walt Whitman.
Është vetëm një stërpikë, pas së gjithash, pak prekje fillestare aty
këtu, që nuk e shterojnë temën, por kufizohen së dëshmuari atë në çfarë mund të
shndërrohen. Atëherë më shkrep në mendje se të njëjtat fije nuk janë veçse e
njëjta gjë: një kalimdrejt diçkaje, më shumë se një objekt mbyllur në vetvete.
Lexues, në ty gufon jeta, ti drithëron nga krenaria dhe dashuia: je
sikur unë, lexues/ E prandaj ti kushtoj këto këngët e mia.
Asgjë nuk është ndonjëherë vërtetë e humbur, apo mund të jetë e humbur,/
Asnjë lindje, formë, identitet?/ Asnjë objekt i botës./ Asnjë jetë, asnjë
forcë, asnjë gjë e dukshme,/ Dukja e jashtme nuk duhet ta pengojë, as caku i
ndryshuar/ nuk duhet ta ngatërrojë trurin.
Mos u ngushto, ji si me veten tënde me mua/ jam Walt Whitman/ liberal
dhe i fortë si Natyra/ dhe derisa dielli të të mos shmangë, as unë nuk do të të
shmang/ derisa ujërat nuk të refuzojnë së farfurituri për ty, as fletët së
fërfërituri për ty/ fjalët e mia nuk do të refuzojnë se ndrituri dhe së
fëshfërituri për ty...
Kur dëgjoj astronomin e ditur,/ Kur dëshmitë dhe shifrat të vijnë të
rreshtuara para meje,/ kur të m'i dëftejnë hartat dhe diagramet për t'i
shumëzuar, ndarë dhe zbritur,/ kur të ulem për të dëgjuar seminarin e
astronomit midis mijëra duartokitjesh në sallë,/ oh, kur kur shpejt do të
lodhem e bajatosem,/ gjersa të ngrihem e të përvidhem së ikur,/ në ajrin mistik
mbrëmësor të brymshëm, dhe nga koha në kohë/ t'i admiroj në heshtje të përkryer
yjet.
Lufta e vërtetë nuk do të pasqyrohet kurrë në libra.
A mund të përballet libri juaj me fushën e hapur dhe me bregun e detit?
Kur jargavanët lulëzonin, herën e fundit, në livadhin para/ shtëpisë/
Dhe ylli i madh në qiellin e perëndimit zbriste shpejt/ mbrëmjen/ Unë isha në
zi, dhe gjithmonë do të jem, sa herë të kthehesh/ pranverë./ Prnaverë që
gjithmonë kthehesh, gjithmonë do të më sjellës/ këtë trini,/ jargavanin përherë
të lulëzuar, yllin që perëndon në/ perëndim/ Dhe mendimin për atë që unë
dua./Elida BUÇPAPAJ
Comments (0)
Dërgoja shokut
Printo
