Shtatëdhjetë vjet më vonë, pakti mes Hitlerit dhe Stalinit qëndron si hije mbi Evropë. Kujtimi i tij vazhdon të ndajë.

Për polakët, lituanët, letonët dhe besarabët pakti nisi sundimin e terrorit, deportimeve në masë, skllavërisë dhe vrasjeve që sollën me vete ushtritë naziste dhe sovjetike, kur ato koordinuan pushtimin e këtyre vendeve në përputhje me protokollet sekrete të paktit - me të cilat Stalini dhe Hitleri kishin rënë dakord për të ndarë Evropën Lindore mes regjimeve të tyre.

Për hebrenjtë e gjithë këtyre vendeve pakti ishte licencë për Holokaustin. Për të majtën evropiane ideja që udhëheqësi i BRSS firmosi një pakt me Hitlerin simbolizonte falimentimin moral të regjimit sovjetik.

Përkrahësit e Stalinit u munduan për një kohë të gjatë ta arsyetonin kthesën ideologjike të tij si nevojë pragmatike për "të fituar kohë" që Bashkimi Sovjetik të armatosej kundër kërcënimit gjerman.

Sigurisht, në verën e vitit 1939 Stalini kishte arsye të ishte skeptik për aleancën e Francës dhe Britanisë me Bashkimin Sovjetik. Refuzimi i kuptueshëm i polakëve për të mos lejuar trupat sovjetike në tokën polake ishte pengesa kryesore. Kjo e shtyu udhëheqësin sovjetik drejt ofertës së Hitlerit për siguri.

Por Stalini nuk e shikonte këtë si fitim kohe për luftën me Gjermaninë që nisi në 1941.

Ai nuk bënte dallim mes shteteve liberale kapitaliste dhe diktaturave fashiste - të dyja ishin armike.

Me anë të paktit ai mendoi t'i vendoste të dyja palët në lojë kundër njëra-tjetrës duke i lënë dorë të lirë Hitlerit të pushtonte Poloninë dhe të niste luftën me aleatët perëndimorë, pa ndërhyrjen e Bashkimit Sovjetik.

"Ne nuk jemi kundër luftës (mes Gjermanisë dhe shteteve perëndimore), nëse ato luftojnë dhe dobësojnë njëra-tjetrën", - tha Stalini në 1939.

 

Turpi vazhdon

 

Përveç paktit - të firmosur nga ministri i Jashtëm gjerman, Joachim von Ribbentrop, dhe homologu i tij rus, Vyacheslav Molotov - ishin edhe protokollet sekrete. Për shumë vite më pas Bashkimi Sovjetik e mohoi ekzistencën e tyre.

Në 1989, pas demonstrimeve të mëdha për të festuar 50-vjetorin e paktit, një komision sovjetik më në fund pranoi ekzistencën e tyre - megjithëse vetë dokumenti nuk botua në Rusi deri në vitin 1992.

Pakti është një turp për ata në Rusinë e Putinit që krenohen me arritjet sovjetike gjatë luftës.

Kujtimi i tij është një gjemb konstant në marrëdhëniet e Rusisë me vendet fqinje, të cilat, natyrshëm, e kujtojnë paktin nga perspektiva e shtypjes ruse pas 1945.

Parlamenti Evropian ka kërkuar që 23 gushti të jetë një ditë përkujtimore për kujtimin e gjithë viktimave të regjimeve totalitare - të Hitlerit dhe Stalinit. Nuk është ide e keqe.

Ndoshta kjo do të ndihmojë për uljen e tensioneve që vazhdojnë të krijohen nga kujtimet e së shkuarës.

 -

Orlando Figes është profesor historie në Birkbeck College, University of London