VOAL - Online Zëri i Shqiptarëve | ||||
XHEJMS DIN OSE IKONA HOLLIVUDIANE E REBELIT E Djelë, 02.01.2009, 05:35pm (GMT1) Ishte pasdite vonë, pak para mbrëmjes, më 30 shtator 1955: në autostradën kombëtare 466 në drejtimin Salinas, Kaliforni, një Porsche Spider nuk mundi të shmangte përplasjen me një tjetër automjet që, ndoshta për shkak të një pakujdesie të shoferit, kishte shkelur korsinë. Pasoja ishte fatale: për drejtuesin e veturës nuk mund të bëhej asgjë, kishte mbaruar në sekondë dhe vetura e tij ishte thërmuar. Pak orë më vonë, mes pikëllimit të përgjithshëm, filloi të përhapet lajmi se James Dean kishte vdekur. Ishte 24 vjeç. Tani nga largësia e më shumë se pesëdhjetë viteve nga humbja e aktorit dhe nga lindja e mitit, figura e James Dean është një ikonë që kultura rinore e ka bërë pjesë të jetës së saj, tashmë në mënyrë pothuaj të pavetëdijshme. Dhe legjenda e tij vazhdon të pavdekësohet në brezni pas breznish, pa u zbehur magjepsja e tij dhe aktualiteti i tij. Nuk është e lehtë të gjesh një tjetër personazh që, sa ai, të ketë ndikuar kaq shumë dhe kaq gjatë, në mënyrën e sjelljes, më mënyrën e veshjes, në mitologjitë metropolitane të të rinjve; deri në atë pikë sa mund të pohosh se në çdo të ri ka gjetur strehë diçka që i përket aktorit James Dean, prototipit të çdo adoleshenti. Në të njëjtat vite kur fillonte të përvijohej legjenda, rokenrolli i hidhte hapat e tij të parë dhe figura e "rebelit" (kryengritësit) e mishëruar nga aktori, qysh nga fillimi, qe pranuar si e vetja nga prirja e re muzikore: në SHBA lindte kultura rinore, e cila shpejt do të pushtonte dhe do ta revolucionarizonte botën. Ashtu si për vdekjen e tij aq të parakohshme, për jetën e James Dean është shkruar përgjatë dhjetëra viteve, shpesh me thekse gati epike që do të arrinin të ishin burim i pashtershëm i krijimit të hendekut midis jetës private dhe publike, por, mbi të gjitha, midis jetës dhe artit. Kjo formë e hendekizimit, nëse nga njëra anë mund të përfaqësonte një kufi, sepse shpesh përballej me rrezikun e vënies në plan të dytë të atyre që janë merita të padyshimta artisitke të aktorit në krahasim me një dobësi të veçantë për jetën anekdotike të njeriut, nga ana tjetër është ndoshta njëkohësisht e pashmangshme të kuptohet një personazh enigmatik dhe të pakëndtjetër si James Dean, i cili luajti rolet e tij filmike sikurse në mënyrën që jetoi, dhe jetoi si në mënyrën që luajti në ekranin e madh. Jimmy (Xhimi) siç thirrej nga miqtë ushqente një pasion të pamasë për garat me motoçikleta dhe automobilë, me të cilët kalonte shumë kohë, shpesh duke marrë pjesë edhe në gara zyrtare të motoçiklizimit dhe automobilizmiz. Ditën kur vdiq, ai ishte nisur për në Salinas për një garë ku ai do të merrte pjesë të nesërmen. Ironia e fatit kishte dashur që edhe pak më shumë se një muaj para incidentit, Jimmy të kishte marrë pjesë në qendër të një spoti televiziv për sigurinë e drejtimit të veturës. Në atë rast fjalët e tij qenë këto: "Drejtoni me kujdes," - e pastaj, duke e kthyer shikimin tek telekamera, me një buzëqeshje enigmatike shtonte: "Sepse jeta që do të shpëtoni mund të jetë imja." Ndonëse më pas ishte qartësuar se incidenti viktimë e së cilës ishte, nuk lidhej me shpejtësinë e madhe, epilogu i trishtë përfaqëson fundin e një jete të jetuar gjithmonë në fill të perit. Një nga refrenet që kishte për autor atë vetë ishte: "Ëndërro sikur do të jetosh përjetësisht, jeto sikur do të vdesësh sot." Ashtu jetoi, ashtu vdiq. Atë 30 shtator 1955, Amerika e të rinjve - e jo veç ajo u gjet prapë në lotë për humbjen e një heroi; ishin skena të një dehjeje tragjike të krahasueshme vetëm me ato të tridhjetë viteve më parë, që kishin shoqëruar humbjen e Rudolph Valentino. Bash një javë para përplasjes tragike në timon të veturës së tij "Little Bastard" kështu e kishte quajtur veturën fringo të re Porsche 550- aktori James Dean kishte mbaruar në Hollivud, pranë Liz Taylor, xhirimet kryesore të kolosalit Gjiganti (« Giant », 1956), me regji të George Stevens; roli i tij i tretë dhe i fundit kinematografik, madje rol jokryesor. Filmi doli një vit më vonë pas vdekjes së tij dhe u prit me bujë të madhe. Disa muaj më vonë, Hollivudi i kushtoi gjithë ato nderime heroi të tij të ri dhe të pafat: The James Dean Story (1957), një dokumentar i gjallë me bashkëregji të djaloshit Robert Altman, dhe kolona zanore e të cilit do të kishte intepretues xhazistin e jashtëzakonshëm Chet Baker (i cili, gjithashtu i bukur e rebel, ishte quajtur James Dean i jazz). Në film, pavarësisht natyrës dokumentaristike, dilej përtej normave të gjinisë duke i dhënë aktori përmasat e legjendës. Legjendë që nuk duket se do të njohë ndonjëherë perëndim. Nga mesi i viteve 50 deri sot, James Dean është objekt i një kulti të vërtetë: për dhjetëra vjet, mijëra e mijëra fansa e kanë nderuar dhe imituar, e kanë përkujtuar, ia kanë vizituar varrin, ia kanë koleksionuar objektet e jetës private, disa kanë marrë pjesë edhe në gara në nderim të kujtimit të tij. Figura e tij është përdorur pa fund nga industria e kinemasë, televizionit, modës. Mund të thuhet edhe se askush tjetër nuk ka ndikuar si ai për mënyrën e sotme të paraqitjes së jashtme të të rinjve në gjithë botën e sotme: jeans e t-shirt, veshje të pandashme nga të rinjtë. Por ndoshta kjo është në natyrën e rokut dhe të mitologjive përkatëse që ndikimi i autorit ka qenë kaq i mirëfilltë dhe i pareshtur. Bash të nesërmen e vdekjes së tij, rock&roll që po lindte mori jo vetëm bukurinë e tij estetike, por edhe shpirtin anarkoid e rebelues: Elvid, për të konsoliduar figurën e tij, përshtati në mënyrë strategjike pamjen dhe gjestet "prej kafshe" alla James Dean, admirues fanatik i të cilit ishte; Gene Vincent e Eddie Cochran, patën një njëjtësim shpirtëror shumë më të madh. Trashëgimia mitike e rebelit të Hollivudit, gjithsesi, nuk u kufizua vetëm në rock&roll, prej atëherë e tutje, bëhet përfundimisht pjesë organike e kulturës muzikore dhe deri në ditët tona figura e James Dean e shoqëron krejt historinë e rokut; duke mishëruar atë shpirt rebel e magjepsës, por edhe të brishtë e fëminore, duke karakterizuar personalitetin e tij të të "ashpirt me zemër të butë" dhe duke sfiduar deri edhe betejet mes breznive, duke u pranuar sa nga fëmijët edhe nga prindërit. Nëse i riu Bob Dylan e konsideronte James Dean një idhull dhe e vajtonte vdekjen e tij, disa vjet më vonë Beach Boys-at ia kushtuan një këngë. Nga ana e këndejme e oqeanit, John Lennon arrin të deklarojë "pa James Dean nuk do të kishin ekzistuar kurrë Beatles". Vetë Lennon, në e ballinën e albumit të tij "Rock'n'roll", ishte në një montazh fotografik me James Dean, duke e bërë kështu të qartë lidhjen shpirtërore të aktorit me kulturën dhe muzikën rok. Në vitet 70 do të kishim shprehës më agresivë të rinisë së rebeluar, larg engjëllit të mallkuar të Hollivudit. Në vitet 80, do të ishte Morrissey këngëtari i grupit Smiths që do t'iu jepte jetë anëve më intime e melankolike të aktorit, të cilit ia kushtoi edhe një libër ("James Dean Is Not Dead", 1983). Në vitet 90 arrin tërmeti Kurt Cobain dhe grupi i tij Nirvana, duke sjellë një James Dean modern. Ndoshta nuk qe humbja e James Dean ajo që solli mitizimin e vdekjes së parakohshme, por sigurisht humbja e tij solli një formulim të ri të idealit romantik. Ishte James Dean në fakt intepretues i pashoq i "live fast, die young" (jeto shpejt, vdis i ri" që u bë lajtmotiv i rokut./Elida BUÇPAPAJ |
||||
Copyright © 2005-2008 Nulled by [x-MoBiLe]. All rights reserved. |