Lavdie Ndreu / Liri Gega e Dali Ndreu me familjen
Flet Lavdie Merlika (Ndreu), e bija e çiftit që u dënua me vdekje. "I arrestuan
te shtëpia e xhaxhait në Sllovë dhe thanë se i kapën në kufi duke u arratisur"
Lavdie Merlika, vajza e vetme e Dali Nderut dhe Liri Gegës, dy figurave të
njohura të lidershipit historik të dënuar me vdekje në mesin e viteve "˜50, e
rindërton ndarjen tragjike me prindërit duke veçuar tri momente kulmore: çastin
e arrestimit, lajmin për vdekjen e tyre dhe pushkatimin e nënës shtatzënë.
Ka qenë vetëm tetë vjeçe atëherë, por mban mend me detaje rrethanat e
tragjedisë dyfishe. Sa kishim shkuar te xhaxhai në Sllovë, kur erdhën dhe i
arrestuan papritur, kujton ajo. Thanë
se i kapën në kufi duke u arratisur. Pas tre muajsh mbërriti lajmi se i dënuan
me vdekje si armiq të popullit. Çfarë ndodhi më tej, ishte një fatkeqësi më
vete, shton Lavdija duke rrëfyer kalvarin e vuajtjeve në kampin e Shtyllasit,
përçudnimin e të tjerëve si familjarë të armiqve e tradhtarëve dhe stërmundimet
sfilitëse në kërkim të eshtrave të prindërve që nuk i gjetën kurrë. Sidoqoftë,
për të, pushkatimi i nënës shtatzënë ka qenë brenga më e madhe. Përtej
mëdyshjeve për këtë akt makabër, të denoncuar zyrtarisht nga Hrushovi, vajza e
çiftit të dënuar me vdekje s'ka as dilemën më të vogël për faktin rrëqethës se
nëna e saj është pushkatuar shtatzënë. Me dëshmi e prova të pakontestueshme,
ajo të krijon bindjen se ka ndodhur pikërisht kështu, pavarësisht përpjekjeve
të regjimit për të pohuar të kundërtën...
Zonja Lavdie! Prindërit tuaj, dy nga personazhet e njohura të lidershipit
komunist, janë pushkatuar në një ditë, me akuzën për tradhti ndaj atdheut dhe
tentativë arratisjeje. Çfarë kujtoni nga ndarja tragjike me ta?
Kanë kaluar vite e dekada qysh atëherë. Tashmë jam bërë nënë e gjyshe. Koha
shumë gjëra i ka venitur, vitet kanë bërë të tyren, por palca e ndodhive,
pasojat, nuk mund të shqiten lehtë. Tri janë momentet kulmore që ruaj nga ajo
ndarje tragjike: çasti i arrestimit të prindërve, lajmi për vdekjen e tyre dhe
pushkatimi i nënës shtatzënë. Jam rritur me brengën dhe dhimbjen e tyre. Kam
qenë e vogël, shumë e vogël kur jam ndarë me prindërit. Pa përkujdesjen e
njerëzve të babait, nuk do të isha kjo që jam. Xhaxhallarët, por sidomos gratë
e tyre, kanë bërë gjithçka për të kompensuar dashurinë e prindërve të vërtetë.
E them me plot gojën që jetën time ua dedikoj atyre, përkushtimit dhe
përkuj-desjes së pakursyer që reguan për mua. Megjithatë...
Megjithatë, pas asaj që ndodhi, fjalët "nënë" e "babë" nuk t'i nxuri më goja...
Nuk e di ç'ka ndodhur në raste të ngjashme, por në rastin tim, fjalët "nënë" e
"babë" nuk i kam shqitur kurrë nga vetja. Në shqiptimin e tyre, kam ndier
gjithnjë diçka hyjnore, të shenjtë. Po, po. Si mund t'u flisja ndryshe atyre që
s'më lanë kurrë pa ngrohtësi atërore. Paçka se edhe vetë jetonin në mjerim e
terror të skajshëm. I kam thirrur baba me plot gojën, me gjithë shpirt xhaxha
Beshirit dhe nënë Mynyres, gruas së tij. Për ta u bëra fëmija i tetë, por më e
privilegjuara ndër shtatë të tyre...
E keni fjalën për kohën kur keni humbur prindërit? Po kur jetonit me ta, ju
kujtohet?
Me ta jam ndarë kur isha tetë vjeçe. Asokohe jetonim në katin e dytë të një
shtëpie private te Rruga e Kavajës. Prindërit kishin ardhur aty fill pas
luftës. Babai, me sa mbaj mend, ishte drejtor i ndërmarrjes së ndërtimit, po
shpesh i flisnin gjeneral. Mamaja punonte mësuese në shkollën pedagogjike te
Rruga e Elbasanit. Unë vazhdoja shkollën te "Hasan Vogli". Si fëmijë, kuptohet
nuk kisha si t'i dija peripecitë që kishin kaluar prindërit deri atëherë. Ajo
që ndieja ishte rrallimi i vizitave të miqve dhe shokëve të tyre, të cilët
dikur hynin e dilnin shpesh.
Pra, një pjesë të fëmijërisë e keni kaluar në Tiranë, madje në kushte
relativisht komode po të kemi parasysh kohën...
Si fëmijë i dy zyrtarëve, krahasuar me moshatarët e tjerë, kuptohet, jetoja më
mirë. Të tjerët, në pjesën më të madhe, nuk e kishin këtë privilegj. Kam
mbresat më të bukura nga ajo periudhë. Ndër to mbaj mend dhuratat e prindërve
për ditëlindje. Babai sidomos ishte shumë i dhënë për to. Kur mbusha shtatë
vjeçe, ai më bleu një fizarmonikë. E ruaj edhe sot atë. Është e vetmja relikte
që kam nga ato vite. Ishte dëshira e babit të bëhesha instrumentiste. Mamaja
nga ana tjetër kujdesej të isha e rregullt në shkollë, por edhe në veshje e
sjellje. Ajo ishte shumë e dhënë pas kuzhinës. Gatimin e kishte
pasion. Mbaj mend sidomos byrekun me shumë petë. E tëhollte vetë, e përgatiste
me kujdes dhe i rrinte te koka derisa piqej. I hidhte pak yndyrë. Shpesh për
këtë babai e xhaxhallarët e thumbonin me shaka, duke i kujtuar origjinën si
gjirokastrite. Shumë herë mamaja më merrte me vete në shkollën e saj. Aty më
linte për orë të tëra në shoqërinë e vajzave të Pedagogjikes. Pak a shumë
kështu rrodhi ajo pjesë e fëmijërisë deri ditën kur ata i arrestuan...
Keni qenë e pranishme kur janë arrestuar?
Atë skenë e kam parë nga afër. Atëherë isha tetë vjeçe.
(Panorama)