Jetojmë në një mjedis të ndotur moralisht. E ndotëm moralin duke thënë diçka të
ndryshme nga ajo që mendonim. Mësuam të mos i besonim asgjëje, të shpërfillnim
njëri-tjetrin, të kujdeseshim vetëm për veten tonë. Koncepte të tilla si
dashuria, miqësia, dhembshuria, përulësia apo falja e humbën thellësinë dhe
dimensionin e tyre, dhe për shumë prej nesh ato përfaqësonin vetëm veçanti
psikologjike, apo i ngjanin përshëndetjeve që e kishin humbur rrugën që nga
kohët e lashta, paksa qesharake në epokën e kompjuterëve dhe anijeve
hapësinore. Vetëm pak prej nesh ishin në gjendje të bërtisnin me të madhe
pushtetet nuk duhet të kishin kaq pushtet, dhe se ajo fermë e veçantë, që
prodhon ushqim ekologjikisht të pastër dhe cilësor vetëm për ata, duhet ta
dërgojë ushqimin në shkolla, jetimore dhe spitale, nëse nuk mund të prodhohej
për të gjithë. Regjimi i mëparshëm, i armatosur me ideologjinë arrogante dhe të
patolerueshme, e zvogëloi njeriun duke e bërë një forcë dhe mjet prodhimi. Duke
bërë këtë, sulmoi substancën dhe marrëdhënien e ndërsjellë. Uli njerëzit me
dhunti dhe autonomi, të cilët punonin me mjeshtri në vendin e tyre, dhe i
thërrmoi në makinën e zhurmshme e gjigande, kuptimi i së cilës nuk ishte i
qartë për askënd. Nuk mund të bëjë më shumë se sa ta lodhë dalëngadalë veten.
Kur flas për ndotjen e atmosferës morale, nuk flas vetëm për zotërinjtë që hanë
perime organike dhe nuk hedhin sytë poshtë nga dritaret e aeroplanëve. Po flas
për të gjithë ne. Jemi mësuar të gjithë me sistemin totalitar dhe e kemi
pranuar atë si një fakt i pandryshueshëm dhe kemi ndihmuar në përjetimin e tij.
Me fjalë të tjera, të gjithë jemi, edhe pse në masa të ndryshme, përgjegjës për
operacionin e makinerisë totalitare; askush prej nesh nuk është një viktimë e
thjeshtë: jemi njëkohësisht edhe krijuesit e tij.
Përse e them këtë? Do të ishte e paarsyeshme të kuptoje ligjshmërinë e trishtë
të dyzet viteve të fundit si diçka të huaj, të cilën na e la trashëgim një
kushëri i largët. Përkundrazi, duhet ta pranojmë këtë trashëgimi si një mëkat
kundër vetes sonë. Nëse e pranojmë si të tillë, do të kuptojmë se është në
dorën tonë, dhe vetëm në dorën tonë, të bëjmë diçka për të. Nuk mund t'ua vëmë
fajin sunduesve të mëparshëm për gjithçka, jo vetëm sepse do të ishte e
pavërtetë, por gjithashtu do të zbehte detyrën me të cilën përballemi sot, pra,
detyrimin për të vepruar me pavarësi, në liri, në logjikë dhe me shpejtësi. Le
të mos gabojmë: qeveria më e mirë në botë, Parlamenti më i mirë dhe Presidenti
më i mirë, nuk mund të bëjnë shumë vetëm me veten e tyre. Do të ishte
gjithashtu gabim të prisje një ilaç të menjëhershëm vetëm prej tyre. Liria dhe
demokracia përfshijnë pjesëmarrjen dhe përgjegjësi nga të gjithë.
Nëse e kuptojmë këtë, atëherë e gjithë frika se demokracia e Çekosllovakisë së
re do të zhduket. Nëse e kuptojmë këtë, shpresa do të kthehet në zemrat tona.
Në konkluzion, do të doja të thoja se dua të jem një President që flet pak dhe
bën shumë. Dua të jem një President i cili jo vetëm që do të shohë jashtë
dritareve të avionit, por i cili, do të jetë i pranishëm mes popullit të tij
dhe do t'i dëgjojë ata.
Ju mund të pyesni se çfarë republike ëndërroj unë. Më lejoni të përgjigjem: Unë
ëndërroj një republikë të pavarur, të lirë dhe demokratike, një ekonomi të
begatë dhe shoqëri të drejtë, me pak fjalë, një republikë humane e cila i
shërben individit dhe shpreson se edhe individi do t'i shërbejë. Për një
republikë me njerëz të harmonishëm, pasi përndryshe do të ishte e pamundur të
zgjidhnim problemet tona, njerëzore, ekonomike, ekologjike, sociale dhe
politike.
Më i njohuri nga pararendësit e mi e hapi fjalimin e parë me një citim nga
Comenius-i çek. Më lejoni ta përmbledh fjalimin tim të parë me parafrazimin tim
të të njëjtit pohim:
Popull, qeveria juaj është kthyer nga ju