VOAL - Online Zëri i Shqiptarëve - NJË HISTORI ARRATIE QË BËRI BUJË MË 1984 - DHE SHQIPËRIA DJE E SOT SIPAS IZABELA ISLAMITNga XHEVDET SHEHU

Isabela Islami me nënën e saj Nadiren

A ju kujtohet një ngjarje e rrallë në verën e vitit 1984? Dy motra arratiseshin përmes detit në një natë të errët me not nga Saranda në Korfuz... Atyre që nuk ju kujtohet, me siguri që kanë dëgjuar për të, megjithëse kanë kaluar kaq vjet... Arratisja e tyre, bëri bujë në Shqipëri. Gjesti i dy motrave, që te shumëkush ngjalli habi, pezm dhe admirim, krijoi probleme serioze dhe çoi në forcimin e regjimit të kufirit shtetëror, sidomos atij detar. Sidoqoftë, pasi u fol një farë kohe për gjestin tejet të guximshëm të dy motrave, pasoi një heshtje e rëndë dhe e gjatë për fatin e tyre.
Historisë së dy motrave shqiptare në historinë e shërbimit botëror të "˜Zërit të Amerikës" i janë kushtuar më shumë se katër faqe. Shkrimtari Ismail Kadare e ka trajtuar historinë e arratisjes së tyre në romanin "˜Spiritus'. E, megjithatë, historia e tyre nuk është rrëfyer asnjëherë deri në fund.
Në këtë intervistë ekskluzive për gazetën "˜DITA', falë njohjes sime të hershme me të, Isabela Islami rrëfehet për herë të parë me hollësi për çfarë ndodhi 30 vjet më parë, si dhe pse u arratisën dy motrat, ndërsa vëllai i tyre i vetëm, Klementi, humbi jetën gjatë kësaj "˜aventure'.
Prej 30 vjetësh Isabela dhe motra e saj Zamira punojnë në radiostacionin më të përhapur të botës, në "˜Zërin e Amerikës' dhe në këtë intervistë Isabela tregon se si arritën deri aty, duke spikatur me personalitetin e tyre. Me pak fjalë është përshkrimi i një rruge të mundimshme nga Çerma e Lushnjes ku ato ndodheshin të internuara, deri në Uashington, një rrugëtim midis ferrit dhe parajsës...

Isabela Islami

Për të dyja motrat nuk kanë munguar asnjëherë epitetet me superlativa. I kanë quajtur heroina, ikona të radiostacionit të madh, ndërsa në këtë intervistë-bashkëbisedim të DITA-s me Isabelën, ajo dëshiron ta thërrasim thjesht Isabela apo Bela, sikurse i drejtohen miqtë.
Si gazetare e njohur tashmë, Isabela jep edhe konsideratat e saj sidomos për zhvillimet e dy dekadave të fundit në Shqipëri, zhvillime që ajo i ndjek me shumë vëmendje dhe kërshëri.

- Isabela, 30 vjet më parë ju u arratisët nga Shqipëria, ndërkohë që Enver Hoxha ishte ende gjallë. Pse e ndërmorët këtë hap të pazakontë për kohën?
- Xhevdet, të falemnderit për këtë intervistë në gazetën "˜DITA'. Së pari dëshiroj ta bëj të qartë për ju dhe lexuesit tuaj të nderuar se pikëpamjet e shprehura në këtë intervistë janë thjesht personale dhe nuk pasqyrojnë politikat e qeverisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe as të Zërit të Amerikës, ku unë punoj. Ju më pyesni pse u arratisëm 30 vjet më parë? Po ju përgjigjem drejtpërdrejt: Ne u internuam familjarisht në Çermë të Lushnjes pas arrestimit të vëllait, Klementit, i cili ishte atëhere 19 vjeç. Vendimi nuk ishte krejt i pazakontë. Kishin ikur edhe të tjerë para nesh, ashtu siç ikën edhe të tjerë pas nesh, deri në fillim të viteve 90'. Familja ka patur një histori të gjatë dhe të rëndë persekutimi që nga tetori i vitit 1944 me arrestimin e gjyshit nga nëna, Maksut Selenica dhe vëllait të tij, të cilët u pushkatuan. Po ashtu edhe nga familja e babait patën një histori persekutimesh, jo të këtyre përmasave si familja e nënës, por gjithsesi me burgje dhe internime. Vëllai i babait, Shahsuvar Islami, një djalë i arsimuar mirë në Firence të Italisë, u burgos dhe u dënua me 15 vjet burgim. Vdiq në burg.

Shumë njerëz, të njohur dhe të panjohur, kanë thënë se ishte një nga familjet më të persekutuara në Shqipëri. Këtë nuk mund ta them. Kam takuar njerëz që e kanë ndjerë peshën e persekutimit që në moshë fare të njomë. Me pak fjalë, Xhevdet, në Shqipëri unë mund të them se kam patur një fëmijëri të bukur, për aq kohë sa nuk isha në gjendje të kuptoja. Më pas gjithçka ka qënë gri për mua dhe natyrisht për gjithë familjen.

Në Çermë jetuam për gati 10 vjet dhe punonim në fermë, bënim një jetë monotone dhe fizikisht të mundimshme, si dhe pjesa më e madhe e familjeve që jetonin atje. Një pjesë e tyre jetojnë jashtë Shqipërisë tani dhe me të gjithë ata që kam mundur të lidhem, më thonë se jetojnë mirë. Mendoj se ata që kanë qënë fëmijë atëhere, kanë arritur t'i kapin ato vite të humbura, më shumë se ne të tjerët.

- Si vendosët që të arratiseshit?

Isabela Islami duke intervistuar presidentin Xhimi Karter, per ""Zerin e Amerikes", ne vitin 1993

Kur Klementi u kthye në shtëpi, pasi kaloi një periudhë në hetuesi dhe më pas në spitalin psikiatrik të Elbasanit, e biseduam gjatë mundësinë e arratisjes. Unë dhe Zamira hezitonim dhe e kishim të vështirë t'i linim prindërit pas. Prindërit ishin plotësisht dakord me Klementin. Babai veçanërisht, mendonte se pas vdekjes së Enver Hoxhës gjërat do të ndryshonin dhe do të ribashkoheshim. Në fakt, kjo kishte qenë historia e regjimeve diktatoriale gjetkë. Babai na thoshte gjithnjë se me vdekjen e diktatorit vdes edhe diktatura. Ishte Klementi që nguli këmbë për arratisjen dhe sidomos që nga janari i vitit 1983, e deri sa u larguam më 2 gusht 1984...

- Jemi pikërisht në momentin e arratisjes. Pse nga Saranda?
- Kufirin tokësor nuk e njihnim. Një pjesë e njerëzve që kishin tentuar të iknin nga kufiri tokësor ose ishin kapur, ose ishin vrarë në kufi. Rreziku ishte më i madh dhe probabiliteti i ndjekjes nga rojet e kufirit ishte më i lartë. Nga Saranda, veçanërisht në kohë të kthjellët, Korfuzi dukej shumë qartë dhe afër. Ishte një pikë e qartë referimi. Për më tepër, ato ditë zhvilloheshin Lojërat Olimpike Verore në Los Anxheles dhe njerëzit ishin pranë televizorëve për t'i ndjekur. Menduam se kishte më pak vëmendje ndaj të ardhurve në qytet.

- Ju notuat 12 orë në det në drejtim të Korfuzit. Vëllai juaj i ndier Klementi humbi jetën, ndërsa ju dy motrave u shpëtoi me sa di një jaht italian. Gabuat në përllogaritjet tuaja?
- Xhevdet, kur e mendoj tani them se gabuam në vlerësimin e distancës në raport me mundësitë fizike dhe faktorin psikologjik. Në vijë ajrore distanca më e afërt tokë-tokë është rreth 7 milje detare, rreth 12 kilomera. Është distancë e gjatë edhe për notarë profesionistë, jo më për notarë amatorë, sado të mirë që të jenë. Por ishte dëshira e fortë për të qënë të lirë që na bëri ta gjykonin atë distancë të përballueshme...

- Arratisja juaj është folur shpesh se është i denjë për një skenar filmi të Hollivudit. Dhe vërtet, ata që e dëgjojnë për herë të parë, habiten. Si do ta ndjenit veten duke parë në ekran jetën tuaj të luajtur nga të tjerë?
- Edhe unë edhe Zamira kemi folur mjaft për arratisjen tonë nga Shqipëria. Që kur ishim në Korfuz për disa ditë dhe më pas në Athinë u kontaktuam nga shumë gazetarë dhe më pas kur jetuam në Athinë nga gushti deri në dhjetor 1984, mësuam nga miqtë që krijuam atje, shumica grekë dhe disa shqiptaro-grekë, se ngjarja ishte mbuluar jo vetëm nga shtypi evropian, por në shumë vende të tjera të botës, madje edhe në Mongoli. Po ta shikoj në film... nuk e di ... Varet ndoshta nga skenari, regjisori, aktorët, e të tjera... Varet se si do t'i kuptojnë dhe portretizojnë ata ngjarjen dhe personazhet. Nuk e di...

- Nga Greqia ju shkuat në Shtetet e Bashkuara. Si arritët deri tek "˜Zëri i Amerikës'?
- Diku nga fundi i gushtit apo fillimi i shtatorit 1984, kur ishim ende në Athinë me strehim politik, z.Frank Shkreli, atëhere Shef i Shërbimit Shqip, erdhi në Athinë me shërbim dhe na kontaktoi me propozimin për të punuar tek Zëri i Amerikës. Ishte së bashku me të shoqen, Vikin (Vitoren). Nuk iu përgjegjëm menjëherë pozitivisht propozimit, por i premtuam se do ta kontaktonim kur të mbërrinim në SHBA. Patëm menduar të shkonin më Belgjikë apo Australi, pasi kur ishim në Shqipëri ishin hapur fjalë se kishim tezen dhe dajën në Australi dhe një kushëri të parë të nënës në Belgjikë. Por njerëzit tanë në SHBA që e kishin mësuar nga shtypi këtë plan, na kontaktuan menjëherë dhe na thanë se nuk kishim njeri në Australi dhe se kushëriri i nënës që kishte jetuar në Belgjikë, ishte vendosur në SHBA. Në dhjetor 1984 mbërritëm në Detroit dhe në mes të janarit 1985 kontaktuam Frankun. Pjesa tjetër tashmë është histori e njohur.

- Ju dilnit me zërin tuaj tek "˜Zëri i Amerikës', ndërkohë që këtu në Shqipëri kishit ende prindërit dhe një rreth të afërmish. A ju mundonte ky fakt?
- Jo. Zërin e Amerikës si Zë i Amerikës unë e kisha dëgjuar në shtëpi që kur isha fëmijë, kur prindërit dhe gjyshja e dëgjonin me veshin në radio. Më pas edhe unë dhe vëllai e motra e dëgjonim bashkë me ta. Nga fëmijëria më ka mbetur në mendje sigla e hapjes së programit, ishte një sinjal i fortë edhe kur e mbaje volumin e radios shumë të ulët. Kur vendosëm të largoheshim kontaktin me Zërin e Amerikës na i sugjeroi babai dhe kishim në plan ta kontaktonim, por Zëri i Amerikës u tregua më i shpejtë se ne.

- Si i kini përjetuar ngjarjet e dhjetorit 1990 në Shqipëri?
- Me shumë emocione. Që nga demonstatat në Sheshin Tien An Men të Pekinit në 1986 dhe deri në heqjen e telave me gjemba në kufirin e Hungarisë me Austrinë, në 1989, bota ziente. Kjo ishte e dukshme. Pastaj filloi rënia e diktaturave në Evropën Lindore dhe megjithëse Shqipëria ishte e fundit, rënia e diktaturës ishte e pashmangshme.

- Ju kini ardhur 9 vjet pas arratisjes në Shqipëri me një shërbim, gjatë vizitës së ish-Presidentit Xhimi Karter në fillim të shtatorit 1993. Çfarë kujton Isabela pas më shumë se 20 vjetësh nga ajo vizitë?
Presidentin Karter e kisha takuar edhe në Xhorxhia, në qendrën Karter në një konferencë ndërkombëtare. Historianët e vlerësojnë si një politikan të avancuar për kohën e tij. Ai erdhi me një mesazh paqeje në Shqipëri dhe u prit shumë mirë. Njerëzit kishin mësuar edhe grafikun e tij të ditës dhe dilnin herët në mëngjes për ta parë e takuar gjatë shëtitjes.
Më kujtohet konferenca e shtypit që ai dha, të cilën e ndoqëm bashkë. Në përgjigje të një pyetjeje për Kosovën që i bëra atëhere, ai dha sinjalin e asaj që ndodhi pas rreth 15 vjetësh. Ndoshta ne nuk arritëm ta kapnim atëhere, por kur e dëgjoj tani, mesazhi është aty dhe i qartë.

- Më pas ju kini ardhur sërish pas ndonjë viti në Shqipëri. Çfarë ju entuziazmon dhe ju dëshpëron nga ato që shihni këtu?
- Mund të them se jam natyrë optimiste. Më ka entuziazmuar gjithmonë avancimi i shqiptarëve. Është fakt që kur jetojnë në një organizim të mirë, siç janë vendet perëndimore, arrijnë majat e profesioneve të tyre në çdo fushë, nga politika e shkenca, tek arti e sporti. Rastet janë të shumta dhe lista do të ishte e gjatë, por mund të sjell si shembull, çfarë kam mësuar këtë muajin e fundit. Katër artistë shqiptarë punojnë në operën prestigjioze të Vjenës. Një numër i konsiderueshëm për një vend aq të vogël sa Shqipëria. Udhëheqja shqiptare duhet ta shikojë këtë dhe të krijojë kushtet që talentet e shpërdara nëpër botë të kenë dëshirën të kontriboujnë në Shqipëri. Mendoj se Shqipëria ka përjetuar dhe përjeton një "rrjedhje truri" tejet të dëmshme për shoqërinë shqiptare dhe vendin.

Demokracia shqiptare, megjithëse e brishtë, avancon. Demokracia është proces me karakteristika të ndryshme në vende të ndryshme. Çfarë nuk më argëton aspak në skenën shqiptare është shkëmbimi i batutave kryesisht në parlament dhe në forume të tjera publike, kush t'ia përplasë më fort tjetrit. Politikanët shqiptarë, pa përjashtim, duhet ta kenë të qartë se janë zgjedhur për të drejuar vendin dhe jo për shfaqje që ndoshta argëtojnë vetëm një numër të papërfillshëm të elektoratit. Jam po aq e sigurt se elektorati shqiptar po bëhet gjithnjë e më pak tolerant ndaj dështimeve të udhëheqjes shqiptare dhe më ekzigjent për rolin e saj.

- Sali Berisha u shfaq si simbol i ndryshimeve demokratike në këtë vend. Por me kalimin e viteve roli i tij u zbeh, për të mos thënë se është kthyer në të kundërtën e vet, sikurse e tregoi rezultati i zgjedhjeve të 23 qershorit 2013. Pse ndodhi sipas jush ky transformim?
- Nuk mendoj se Sali Berisha u shfaq si simbol i ndryshimeve demokratike në Shqipëri. Zoti Berisha doli si udhëheqës i lëvizjes demokratike pasi ajo kishte marë formë. Simboli i ndryshimeve demokratike në Shqipëri, për mendimin tim, është dhe do të mbetet vërshimi i rinisë shqiptare në ambasadat e vendeve perëndimore në Tiranë. Megjithëse, roli i zotit Berisha si President apo si Kryeministër ka vendin e vet në Shqipërinë pas komuniste, u mbetet historianëve, si kudo në botë, të bëjnë vlerësimin e kohërave me zhvillimet që ato kanë mbartur, si dhe të personazheve të tyre.

- Ju përmendët pak më parë gjuhën që përdoret në Parlament. Spikat në këtë fushë, pikërisht z.Berisha. Për të mos bërë një listë të gjatë, së fundmi para pak ditësh z. Berisha i tha në parlament kryeministrit Rama kryehorr. Si ju duket kjo gjuhë komunikimi?
- Krejtësisht e papranueshme për shumë arsye. Pikësëpari është etika parlamentare, sepse një shpërthim i tillë dëmton autoritetin dhe efikasitetin e parlamentit. Ngjarja që nuk është shkëmbimi i parë i këtij lloji në parlamentin shqiptar, vë përpara përgjegjësisë, në radhë të parë, kryetarin e parlamentit, i cili në zbatim të ligjit duhet të gjejë mënyrën më efikase që kjo lloj retorike vulgare të mos ketë vend të parlament.

Arsyeja e dytë, cili është Sali Berisha që nuk ka absolutisht asnjë lloj dogane kur i drejtohet një individi tjetër, qoftë ky individ jashtë parlamentit, qoftë anëtar i parlamentit, apo kryeministër? Me vulgaritete të tilla z. Sali Berisha u është drejtuar edhe njerëzve të tjerë, burra dhe gra, brenda dhe jashtë Shqipërisë. Një person që ka qenë në arenën politike shqiptare për më shumë se 20 vjet nuk duhet të harrojë në asnjë mënyrë se ai është në parlament dhe ai parlament është i popullit dhe populli e ka zgjedhur të adresojë nevojat e tij dhe të lartësojë imazhin e vendit në botë, aq më tepër që tani Shqipëria aspiron anëtarësimin në BE. Nuk ka nevojë kush për deklamacione të tilla të shëmtuara. Populli pret të shohë dhe të dëgjojë diskutime konstruktive, me dobi imediate për të dhe për të sotmen dhe për të ardhmen e Shqipërisë.
Nëse ish kryeministri Sali Berisha pretendon se është duke e ndihmuar Shqipërinë, në fakt ai është duke e dëmtuar Shqipërinë. Populli i Shqipërisë ka më shumë se 20 vjet që po pret që të ketë një qeveri që t'i shërbejë atij dhe vendit. Skena të tilla janë esencialisht të dëmshme, ato krijojnë në imazh të turpshëm, jo vetëm për ata që përdorin gjuhë etiketuese vulgare, por edhe për ata që dëgjojnë. Nuk është aspak e tolerueshme as apatia e deputetëve të tjerë të pranishëm në sallë, apo nxitimi për të justifikuar krahun e tyre, në vend që të gjithë së bashku të vendosin një etikë parlamentare të standardeve të larta të komunikimit dhe respektit reciprok.

Së fundi, qeveria që fitoi në zgjedhjet e 23 qershorit 2013, nuk duhet të sulmohet me një retorikë banale. Në qoftë se opozita ka fakte për shkelje si etike, ashtu edhe ligjore duhet të kishte zbatuar deri në fund ligjet kur ishte në fuqi dhe në qoftë se ajo mendon se atë që nuk bëri në atë kohë duhet ta bëjë tani, problemi duhet ngritur në përputhje me ligjin dhe në bazë të fakteve. E njëjta gjë edhe për palën në pushtet.

Përfundimisht, shpresoj të mos shikojmë një shkëmbim tjetër të tillë.

- Nga intervistat që ju u kini bërë politikanëve të Tiranës, si e shikoni evoluimin e tyre dhe shkëputjen nga mentaliteti i së kaluarës?
- Nuk kam parë mangësi në qendrimin e tyre në raport me demokracinë. Besoj se të gjithë e kanë shumë, shumë të qartë se nuk ka kthim mbrapa. Shoh më tepër një tendencë për të marrë meritën për sukseset dhe për të fajësuar kundërshtarin për dështimet. Demokracia është një proces i vështirë, por vende të tjera, aleate të Shqipërisë kanë punuar shumë para saj për demokratizimin e vendeve të tyre. Shqipëria ka fatin e madh të ketë në krah të saj Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Politikanët shqiptarë duhet ta kuptojnë dhe ta shfrytëzojnë eksperiencën amerikane. Ndryshimi është se ata që hartuan Deklaratën e Pavarësisë amerikane dhe Kushtetutën e shtetit të ri, ata që morën përsipër të drejtonin këtë vend në fillimet e tij ishin vizionarë që vunë interesat e vendit mbi interesat e tyre. Këtë politikanët shqiptarë nuk e kanë bërë ende.

- A vërehen paragjykime aktualisht në administratën amerikane ndaj krahëve të ndryshëm të politikës në Shqipëri?
- Jo, aspak. Shumë diplomatë të lartë amerikanë e kanë bërë të qartë, se është populli shqiptar që ata mbështesin fuqimisht; një nga popujt më pro-amerikanë në botë, e ndoshta më pro-amerikani. E kanë thënë qartazi dhe prerë se nuk mbështesin donjë krah të politikës shqiptare, por proceset demokratike në Shqipëri. Qartazi dhe prerë ky qendrim u është bërë i ditur politikanëve shqiptarë edhe në bisedat e tyre me dyer të mbylluara.

- Si është konsiderata në SHBA (pra në Shtëpinë e Bardhë dhe Departamentin e Shtetit) për qeverinë Rama, pas refuzimit të armëve kimike të Sirisë. A ka pritshmëri pozitive për këtë qeveri?
- Është thënë disa here nga zyrtarë të lartë të Departamentit të Shtetit se përgjigja e Shqipërisë ishte korrekte, se e kishte të pamundur të ndihmonte në neutralizimin e armëve kimike siriane dhe se kjo nuk ndikon negativisht në marrëdhëniet mes dy vendeve. Ata janë shprehur se mund të ketë raste të tjera në të ardhmen që Shqipëria të japë ndihmesën saj.

- Dikur, në kohën e rënies së diktaturës dhe ardhjen e demokracisë "˜Zëri i Amerikës' ka patur një rekord dëgjueshmërie në Shqipëri. Me kalimin e viteve kjo dëgjueshmëri ka pësuar rënie. Me se e lidhni këtë dukuri?
Me zhvillimet politike në Shqipëri.

- Cila është ngjarja që ju ka shkaktuar më shumë emocion në punën tuaj si gazetare e "˜Zërit të Amerikës'?
- Është shpallja e Pavarësisë së Kosovës dhe njohja e saj nga Shtetet e Bashkuara. Rreth 30 minuta para programit të orës 18:00, Departamenti i Shtetit publikoi deklaratën e Sekretares së Shtetit, Kondoliza Rajs, të cilën e përktheva menjëherë, së bashku me një kolegen time, dhe e transmetuam në atë program.

- Faleminderit, Bela, për këtë bashkëbisedim të sinqertë me gazetën "˜DITA' dhe mirë u dëgjofshim!
- Faleminderit ju për këtë mundësi që më dhatë!
* * *
Arratisja në "Diellin" e tetorit 1984

Në vitin 1984 titulli hapës i faqes së parë të numrit 14 në gazetën Dielli fliste për aktin e dy motrave Zamira dhe Isabela Islami, të cilat kishin kapërcyer detin me not dhe kishin kaluar në Korfuz. Motrat kishin shpëtuar, por vëllai i tyre, Klementi kishte humbur jetën. Dielli përshkruan aventurën e dy motrave nëpër dallgët e detit, aventurë që kishte zgjatur 12 orë dhe humbjen e vëllait, Klementit:

"Që të tre notuan pranë njëri tjetrit gjer në afërsi të Korfuzit, por atje nga korrentet e detit, e humbën njëri-tjetrin. Zamira dhe Isabela u gjetën dhe u muarën nga një Jaht Italian, i cili i çoi në Korfuz. I vëllai, mjerisht nuk u gjet dhe nuk dihet se si përfundoi fati i tij. Të dy motrat dhe i vëllai e kishin bërë me kohë planin për t'u arratisur nga Shqipëria dhe kur u erdhi rasti i volitshëm, kur shkuan në Sarandë për pushime, e vunë në zbatim. Arratisja e guximshme e Zamirës dhe Isabelës u lajmërua nga Agjensitë dhe gazetat e shumë vendeve të Botës. Gazetat botuan me tituj të mëdhenj hollësirat e arratisjes dhe intervistat si dhe fotografitë e dy vajzave shqiptare. Dielli shfaq shpresën se për zonjushat Zamira dhe Isabela do të shkruajmë sërish. Për tani kufizohemi vetëm duke i uruar që t'i marrë fati për mbarë..."