Ndër njerëzit që kam njohur e që më kujtohen me kënaqësi të madhe Faik Konica
padyshim është nga më të veçantët.
Ai lindi në Shqipëri 40 vjet më parë në një familje që ka ruajtur besimin e
krishterë. Ky shqiptar (ce chkipe) studioi në Francë. Në moshën 20 vjeçare pati
rastin që mund të bëhej një prift i Grande Chartre, por ai nuk e bëri këtë. Pak
nga pak besimi i tij do të humbte dhe do të kthehej në indiferencë, madje gjer
në antiklerikalizëm, ç'ka na kujton atë të Merimie-së. Kështu ai vazhdoi
studimet e tij por meqë ishte një atdhetar i madh ai u kthye në Shqipëri, ku
sipas thënieve të tij ishte dënuar dy herë me vdekje, në mungesë, për komplot
ndaj pushtetit otoman. Ai u rikthye në Francë ku e njohu në një mënyrë të
shkëlqyer gjuhën dhe letërsinë franceze dhe u lidh me të gjithë ata që e
admironin Shqipërinë. Megjithatë, liria që gëzonte në Francë i dukej e
pamjaftueshme dhe kështu shkoi e u vendos në Bruksel në rrugën
"Albanie" p;r t; themeluar revistën erudite "Albania", ku u
muar me politikë dhe akoma më shumë me letërsi, histori, filologji, etj.
Ai ja kushtoi pjesën më të madhe të jetës së tij lëvizjes kombëtare shqiptare,
duke e pastruar gjuhën shqipe nga termat e pasakta apo parazite. Në pak vite ai
përpunoi plot pathos një gjuhë të bukur, të pasur dhe të zhdërvjellët. Por ashtu si në Paris, edhe në Bruksel liria nuk i
pëlqeu. Njëherë pati një ndodhi me një polic. Polici e pyeti:
-Cila është kombësia juaj?
-Jam "albanais"!
-Ku banoni?
-Në rrugën "Albania"
Më kishte ftuar të shkoja dhe të kaloja disa ditë si mik tek ai. Do të vinte
vetë në stacion por duhej një shenjë si ta njihja. Kishte vendosur të mbante në
thilenë e xhaketës një orkide. Treni im arriti me shumë vonesë. Në stacion,
Viktoria vuri re se shumë njerëz mbanin orkide në xhaketat e tyre. Si vallë do
ta njihja shqiptarin tim? Mora një karrocë dhe mbërrita tek ai sipas adresës,
pikërisht në momentin kur ai po dilte për të blerë orkiden.
Qëndrimi im në Londër ishte i këndshëm. Konica kishte pasion klarinetën, oboen
si dhe kornën angleze. Në sallonin e tij kishte një koleksion të vjetër të
instrumenteve muzikore prej druri. Në mëngjes, duke pritur për të ngrënë, si
gjithmonë me vone-së, miku im luante arie të vjetra me hundë e qëndronte në
këmbë me një pamje serioze përballë tavolinës. Mëngjesin e hanim sipas mënyrës
shqiptare, d.m.th. pa pushuar. Çdo dy ditë ai servirte një kek ëmbëlsirë që mua
s'më pëlqente fare. Një ditë kishte ushqim të mirë që mua më pëlqente por atij
nuk i shijonte. Mëngjeset zgjatnin aq shumë sa s'kisha kohë të vizitoja muzeumet
e Londrës sepse arrija aty kur dyert e tyre mbylleshin. Por ne bënim shëtitje
të gjata. Gjatë këtyre ditëve shëtitjeve mësova se çfarë shpirti të hollë e
plot kulturë kishte Faik Konica. Ashtu dhe gjith shqiptarët e racës së mirë, ai
ishte disi tekanjoz, por un; isha aq i prekur nga miqësia e tij sa kjo gjë nuk
më bënte dhe shumë përshtypje. Teket e tij manifestoheshin në mënyrë të
çuditshme. Për shembull nëse hynte në një magazinë për të blerë diçka, dilte me
shpejtësi që andej me frikën se mos e ndiqte tregtari, sikur ai të dyshonte se
ai kishte vjedhur. "Kështu është, më thoshte ai,edhe pse unë kurrë nuk kam
vjedhur". Në Londër, Faik Bej Konica më tregoi bibliotekën e tij. Ai i
kishte shitur të gjitha librat që kishte pasur më parë për të blerë botime
angleze ku tekstet ishin shtypur me germa të vogla. Duhej një lente zmadhuese
për t'i lexuar ato. Kështu, ai kishte krijuar një bibliotekë të re e të madhe
që përmblidhej në një dollap të vogël. Nga librat e vjetër ai kishte ruajtur
një fjalor të Bejlit, të cilin e kishte si një mësues shpirtëror, si dhe
fjalorin e Darmasterit.
Si një bej i dytë, Faik Konica ka patur gjithnjë maninë e pseudonimeve. Ai i
ndryshonte shpesh ato. Kur e kam njohur unë si shkruante me pseudonimin Thrank
Spirobeg, sipas emrit të një personazhi historik të Leon Kahn, një kryevepër
e frymëzuar nga historia e shqiptarëve. Por duke parë se tipografët ja
ortografisnin gjithnjë pseudonimin e tij, Faik Konica vendosi ta shënonte
pikërisht kështu. Kjo nuk zgjati më shumë se dy-tri vjet dhe ai përdori një
tjetër pseudonim me të cilin do të nënshkruante një vepër mjaft të rëndësishme
dhe të shkruar mjaft mirë të titulluar "Ese mbi gjuhët artificiale",
nga Pyrrhus Bardyli. Shkova edhe njëherë tjetër në Londër tek Faik Konica, i
cili tashmë ishte martuar dhe banonte në Ching Ford. Ishte pranverë dhe ne
shëtisnim fushave duke kaluar orët dhe duke ndjekur njerëzit që luanin golf.
Faiku kishte blerë pula që të kishte prej tyre vezë të freskëta. Por kur pulat
bënin vezë ishte e pamundur që ai t'i hante. E si mund t'i hante vezët e atyre
pulave që i njihte dhe i ushqente me duart e veta. Dhe pulat nuk vonuan t'i
hanin vetë vezët e tyre. Ky fakt e tmerroi Faik Konicën i cili filloi t'i
shihte me tmerr ato shpezë të gjora, duke mos i lënë të dilnin nga kafazi,
gjersa kështu ato nisën të hanin njëra tjetrën. Më së fundi mbeti vetëm
fitimtarja e cila kaloi dhe pak kohë të jetës së saj në vetmi. Atë pulë që
munda ta shoh, ishte bërë e egër dhe si e çmendur. E dobët dhe e zezë, shumë
shpejt ajo ngjau me një korb dhe pak para ikjes sime i shëmbëllente një lloj
miu.
Faik Konica botonte revistën "Albania". Në kopertinën e saj kishte
vendosur një emblemë me stemën e shtetit shqiptar, pikturuar nga një piktor i
talentuar francez. Po kështu ai do t'i kushtonte mjaft vëmendje artikujve dhe
shkrimit të tyre. Ngaqë kalonte shumë kohë në përpilimin e tyre, revista shpesh
dilte me vonesë. Në vitin 1904 u botuan numrat e vitit 1902 dhe në vitin 1907
dolën të gjithë artikujt e vitit 1904. Vetëm revista franceze "L'Occident"
mund të rivalizonte në këtë pikë me revistën "Albania".
Kur u b; revolucioni xhonturk, Faik Konica mendoi të kthehej në vendin e tij.
Por ngjarjet nuk ndodhën ashtu siç i mendonte ai. Kështu ai u nis me shpejtësi
në Amerikë ku po merrte hov lëvizja çlirimtare. Më shkroi për herë të fundit
para se të nisej në Amerikë, pastaj nuk morra më lajm nga ai. Dija se ishte në
Amerikë në një koloni të madhe dhe të pasur të shqiptarëve. Kujtoja se ai vend
do ta kishte pritur mirë njeriun e ndritur të gjuhës shqipe, por më vinte keq
që nuk më shkruante më për aventurat e tij. Vitin e fundit, gjeta në një
librari numrin e parë të një reviste të titulluar "Trumpeta e Krujës"
sipas emrit të kryeqytetit të Skënderbeut. Në të mësova se ai jetonte në Sent
Luis të Missurit dhe nuk shkruante më në frëngjisht, gjuhë të cilën e njihte
mjaft mirë, por në anglisht, të cilën e fliste shumë keq. I shkrova në adresën
Sent Luis por nuk mora përgjigje prej tij. Kur ja, ditën e fundit, një letër
nga Çikago ma kujtoi përsëri shqiptarin tim. Letra ishte shkruar nga Benjamin
Decastres por shkrimi i zarfit nuk më la asnjë dyshim se ishte ai i Konicës,
një shkrim i imët dhe i bukur që u ngjante atyre të shtypshkronjave, si shkrimi
i vetë Petrarkës. Hapa letrën dhe aty gjeta dy faqe të shtypura në anglisht të
titulluar"Prelude", kushtuar gjithë atyre që e kishin ndihmuar
egoizmin e tij militant. Ishte në fakt një lloj poeme në prozë, plot fraza
filozofike e imazhe biblike ku përmendeshin dhe Gëtja e Betoveni.
Kjo lamtumirë e veçantë e Faik Konicës për ata që i kishte njohur por që tashmë
i kishte këputur lidhjet e miqësisë, nuk më la asnjë shpresë se mund ta shihja
atë përsëri. Ai tani ka hequr dorë nga Europa dhe nuk boton më "Trumpeta e
Krujës". Ndoshta tani as vetë Shqipëria nuk bën më pjesë në preokupimet e
tij. Tej gjithë punëve të tij në Miçingan, ky stërnip i Gjergj Kastriotit shfaq
tani melankolinë e europianit tejet të kultivuar dhe të poetit të zhgënjyer,
por në hipokondrinë e tij nuk mund të mos ekzistojnë padyshim katër vëllimet e
fjalorit të Bejlit.
"Mercure
de France", 1912
Comments (0)
Dërgoja shokut
Printo
