VOAL - Online Zëri i Shqiptarëve - KTHIMI I BABAIT NË SHTËPITregim nga ALEKO LIKAJ

Avioni i shoqërisë "Lufthasa", që udhëton çdo ditë nga Frankfurti për në Tiranë dhe anasjelltas, atë pasdite gri dhjetori u duk mbi aeroport si një zog i stërmadh dhe i lagur. Një zhurmë që u dëgjua si një gulçimë e mbytur në fund të pistës, bëri që shumë nga të ardhurit të dilnin nga baret e klubet përreth për të parë me vëmendje përtej rrethimit të kangjellave. Ndoshta prisnin të afërmit, që duhej të vinin në këtë linjë të largët nga veriu i kontinentit. Braçe Feratozi, një mesoburrë e me shtat të lartë atleti doli nga furgoni blu, që mbante targat e një qyteti pranë kryeqytetit dhe hodhi nxitimthi sytë mbi rripin e betontë, që dukej si një vijë horizonti, e cila e ndante jeshilen e tokës nga e kaltra e qiellit. Pikërisht aty, ku avioni tronditi pistën një çast më parë. Ai kishte pushuar përballë terminalit kryesor dhe të vetëm të këtij aeroporti i cili, në fakt, ngjan si i harruar në mes malesh që e rrethojnë në të katër cepat e horizontit.

Disa njerëz që nxitonin të dilnin nga barku i mjetit që dukej krejtësisht i alumintë, zor se dalloheshin nga furgoni i Braçes, i parkuar vetëm dy metra larg portës, ku dalin automjetet që lëvizin përbrenda pistës. Një gjysmë ore më vonë me udhëtarët e fundit që dolën nga godina njëkatëshe e aeroportit, u shfaq edhe Luke Darëzeza së bashku me mikeshën e tij, Ulrikë, me të cilën bashkëjetonte në Gjermani. Pëllumb e kishte emrin, por Luke e thërrisnin që nga fëmijëria. Ashtu dhe i kishte mbetur.

Braçja, që nuk ngurroi t'u dalë përpara dhe t'i përqafonte me mall, pasi shtatë vjet më parë ishin ndarë me lot në sy, i drejtoi shpejt për te furgoni i tij që lagej nga një shi i imët, i cili kishte filluar papritmas nga një qiell që tashmë ishte bërë krejtësisht i plumbtë.

- Jemi vonë dhe do të na zërë nata rrugës. Siç e di, mor kushëri, këtu te ne tani në dhjetor dita është tepër e shkurtër. Pastaj kemi rrugë për të bërë dhe ata na presin me padurim. M'u lutën që të vijnë edhe ata t'ju presin, por unë i dhashë karar vetë kësaj pune.
- Mirë jemi, - tha Lukja. - Kanë mall. Edhe mund të merrje ndonjë.

Ulrikë Fon Setman, 55-vjeçarja nga një qytet i vogël pranë Frankfurtit, pronare e tre butikëve, që e vizitonte për të parën herë vendin e vogël në jugperëndim të Ballkanit, ngriti sytë nga qielli që gjerbonte dhe buzëqeshi, ndërsa dy burrat bisedonin me zë të lartë dhe vazhdonin të sistemonin bagazhet e shumta që kishte sjellë ajo. Plot dhurata për të gjithë pjesëmarrësit dhe të afërmit e burrit të saj shqiptar, të cilët do t'i njihte për të parën herë pas martesës prej gjashtë vjetësh me Luke Darëzezën, refugjati që pranoi të ulej në një cep të zemrës së saj, e cila ishte tepër e zhuritur, duke i kthyer dashurinë që e kishte varrosur së bashku me të "mirin Manfred", burrin, gati 10 vjet më parë.

Zakonet e shqiptarëve tani zëre se i njihte mirë. Përreth dy muaj me radhë Lukja i kishte përshkuar fisin e të afërmit me hollësi, jo vetëm familjen e motrës së tij të vetme, e cila kishte tre fëmijë jetimë pas vdekjes së burrit dhe që ai kishte një detyrim moral, por edhe material, ku çdo muaj i postonin rregullisht nga 1000 marka. Ulrika përveç një liste, që e mbante në çantë me emra e adresa, kujtonte me detaje çka kishte paketuar për secilin.

Rruga deri në kryeqytet iu duk se kaloi shpejt dhe ajo dalloi nxitimthi edhe një autostradë, që në fakt nuk i pëlqeu. "Ku rrugët e Gjermanisë, e ku këto këtu!" Të dy burrat kuvendonin në shqip dhe ndonjëherë Lukja nxitonte sikur të ishte kujtuar për ndonjë gjë, pyeste në se i pëlqenin Ulrikës që po e sillte nga veriu i kontinentit, nga ato që kishte parë gjatë rrugës. Qytetin e ndanë mëdyshas dhe në rrugët nën atë shi të imët dhjetori të përzier me një borë të shkrirë, nuk lëvizte njeri. Tirana iu duk e shpëlarë dhe e çngjyrosur krejtësisht, që në fakt nuk i bëri ndonjë përshtypje të madhe. Pak më shumë se një orë më vonë furgoni i Braçes hyri në një qytet tjetër. Ajo nuk mundi që ta shihte dhe ta shijonte nga xhami i përparmë i makinës, pasi Lukja e njoftoi se tashmë kishin mbërritur në qytetin e tij. "Do të kem kohë më vonë ta sodis e ta shëtis këtë qytet, që më ka lindur të dashurin e zemrës sime, Luken",- mendoi nxitimthi sa për t'u qetësuar edhe për të mbledhur pak veten, sepse kuptoi që kishte emocione. "Të tjerë njerëz ...tjetër psikologji. Ballkanasit janë popuj me temperament dhe, në një farë mënyre, të pagdhendur e të pakulturuar me shoqërinë e sotme njerëzore." Kështu kishte lexuar shumë vite më parë, në ata të rinisë së hershme në një libër që fliste për gjeografinë e këtyre vendeve. Pastaj mendimi se si do ta prisnin të afërmit e Lukes, pasi ajo tashmë kishte 20 vite diferencë, u duk se morën sërish udhë edhe këtu. Mjaft kishte vrarë mendjen e gjykuar për të tjerët atje në Gjermani, që nga dita që vendosën të vijnë për një vizitë në Shqipëri, së bashku me Luken e saj, të cilin e donte me një pasion vajzëror dhe e nderonte shumë.

Furgoni qëndroi te hyrja e një pallati, diku në lagjen veriore të qytetit, dhe Ulrika gati sa nuk përplasi kokën në xham, pasi Braçja ndaloi shpejt e pa kujtuar. Një fëmijë i vogël, që e kishte ndjekur makinën në metrat e fundit para derës së hyrjes, gati sa nuk mbeti viktimë poshtë rrotave. Lukja ndjeu që t'i njomeshin sytë dhe ashtu, në një çast disekuilibri aty në furgon, gjeti rastin të fshinte një pikë loti që po e tradhtonte në cepin e syrit të majtë. Disa gra që dolën menjëherë përpara, larguan fëmijët e vegjël që u mblodhën si trumcakë te dera e makinës. Braçja lëvizi dorezën dhe dera u hap. Një çamarrok me flokë mbi veshë nxitoi të futej brenda dhe t'i hidhej në krahë Luke Darëzezës, duke lëshuar një piskamë, "babë, mor babë!..." U shkreh në vaj. Të tjerët bënë zhurmë. Dhe ndonjë prej grave që kishte dalë për të pritur mysafirët nga Gjermania mbuloi fytyrën me dy shuplakat e duarve. Nisi të qajë me fjalë për kurbetin dhe kohën që i ndau njerëzit si kokrrat e orizit të hedhura në shkretëtirë. Fjalët prekëse të gruas, që kishte qëndruar në mes të shkallëve dhe që më tepër dukej se dridhej e rrotullonte kokën me një zë, që dilte nga thellësia e kraharorit, bënë që të lëshohej në tokë e zalisur, pikërisht ajo që Luke Darëzeza e kishte prezantuar përpara gjermankës, si motrën e tij. Një fëmijë tjetër, rreth 10 vjeç, u lëshua sipër saj duke qarë e lebetitur. Dy burra, që zbriten vërtik shkallët, komshinj me sa duket, së bashku me Braçe Feratozin, ndërhynë për të qetësuar gjendjen. Dikush tha që "malli të bën hatanë". "Kjo botë kështu u bë...kashtë e koqe."

Në shtëpinë e motrës, pak çaste më vonë, Lukja u ndji disi më mirë. Edhe gruaja nga Gjermania, e cila pasi pyeti nëse i kishte marrë rregullisht çdo muaj markat dhe se a mund të përballohej jeta në vend, duke premtuar se do ta rriste përsëri kuotën, u duk se ishte çliruar tashmë nga ajo ngarkesë e lartë emocionale që i kishte nisur që në Gjermani. Njerëzit përreth po i pëlqenin, ndonëse nuk kuptonte asgjë nga ato që dëgjonte. Ndërsa të tjerët ishin bërë më gazmorë e të shpenguar në komunikim, pikërisht kunata, motra e Lukes, e cila mbante pranë tre fëmijët që Ulrikës iu dukën të bukur si yje, qëndronte tashmë tre hapa larg e heshtur dhe e pafjalë. Ndihej sikur nuk ishte aty. Sikur nuk ishte ajo që u zalis një çast më parë. Ajo po bluante në kokë diçka që mbetej pa thënë, ndonëse në mes të gjithë njerëzve të shtëpisë kishin nisur shakatë dhe kujtimet e gëzuara që, me sa dukej, ishin harruar e mbetur pas disa vite. Ndofta që para ikjes së Lukes.

Braçe Feratozi, që kishte edhe frenat e shtëpisë në dorë për momentin, kërkoi që të sapoardhurit të qetësoheshin, pasi kishin bërë rrugë të gjatë, por edhe se pas dy apo tri orëve do të fillonte edhe darka e pritjes. U duk se fjala e tij zuri vend. Ndonjë i largët e dy komshinj u ngritën në këmbë për t'ua lënë fjalën grave, që do të përgatisnin tavolinën e mbrëmjes. Lukja dhe gjermanka bënë shpejt nga një dush dhe lodhja u iku si me magji. Në mes të njerëzve të shumtë, ku ndihej një atmosferë gëzimi dhe plot urime për kthimin e Lukes pas shtatë viteve nga "ai i shkretë kurbet që të bluan edhe kockat e trupit!", Zana, nëna e tre fëmijëve që i ngatërroheshin nëpër kraharor refugjatit të ardhur nga Gjermania, dukej si e tjetërsuar. Momë Sala, një plakë tek të 70 at, komshie një kat më lart, e shfajësoi te dy gra të tjera të ardhura rishtas nga tre kate më sipër.

- E ka nga malli për Luken. Nuk është lehtë të rritësh tre fëmijë. Dhe kur se? Në këtë kohë që nuk ke ku të lidhësh koqen e kripës. Punë jo. Lekë jo. Qeveri hiç. Ah, e mjera, zëre se rrojmë e zëre se s'rrojmë! Si u katandisëm kështu të gjithë!"

Aty nga ora 20 Braçe Feratosi dha urdhër që të shtrohej darka dhe njerëzit e ftuar zunë vendet pa fjalë. Dy kushërinj të Lukes, që kishin mbërritur në momentin e fundit, por që ishin planifikuar më parë, tre komshinj me të cilët Zana ndante të mirat dhe të këqiat e kësaj jete për të rritur tre fëmijët pa burrë, çifti Feratozi dhe një shok fëmijërie i Lukes, që kishte mbërritur në shtëpi në mesditë për të pritur refugjatin nga Gjermania me një kitare, e cila duhej ta ndizte me tepër atmosferën. Kjo ishte e gjithë gjindja në tavolinën familjare të mbrëmjes. Bëheshin gati një duzinë e gjysmë. Njerëz donte ajo mbrëmje.
Sidoqoftë, darka dhe mbrëmja shkoi si më mirë s'ka, plot hare e këngë, por edhe me mall për kurbetçiun Luke, që mbeti asaj Evrope. Fëmija si fëmija, herë uleshin në karrige e herë zinin radhën për t'u ulur në prehrin e Luke Darëzezës. Ky i përkëdhelte në flokë pasi i puthte me mall kudo në fytyrë. Gjermanka nxirrte herë pas here karamele e çokollata nga çanta, të cilën e mbante pas vetes për të qerasur ata që i quante si nipërit e burrit të saj, Luke Darëzeza. Nga ora 22.00 njëra prej komshieve, Momë Xheku, nuk u përmbajt dot dhe pasi uli kokën në tavolinë, filloi të qajë me dënesë për fëmijët që po rriteshin jetimë me baba gjallë. Kjo skenë preku edhe tre persona të tjerë nga të ardhurit dhe darka e gëzimi u duk se po rrokullisej teposhtë. Ndoshta mund të kthehej në një vaj të vërtetë. Situatën e mori në dorë shoku i Lukes, kitaristi, i cili me një zë basi nisi një nga serenatat korçare, "jam, jam i mirë, s'jam, s'jam i mirë dhe në jam i mirë, jam për veten time. Ooooooh!" Pas atij zëri një çast më vonë pasoi një heshtje tronditëse. Të darkuarit nuk e menduan se pikërisht në këtë çast kritik mund të niste një këngë. Kuptuan se ishin hutuar dhe pasi kitaristi kaloi në rreshtin e dytë të këngës korçare, filluan ta ndiqnin dalngadalë. Në fillim sa për t'i shkuar pas avazit, por kur kaluan në refren, të gjithë u intonuan e filluan ta shoqërojnë serenatën edhe me të përplasurit e duarve sipas ritmit.

Kur u duk se ç'do gjë shkoi në vendin e vet dhe asnjë nuk e kishte më mendjen te psherëtima dhe lotët e komshies atje në cep të tavolinës, nëna e tre fëmijëve, Zana, u ngrit e heshtur pa zhurmë nga tavolina dhe u fut në një prej dhomave, duke lënë pas një dridhje të lehtë të supeve e dy duart që mbuluan fytyrën, pikërisht përpara se ta hapte derën. Kjo i ra në sy vetë Ulrikës, e cila ishte padyshim, kryemiku i kësaj mbrëmjeje mes shqiptarësh. Pa rënë në sy tek të tjerët, me gju poshtë tavolinës preku të shoqin si për ta kujtuar se pikërisht ai duhej ta qetësonte Zanën që braktisi e përlotur tryezën e mbrëmjes. Lukja, që dukej se ishte përhumbur i tëri pas rrjedhës që po merrnin ngjarjet atë çast, nuk e kuptoi sinjalin e gruas së tij gjermane.

- Shko qetësoje Zanën, motrën tënde! - i tha në gjuhën e saj.

Refugjati u dha menjëherë te dera e dhomës, por Zana u kthye sërish. Ishte aty në mes. Në fytyrë kuptohej një njollë që kishte përskuqur cipën e hollë, e cila zinte pak më shumë se mollëzat e faqeve, ballin e buzët, që në fakt dukeshin të mavijosura. Mbase i kishte krijuar shtrëngimi i dhëmbëve, që kërkonin të mbanin ndoshta një duf, i cili ziente përbrenda kraharorit, për të mos shpërthyer në atë tavolinë gëzimi për të ardhurit. Ndërkohë, kitaristi, që e kishte përfunduar këngën, filloi sërish me një zë basi, "të rashë pas, moj, të rashë pas, rrugës kur shkoje për në gjimnaz". Me shenjë u kërkoi të darkuarve për ta ndjekur përsëri nga pas. Lukja u trondit. Pamja që u shfaq vetëm një hap larg tij iu duk e përçudnuar. Portreti i Zanës, ishte i paparë ndonjëherë dhe krejtësisht i shpërfytyruar. Nuk mund ta besonte. Kuptoi që gruaja, me të cilin kishte lindur tre fëmijë, dhe vajzës së ëndrrave rinore, të cilën e kishte marrë në shtëpi pa lejen e prindërve të saj, dukej se vuante shumë për të. Për hir të dashurisë me Luken kishte ndenjur 5 vjet pa folur me prindërit, por pastaj mëria nuk zgjati aq shumë, pasi tre vjet me vonë Zanës i vdiq babai në një aksident në uzinën e qytetit. Nëna si nëna. Kishte kapërcyer atëherë pragun e derës e trishtuar për ikjen e të atit dhe me një ndjenjë ankthi, ndonëse vëllezërit nuk e pranuan vajzën për ta qarë babanë e saj, pasi ai e kishte lënë vetë amanet për të mos e kapur dërrasën e arkivolit, vajza e tij e vetme që i kishte ikur nga shtëpia atë natë, pa ia dëgjuar fjalën. E gjitha kjo skenë i kaloi Luke Darëzesës përpara syve në disa fragmente sekonde. Provoi të zgjasë dorën drejt saj me dhimbje e shpirt të lënduar. Kuptoi se kishte bërë budallallëkun më të madh të jetës së tij, me mbërritjen në Shqipëri pas 7 vjetësh, në krah të një gruaje tjetër të huaj, që e paraqiti përpara të afërmve si padronen e mikeshën e tij. Ajo telefonatë në mes të tetorit e kishte tronditur së tepërmi. E kishte bërë ndoshta për të parën herë në jetë të derdhë lotët si fëmijë, kur dëgjoi që të tre fëmijët e tij nga kabina telefonike t'i luteshin që të vinte sa "për t'i kapur vetëm një herë në qafë". Pastaj le të kthehej përsëri.

Shtyu derën ngadalë dhe ndjeu një dhimbje në kraharor. Zana tani ishte shtrirë në një prej shtretërve të fëmijëve. Qante me dënesë përmbys. Fustani i mbrëmjes ishte zhubravitur. Lukja e mbylli derën dhe iu afrua ngadalë. Zana që e ndjeu praninë e tij, ktheu kokën nga ana e murit dhe vazhdoi të derdhë lot hidhërimi. Lukja i vuri dorën ngadalë në sup, por Zana lëvizi për ta kundërshtuar.

- Largohu, largohu!...

Zëri u duk se doli i çjerrë si një gurgullimë nga kraharori që ulej e ngrihej pa pushim. Psherëtiu thellë e pastaj mblodhi gjunjët përpara dhe vendosi kokën midis dy pëllëmbëve. Duart u njomën nga rrëketë e lotëve që rridhnin pa pushim. Te dera u dha Braçe Feratozi që e tërhoqi Luken, i cili qëndronte si i ngurosur para krevatit të fëmijëve të tij.

- Braçe, të lutem më lër njëherë vetëm pasi, siç e sheh, Zana nuk është mirë. Mbase ajo ka nevojë një çast për mua, - tha Lukja dhe tentoi që të largojë duart e kushëririt të tij, që qëndronte vetëm dy pëllëmbë larg. I dha të kuptonte se duhej që të dilte nga dhoma.
- Në këtë çast nuk është mirë. Tavolina është bosh. Atje ju presin. Jeni zotët e shtëpisë, tha tjetri sikur donte që të justifikonte këtë herë praninë e tij të papritur aty, mes tyre
Lukja nuk donte që të tjerët të kuptonin të fshehtën e vendosur disa vjet më parë midis tij dhe Zanës, pak kohë më pas kur mbërriti në Gjermani. Tentoi të shkëputej nga kushëriri. Shkoi pranë gruas që vazhdonte të qante përmbys me dënesë.
- Braçe, po u drejtohem përsëri, të lutem! Më lër për një çast vetëm me Zanën.
- Ooouuu! Do të keni kohë për në krevat. Atje diskutoni e nxirrni mallin për njeri - tjetrin. Luke, po të pret pronarja. Dhe nuk është mirë kështu siç bëni ju.
Në zërin e Braçes dallohej lehtë një dozë humori, që me sa dukej e bënte për të nxjerrë çiftin nga ajo gjendje, të cilën e shprehte vetëm me një, "nuk është mirë!"
- Hajde kokë, hajde! Ç'farë flas unë dhe ku e ke hallin ti, - tha Lukja që kishte filluar të ndërronte edhe tonin. - Ngrihu moj, mjaft qave! Mirë e ka Braçja. Nuk është momenti tani për lot e psherëtima. Të kanë ardhur gjithë ata njerëz.
Braçja, që dukej sheshit se iu bë qejfi nga fjalët e kushëririt refugjat, i hodhi atij dorën në qafë dhe tha i lumtur:
- Kam thënë unë, je king fare.
Tjetri doli dhe mbylli derën. Dhoma dukej e ftohtë dhe e lagësht si lotët e një gruaje të ve. Zana vazhdonte të dëneste dhe herë pas here, në ndonjë çast bënte ofshama gruaje që të këpusnin shpirtin. Heshtin fjalët në zgjim tingujsh.
- Mos bëj kështu, i tha Luke Darzeza. - Të kemi sjellë para sa të të mos të dhembë koka më. Çohu dhe rregulloji shtratin e gjumit asaj!
Pastaj i ktheu supet Zanës pa e ditur nëse duhej që të hidhte hapin tashmë drejt derës. I pavendosur qëndroi disa sekonda. Lukes iu dukën se ishin sa për shtatë vite të tërë.
- Jo, jo, kurrë! klithi në çast gruaja dhe u ngrit në këmbë. Shtrëngonte fort dy grushte, që dridheshin nga një konvulsion i brendshëm. Flokët i kishin zënë gjysmën e fytyrës dhe i vareshin poshtë si thekna të shpërfillura. - Nuk do ta bëj! Mos të të gënjejë mendja. T'i rregulloj shtratin një tjetre që të shkojë e të flejë me burrin tim, me babanë e kalamajve të mi?! Këtë nuk mund ta bëjë asnjë femër dhe grua në botë. Deri këtu, jo. E papërballueshme. Shporre. Shporre po të them, shtrigën që të ka mbërthyer për gryke dhe të mban peng. Nuk më duhen paratë e saj që mbajnë erë parfume shtretërish, ku fle me burra të grabitur, të cilët nga pas kanë një familje, fëmijë dhe një jetë të tërë të lënë përgjysmë. Shporre... dhe ktheu te fëmijët e tu, tek unë, që më ke lënë këtu si një qyqe të vetme, pa ditur se si do të jetë e nesërmja. Për ca para të qelbura..., të cilat nuk mund që të të mbushin zbraztësinë që të le mungesa e burrit. A e di se çdo të thotë kjo për një femër?
Luke Darzeza u kthye te Zana.
- Po ne e kishim bërë një marrëveshje. Nuk mund të qëndroja atje pa asnjë dokument, ilegal dhe i paemër. Bashkë kishim vendosur që një ditë kjo histori të mbaronte. Atëherë kur unë të kisha marrë të drejtën e qëndrimit dhe nënshtetësinë dhe të kisha siguruar një të ardhme për të gjithë ju, të cilëve ju pres si dita që pret lindjen e diellit në agim. Ky ka qenë një sekret midis ne të dyve, të cilin ata atje, jashtë kësaj dere, nuk e dinë dhe nuk kanë për ta mësuar asnjëherë.
- Jo, kurrë, mos u bëftë! Shporre atë kuçkë gjermane, shporre!...Të mos e marr e ta hedh poshtë nga dritarja, ulëriu Zana, ndërsa qante me dënesë.
Lukja nuk dinte se ç'të thoshte. Nuk ishte i gatshëm që të merrte asnjë vendim atë çast. Shfryu duke lëshuar një vërshëllimë të lehtë mes buzëve si i bezdisur nga ato që po dëgjonte nga shoqja e tij e jetës.

Ajo dridhej e lëkundej si një gjethe e zverdhur vjeshte përpara se të prekë tokën. Luke Darzezës iu duk në çast se fytyra e saj u nxi si një thëngjill i pashuar mirë. Sytë të dalë vendit, me kokërdhokë të zmadhuar, rrotulloheshin duke ekspozuar të bardhën e tyre. Gruaja befas iu sul atij dhe gishtat e mbledhur ia vendosi në fytyrë. Pastaj i tërhoqi poshtë me nxitim, duke lënë më pas vraga të kuqe e të mavijosura në të gjithë pamjen e saj. Burrit iu duk sikur i kaloi një vetëtimë përpara syve, që e verboi të gjithin. Lëshoi një "oh" dhe në çast u përkul nga dhimbja. I digjte gjithçka. Mendoi se fytyra iu ndez flakë.
Ndërkohë u hap dera dhe aty u shfaqën përnjëherësh tre persona nga të tavolinës, dy kushërinj dhe një prej grave të tyre.

- Ç'keni?- pyeti Braçe Feratozi.
- Pse bërtisni? Të gjitha bisedat tuaja dëgjohen deri te ne. Gjermanka është e shqetësuar. Nuk po e mban vendi më. Të tjerët presin që të ktheheni ashtu, si burrë e grua qe jeni. Mallin mos e ktheni në ulërima.

Po Zana vazhdonte të thërriste dhe të lëshonte fjalë e rrokje të pakuptimta, duke lënguar e mallkuar fatin e saj të mbrapshtë. Gruaja, që posa hyri e kapi në kraharor. E mbërtheu, por Zana ishte kthyer si një bishë që nuk mund ta ndalje dot. I vendosi thonjtë. Tjetra largoi për një çast fytyrën, edhe pse dukej e mbaruar tashmë puna, por nuk e lëshoi.

Luke Darzeza u drejtua dhe të pranishmit e panë që fytyra e tij ishte e tjetërsuar, e fryrë dhe me rremba gjaku. Nuk foli. U kthye nga dera në përpjekje për të dalë, por aty u gjendën menjëherë dy fëmijët e tij.

- Babi, - tha më i vogli dhe hapi krahët për t'iu hedhur në qafë. Dukej se ngashërente dhe ishte gati që të shpërthente në vaj, por Lukja nuk reagoi. Bëri sikur nuk e pa. E harroi dhe kaloi pragun me kokën të ulur për të shkuar deri te banja. Donte të mos e shikonin ata të tavolinës, por kjo nuk do të ndodhte ashtu.

Ulrika u ngrit nxitimthi dhe shqeu sytë. Vuri gishtat e thonjtë në gojë dhe klithi duke lëshuar një thirrmë:
- Luuuuuukkk!

U dëgjua zhurma e një sendi që ra poshtë tavolinës dhe një tingull që vibroi në atë hapësirë, dhomë memece. Ishte kitara. Gruaja komshie përballë kitaristit vuri dorën mbi ballë. Një burrë nxitoi të ndihte Ulrikën, e cila qëndronte në këmbë si një pikëçuditëse dhe e pafjalë pas kësaj. Ajo u lëshua në duart e tjetrit si e zalisur. Dy karrige u rrëzuan njëherazi, pasi njerëzit që ishin ulur mbi to, u çuan shpejt. Brenda një minute e gjithë darka ishte kthyer në një kaos të vërtetë. Pas pak Braçja nxori nga banja Luken që kishte lagur komplet kokën, me një peshqir të hedhur në supe dhe që nuk kishte mundur ta fshinte dot të tërë. Nga brenda dhomës vinte ende një ulërimë gruaje, që i kërkonte Zanës të "përmblidhte veten", dhe se i kishte ardhur buri si "një div e një yll i vërtetë".

- Po ç'bëhet këtu? tha kitaristi duke vënë dorën në ballë. - Është koha për këngë. Të gëzohemi që të gjithë se ka ardhur trau i shtëpisë, shoku dhe miku ynë Luke, nga emigracioni, nga veriu i Evropës.

U kuptua menjëherë që nuk ia kishte ngenë njeri këtij artisti, që qëndronte si një qiri në këmbë, në tavolinën e zbrazur nga darkëtarët.

Gjermankën nuk kishin vend ku ta vinin. Karrigia e saj ishte rrëzuar përmbys mbi dy karriget e tjera. Në momentin që e pa Luken, tentoi të ringrihej sërish, por nuk e mbajtën këmbët. U dorëzua komplet në krahët e njeriut që e mbante nga pas, ashtu gjysmë të shtrirë. Bëri ncq-ncq-ncq e dha ulërimën në gjuhën e saj:
- Ç'na gjetiii...Mos i duhen para? I thuaj motrës që i kemi sjellë dhjetëmijë marka dhuratë, por edhe nëse do më, t'ia rrisim kuotën mujore, deri në njëmijë e pesëqind. Të mos i dhembë koka më. Të mos e ndiejë as mungesën e burrit të vdekur.
Braçe Feratozi, që nuk e kuptoi aspak se ç'tha pronarja e Lukes, i tha kushëririt:
- Bëj detyrën e burrit! Qetëso gruan, por edhe këtë gjermankën, që bën si një sorrë e lagur. Eja që të mblidhemi të gjithë në tryezë!

Pastaj Feratozi u nis drejt tavolinës, e cila ishte e zbrazët nga të ftuarit dhe pjatat ende të tejmbushura me asortimentet e një pritjeje malli.

Por, kur u mendua se gjithçka do të normalizohej dhe darka do të rifillonte, pikërisht aty ku kishte ngecur disa çaste më parë, në derën e dhomës u shfaq Zana. Dukej e plakur, e hequr dhe e shprishur brenda pak minutash. Ishte transformuar në një bishë të vërtetë. Të tjerët që ishin në dhomë ngrinë. Ashtu siç ishin, nuk lëvizën veçse kthyen kokat andej nga ishte shfaqur ajo, pa mundur të shprehnin asgjë. Luke Darëzeza ishte midis derës dhe tavolinës, i heshtur dhe me kokën ulur, sikur kërkonte të fshihte pikërisht fytyrën e përçudnuar dhe të gërvishtur si me thonj maceje, ku dalloheshin qartë hematoma e rrëkeza gjaku gjysmë të shpëlara.

- Grifshë! Fare e keqe! Ngriu e dil nga jeta ime! Mos ma shkatërro atë! Shporru nga vatra e fëmijëve të mi, të cilët nuk mund që t'i joshësh dhe gënjesh dot! As edhe me para. Shporru, përpara se të të mbys me këto thonj e duar të pafajshme! Larg nga kjo shtëpi! Larg...
- Zana, moj motër, qetësohu! tha sërish gruaja e Lukes në gjermanisht.
Tjetra i hodhi sytë dhe ata iu dukën gri, pa nuancë jete, si të një magjistrice të vërtetë. Por Ulrika që qëndronte vetë në këmbë, tani shtrembëroi fytyrën si për të thënë se, "nuk po të marr vesh se çfarë flet!". U duk se në çast ra një heshtje, por në fakt ishte e gënjeshtërt. Zana u duk se u sul përpara, por Braçja e ndaloi në momentin e fundit. E kapi për krahësh dhe e shtrëngoi fort.
- Shporruuu që taniiii! Ç'pret! Jashtë! tregoi derën e zonja e shtëpisë. Djali i vogël që iu afrua menjëherë nënës së tij, mblodhi shuk letrën që vizatonte një çast më parë dhe e hodhi me zemërim drejt gjermankës, pa thënë dot asnjë fjalë.
- Eja! tha gjermanisht që atje tej Lukja, duke iu drejtuar Ulrikë Fon Setman dhe shkoi që ta marrë. I largoi karrigen nga pas dhe e tërhoqi drejt vetes. Asnjë nuk foli. Asnjë nuk reagoi. Madje edhe Zana që qante nën zë duke mallkuar fatin e saj.
Në heshtje Luke Darëzeza dhe Ulrika dolën në korridor. Veshën palltot të varura në portomonto. Dhoma ishte tashmë si një skenë e ngrirë në celuloid ku nuk ndihej lëvizja.
- I thuaj, Braçe, atij që ka braktisur shtëpinë, ta lërë zuskën jashtë dhe të kthehet te fëmijët e tij.
- Ajo është e huaj. Duhet ta çojë në një hotel. Është grua, nuk mund të lihet jashtë fillikat, tha tjetri dhe ngriti supet pa ditur se ç'mund të bënte më tepër.
Lukja kishte dalë me gjermankën në oborrin përpara pallatit. Binte një borë gjysmë e shkrirë. Kitaristi, si të ishte zgjuar në çast, u duk sikur u shkund. U kthye nga Zana dhe Braçe Feratozi dhe tha :
- Po dal. Do t'i shoqëroj deri në një hotel këtu afër. Nuk duhen lënë vetëm.
Asnjë nuk foli. Asnjë nuk i tha nëse ishte i mirë apo i keq ky veprim i menjëhershëm. Tjetri doli në korridor, rrëmbeu pardesynë gri dhe lëvizi portën e daljes që ishte e pambyllur.
Pas kësaj gratë që ishin aty, ngritën tavolinën e pangrënë. Rregulluan e sistemuan shpejt dhomën, ndërsa Zana qëndronte gjysmë e zalisur mbi një kolltuk të dalë boje, aty në këndin e djathtë, pa komunikuar me njeri.
- Ku iku babai? pyeti djali i madh. Por atij nuk i dha përgjigje njeri.
I vogli në çast filloi që të qajë.
- Unë e dua babanë. E kam xhan. Ai është babi im.

I qetësuan. U thanë se babai i tyre do të kthehej shpejt, që atë natë. Do të flinte me ta dhe të gjithë do të shuanin mallin e gjatë të emigracionit. Ai nuk do t'u mungonte më atyre. Ky argument i bëri të vegjlit të besonin dhe të prisnin deri në mëngjes kthimin e Luke Darzezës në gjirin e familjes.

Braçja dhe e shoqja atë natë e kaluan aty. Asnjë nuk vuri gjumë në sy. As edhe të vegjlit. Zana nuk lëvizi nga kolltuku. E shpërfytyruar, ngashërente herë pas here, sikur donte t'i mbushte mendjen vetes se tashmë e keqja kishte kaluar. Shpresonte në një kthim të normalitetit familjar..., duke mallkuar gjermankën, e cila do të kishte ditën dhe çastet e fundit të atij pengu, që i kishte bërë babait të fëmijëve të saj.

Pritja zgjati deri aty nga ora nëntë e mëngjesit. Pritej të vinte Lukja. Por ai nuk po jepte asnjë shenjë jete. Braçja doli e mori mikrobuzin e tij dhe u fut në rrugën e ngushtë të lagjes, bri pallateve me tulla silikate të ndërtuara që nga fundi i viteve '60.

Kur shkuan me kitaristin në hotelin që i kishte sistemuar një natë më parë, mësuan se gjermanka dhe Lukja, kishin dalë ende pa gdhirë në sheshin e mikrobuzëve që bënin rrugën e kryeqytetit.
- Lukja mbrëmë nuk ma zuri në gojë këtë largim të menjëhershëm, tha njeriu që i kishte shoqëruar në mesnatë, - por ai medoemos që sot duhet ta ketë përcjellë Ulrikën për në Rinas dhe do t'i duhet të kthehet. Nuk mund të rrijë gjithë jetën në emigracion. Është e kuptueshme kjo. Ta hajë dreqi, të vjen pak ligsht se si ndodhi ajo me Zanën. Një depresion i akumuluar dhe që shpërtheu nga dashuria për të shoqin dhe mungesa e tij shumë e gjatë në familje. Është grua e urtë, por ja që malli i patreguar të tret e të shkatërron plotësisht, duke të çuar në një disekuilibër të vërtetë mendor. Qofshin me aq!
Por Braçe Feratozi vendosi në çast.
- Do të shkoj ta gjej dhe ta marr në Rinas.
Fiku cigaren me këpucë mbi asfalt dhe hipi në makinën e tij. Të 70 kilometrat deri atje i bëri sikur jetonte në tjetër botë. Sillte dhe risillte ndërmend skenat e një nate më parë dhe i dukeshin krejtësisht të pakuptimta. Pa asnjë shkak. I vinte keq që ishte fyer pronarja e kushëririt të tij. Kur i solli iu duk fisnike. I kishte dalë në krah Zanës për ta qetësuar, sepse e kuptonte gjendjen e rënduar psikologjike të saj pas asaj mungese të gjatë të Lukes.

Kur erdhi pranë aerodromit ishte pothuajse mesditë. Nga larg, mbi qiell, dalloi trajtat e një avioni që dukej si një zog migracioni dhe që mori kursin për në veri të kryeqytetit. Zbriti poshtë dhe shkoi të kontrollonte dy a tre lokalet e baret përreth, se mos ishin aty në pritje. Nuk kishte shumë njerëz e udhëtarë në atë orë, pastaj mori drejt portalit të një godine të sheshtë. Në një pemë të zhveshur dalloi një gjethe të zverdhur vjeshte që luante me dimrin. Në zyrën e informacionit i thanë se Lukja e gjermanka, sapo kishin fluturuar me linjën drejt Frankfurtit. Sipas tyre, për pasagjerët kishte qenë një kthim i shpejtë dhe i detyruar.

Braçe Feratozi doli jashtë i pafjalë, e me një pezëm në zemër. Tentoi të ndezë cigaren, por ajo nuk mori zjarr. Hodhi me inat poshtë në asfalt fijen e djegur.

- Si iku ky njeri dhe la fëmijë, grua, shtëpi, e katandi?! - pyeti veten.

Pështyu pastaj cigaren si diçka të padëshirueshme dhe pa asnjë vlerë. E mblodhi brenda pëllëmbës së tij për ta hedhur te koshi i plehrave dhe bëri në mënyrë të pavullnetshme një hap. Qëndroi një çast dhe hodhi vështrimin lart. Iu duk se qielli kishte mbetur si një pikturë e papërfunduar.

Paris, mars 2010