21 janari tragjik nuk la intelektual pa thirrur në apel. Inventari i tyre dy javë më vonë është tashmë i plotë, asnjë intelektual nuk mungon në këtë apel.

Sado me spitullime dendish, pati plot të tillë që sërish nuk munguan së dhëni bashkautorësinë e tyre edhe kësaj date famëzezë.

"Mizoria, ndoshta, është lloji më i keq i mëkatit. Mizoria intelektuale është sigurisht lloji më i keq i mizorisë," thoshte filozofi dhe poeti Gilbert Keith Chesterton.

Nostalgjikët e vitit 1997, njëherësh nostalgjikë të privilegjeve të komunizmit, hymnizuesit e djegies së Shqipërisë, lakejtë e mjerë dhe të majmë të qenieve më sharlatane të politikës, të frymëzuarit nga ideologji fondamentaliste dhe interesa mafioze, ishin më të zellshmit këto ditë së dëshmuari se duan të përmbushin synimin jo plotësisht të realizuar të vitit 1997: luftën civile.

"Kaosi intelektual iu prin të gjitha kaoseve të tjera, ne jemi në një kaos intelektual", iu thoshte dikur bashkëkombësve të tij një shkrimtar i madh tashmë në rolin e liderit shpirtëror të tyre. Dhe tek ky reagim ndaj 21 janarit, çka më kujton reagimin e tyre ndaj vitit 1997, gjej shpjegimin pse intelektualët tanë, pse dijetarët dhe artistët tanë nuk patën dot dhe nuk kanë dot rol shpirtëror.

"Unë nuk jam një lider natyral. Jam tepër intelektual; jam tepër abstrakt; unë mendoj tej mase," thotë republikani i famshëm amerikan Newt Gingrich. Detyra natyrale e politikanëve është të mendojnë pak dhe të vendosin shumë. Detyra natyrale e intelektualëve është të mendojnë sa më shumë dhe të vendosin sa më pak. Gjersa intelektualët tanë shumë pak mendojnë, atëherë pse nuk janë përfshirë në politikën aktive të tranzicionit? Pse kanë parapëlqyer privilegjet nga të njëjtat duar të pista të diktaturës?

Gjithë këto vite kam përsiatur pse Shqipëria nuk e pati një Havel në krye të tranzicionit të saj. Pse Shqipëria mbeti në duart e teknicienëve pragmatistë, me vizion të shkurtër deri tek pasurimi i tyre? Pse Shqipëria dhe shqiptarët mbetën në duart e sharlatanëve shushunja? Dhe përgjigjen e jep edhe ky 21 janar, ashtu siç e jepte edhe viti 1997. Havelët tanë të mundshëm i zhgënjyen shpresat e shqiptarëve, i zhgënjyen investimet shpirtërore të shqiptarëve, i zhgënjyen investimet materiale dhe shpirtërore të Perëndimit. Dhe parapëlqyen lëmoshat e majme nga duart e politikës. Parapëlqyen dromcat dhe llokmat milionëshe nën sofrat e politikës. Dhe parapëlqyen ta luajnë rolin e prapavijës së politikës duke ia bërë asaj hosanarat e radhës.

Duke qëndruar duarjashtë nga politika aktive e tranzicionit, mjerisht ata nuk qëndruan dot duarjashtë nga krimet e kësaj politike, duke mbetur shërbëtorë të të njëjtëve zotërinj. I vetmi integritet i tyre do të mbetej pikërisht besnikëria ndaj çdo pabesie të bërë shqiptarëve si gjatë pesë dekadave të komunizmit edhe gjatë dy dekadave të tranzicionit.

Lakeizmi i shfrenuar ua humbi shansin intelektualëve tanë jo vetëm të jenë ata Havelët e tranzicionit shqiptar, por edhe ua humbi shansin të kenë ndonjë rol shpirtëror ndaj kombit të tyre. Duke qenë në rolin e kumbarëve shpirtërorë të gjithfarë revolucionarësh të vonuar mafiozë, duke qenë në rolin e ndrikullave që presin kërthizat e gjithfarë revolucionesh të vonuara mafioze, ata nuk mund të shndërroheshin as në etër shpirtërorë, as në prindër shpirtërorë, as në kurrfarë farefisi shpitëror me shqiptarët. Nëse tentojnë t'i marrin këto role, ata vetëm sa ngjallin neveri dhe gërditje. "Ne na duhet sot më shumë se kurrë pushtet shpirtëror," thoshte dikur Calvin Coolidge. Ndoshta ne sot jemi i vetmi komb pa një busull shpirtërore.

Këtu gjendet edhe përgjigja ndaj faktit pse politika jonë mbeti gjithnjë para dyerve të politikës, nuk vuri dot këmbë asnjëherë në paradhomën e politikës, nuk e pa as së largu dhomën e politikës. Pa bashkëfajësi nuk mund të mbeten as lakejtë e tyre intelektualë, në rolin e tyre të vjetër të të bindurve të verbër. "Bindja e verbër nuk është cilësi intelektuale: është krim intelektual," do të thoshte Imre Lakatosh. Të njëjtin mendim ndante Albert Camus kur thoshte se "intelektual është mendja e të cilit e mbikqyr veten e saj".

Mendja e intelektualëve lakej këtyre ditëve të pas 21 janarit e ka humbur çdo kontroll ndaj vetvetes. Fjala më e lakuar dhe më e zgjedhuar e tyre respektivisht në trajtën e emrit dhe mbiemrit apo në trajtën e foljes jo rastësisht janë "vdekja", "i vdekur", "vdes". Pavarësisht mediokritetit apo gjenialitetit të tyre, ky është shumëfishi më i vogël i përbashkët i tyre, plotpjesëtuesi i tyre.

Në vend që të mbajnë qëndrime intelektuale, të shprehin, shpallin, shpalosin porosi dhe vizione intelektuale, ata bëhen pjesë e shantazheve dhe kundërshantazheve të parapolitikës së servirur si politikë, e nxjerrin sheshit surratin e tyre të shantazhierëve mafiozë.

(Botuar në Bota Sot më 5 shkurt 2011)