VOAL - Online Zëri i Shqiptarëve

POEZI PËR JETËN E PËRDITSHME

Nga DAVID BROOKS, New York Times


E Mërkurë, 04.13.2011, 10:07am (GMT1)

Këtu kemi një fjali të urtë solide por të pavënë re që u shfaq në shtypin britanik para zgjedhjeve të fundit kombëtare: "Shërimi i Britanisë nga recesioni më i keq në dekada po fiton forcë tërheqëse, por të dhënat e turbullta ekonomike dhe rreziku i lartë i Parlamentit të varur ende mund të shtypë vrullin e saj."

Fjalia e urtë ia vlen të citohet, sepse në 28 fjalë ajo përmban katër metafora. Ekonomitë në të vërtetë nuk fitojnë forcë tërheqëse, si një traktor. Momenti realisht nuk rrufitet, si një cigare. Ne vetëm i përdorim këto metafora, pa menduar madje për të, si një mënyrë për ta kapur atë që po ndodh.

Në librin e e tij të ri të mrekullueshëm, "Unë është një tjetër," James Geary raporton mbi hulumtimet gjuhësore duke shënuar se njerëzit përdorin një metaforë në çdo 10 deri në 25 fjalë. Metaforat nuk janë ojna retorike në skajin e mënyrës sonë të të menduarit, shkruan Geary shkruan. Ato janë mu në zemër të saj.

George Lakoff dhe Mark Johnson, dy prej studiuesve kryesore në këtë fushë, kanë vënë në dukje se ne shpesh përdorim metafora të ushqimit për të përshkruar botën e ideve. Ne tretim një libër, provojmë të përthithim faktet dhe përpiqemi t'i kapërdijmë idetë e njerëzve të tjerë, edhe pse ato mund të jenë gjysmë të gatshme.

Kur flasim për marrëdhëniet, ne shpesh përdorim metafora të shëndetit. Një mik mund të jetë i përfshirë në një marrëdhënie të sëmurë. Një tjetër mund të ketë një martesë të shëndoshë.


Kur flasim për grindjet, ne përdorim metaforat e luftës. Kur flasim për kohën, që ne shpesh përdorim metafora të parave. Por kur flasim për paratë, ne mbështetemi në metafora të lëngshme. Ne shterrim kursimet, ua thajmë xhepat miqve apo skremojmë cipëzën. Edhe termi agjent burse rrjedh nga fjala frëngjisht brocheur, punëtor taverne i cili i tundte fuçitë e birrës për të bërë lëngun të rrjedhë.

Psikolog Michael Morris thekson se kur tregu i aksioneve është duke u rritur, ne priremi të përdorim metafora veprimi, duke lënë të kuptohet se tregu është një gjë e gjallë me qëllime të qarta. Ne themi se tregu ngjitet ose fluturon ose lufton në rrugën e tij ngjitëse. Kur tregu shkon poshtë, në anën tjetër, ne përdorim metafora objekte, duke lënë të kuptohet se është i pajetë. Tregu bie, rrokulliset apo rrëshqet.


Shumica prej nesh, kur iu kërkohet të mos mendojnë më për këtë, nga ky çast janë të vetëdijshëm për përhapjen e të menduarit metaforik. Por në rrjedhën normale të ngjarjeve, ne shpesh i shohim troç metaforat, duke ditur si i përthyejnë perceptimet. Pra, është ndoshta e rëndësishme të marrim pushim një herë në muaj ose diçka më shumë që të mos e kemi iluzionin se ne shohim botën direkt. Është mirë të marrim pushim që ta vlerësojmë se sa fleksibël dhe i parëndësishëm është në të vërtetë zotërimi i realiteti nga ana jonë.


Metaforat ndihmojnë për të kompensuar dobësitë tona natyrore. Shumica prej nesh nuk janë shumë të zotë në të menduarit rreth abstraksioneve ose gjendjeve shpirtërore, kështu ne mbështetemi në metafora konkrete ose hapësinore (në mënyrë joperfekte) për të bërë një punë. Një jetë njerëzore shihet si një udhëtim nëpër një peizazh. Një person i cili është i trishtuar është fundosur në mërzi, ndërsa një mik i lumtur është kaluar.


Shumica prej nesh nuk janë të zotë në të kuptuarit e gjërave të reja, kështu që ne i rrokim ato në mënyrë joperfekte duke i lidhur metaforikisht me gjërat që tashmë ekzistojnë. Ky është një "desktop" në ekranin e kompjuterit tonë.


Metafora janë gjëra që i trashëgojmë nga brezi në brez, të cilat transmetojnë mënyrë të dallueshme një kulturë të të shikuarit dhe të të qenit në botë. Në librin e tij të shkëlqyer "Judaizmi: Një mënyrë e të të qenit," David Gelernter vëren se mendimi çifut përdor imazhin e një perdeje për të përshkruar se si hebrenjtë e shohin Zotin - si një prani për t'u ndier, por jo për t'u parë, që është e brendshme dhe prapë është veçan.


Judaizmi gjithashtu thekson metafora e ndarjes si një shteg për shenjtërim. Bijtë e Izraelit do të ndaheshin nga Egjipti. E Shtuna është e ndarë nga java. Ushqimi i lejueshëm është i ndarë nga i jolejueshmi. Metaforë e përshkruan një jetë në të cilën njeriu lëviz nga natyra dhe shoqëria konvencionale drejt realitetit të shenjtë.


Të jesh i vetëdijshëm për rolin qendror që metafora luan do të thotë të jesh i vetëdijshëm sa i pasaktë është mendimi ynë më i rëndësishëm. Do të thotë të jesh i vetëdijshëm për nevojën e vazhdueshme për t'i kërkuar metafora me të dhëna - për t'i ndarë të gjallët nga të vdekurit, dhe metaforat autentike që kërkojnë të ndriçojnë botën nga reklamat me kallaj dhe metaforat politike që kërkojnë ta manipulojnë atë.


Më e rëndësishmja, të qenët të vetëdijshëm për metaforën na e kujton rolin qendror që aftësitë poetike luajnë në mendimin tonë. Nëse shumica e të menduarit tonë është formuar dhe drejtuar nga metafora, atëherë mendimtari i aftë do të jetë në gjendje të njohë modele, përzierje modelesh, të kapë marrëdhëniet dhe të ndjekë ngjashmëritë e papritura.


Madje edhe shkenca më e ndërlikuar ka një bazë metaforash. Të jesh i vetëdijshëm për metaforat do të thotë të jesh i përulur ndaj kompleksitetit të botës, të kuptosh se thellë në nënrrymat e mendimit ka mijëra lente duke u shkumuar mes nesh dhe botës, dhe se ne jemi të rrethuar në çdo kohë nga ajo që Steven Pinker i Harvardit dikur e ka quajtur "poezi për këmbësorë"./Skënder Buçpapaj

--

April 11, 2011

Poetry for Everyday Life

By DAVID BROOKS

Here's a clunky but unremarkable sentence that appeared in the British press before the last national election: "Britain's recovery from the worst recession in decades is gaining traction, but confused economic data and the high risk of hung Parliament could yet snuff out its momentum."

The sentence is only worth quoting because in 28 words it contains four metaphors. Economies don't really gain traction, like a tractor. Momentum doesn't literally get snuffed out, like a cigarette. We just use those metaphors, without even thinking about it, as a way to capture what is going on.

In his fine new book, "I Is an Other," James Geary reports on linguistic research suggesting that people use a metaphor every 10 to 25 words. Metaphors are not rhetorical frills at the edge of how we think, Geary writes. They are at the very heart of it.

George Lakoff and Mark Johnson, two of the leading researchers in this field, have pointed out that we often use food metaphors to describe the world of ideas. We devour a book, try to digest raw facts and attempt to regurgitate other people's ideas, even though they might be half-baked.

When talking about relationships, we often use health metaphors. A friend might be involved in a sick relationship. Another might have a healthy marriage.

When talking about argument, we use war metaphors. When talking about time, we often use money metaphors. But when talking about money, we rely on liquid metaphors. We dip into savings, sponge off friends or skim funds off the top. Even the job title stockbroker derives from the French word brocheur, the tavern worker who tapped the kegs of beer to get the liquidity flowing.

The psychologist Michael Morris points out that when the stock market is going up, we tend to use agent metaphors, implying the market is a living thing with clear intentions. We say the market climbs or soars or fights its way upward. When the market goes down, on the other hand, we use object metaphors, implying it is inanimate. The market falls, plummets or slides.

Most of us, when asked to stop and think about it, are by now aware of the pervasiveness of metaphorical thinking. But in the normal rush of events. we often see straight through metaphors, unaware of how they refract perceptions. So it's probably important to pause once a month or so to pierce the illusion that we see the world directly. It's good to pause to appreciate how flexible and tenuous our grip on reality actually is.

Metaphors help compensate for our natural weaknesses. Most of us are not very good at thinking about abstractions or spiritual states, so we rely on concrete or spatial metaphors to (imperfectly) do the job. A lifetime is pictured as a journey across a landscape. A person who is sad is down in the dumps, while a happy fellow is riding high.

Most of us are not good at understanding new things, so we grasp them imperfectly by relating them metaphorically to things that already exist. That's a "desktop" on your computer screen.

Metaphors are things we pass down from generation to generation, which transmit a culture's distinct way of seeing and being in the world. In his superb book "Judaism: A Way of Being," David Gelernter notes that Jewish thought uses the image of a veil to describe how Jews perceive God "” as a presence to be sensed but not seen, which is intimate and yet apart.

Judaism also emphasizes the metaphor of separateness as a path to sanctification. The Israelites had to separate themselves from Egypt. The Sabbath is separate from the week. Kosher food is separate from the nonkosher. The metaphor describes a life in which one moves from nature and conventional society to the sacred realm.

To be aware of the central role metaphors play is to be aware of how imprecise our most important thinking is. It's to be aware of the constant need to question metaphors with data "” to separate the living from the dead ones, and the authentic metaphors that seek to illuminate the world from the tinny advertising and political metaphors that seek to manipulate it.

Most important, being aware of metaphors reminds you of the central role that poetic skills play in our thought. If much of our thinking is shaped and driven by metaphor, then the skilled thinker will be able to recognize patterns, blend patterns, apprehend the relationships and pursue unexpected likenesses.

Even the hardest of the sciences depend on a foundation of metaphors. To be aware of metaphors is to be humbled by the complexity of the world, to realize that deep in the undercurrents of thought there are thousands of lenses popping up between us and the world, and that we're surrounded at all times by what Steven Pinker of Harvard once called "pedestrian poetry."

(http://www.nytimes.com)


Përktheu Skënder Buçpapaj


Copyright © 2005-2008 Nulled by [x-MoBiLe]. All rights reserved.