VOAL - Online Zëri i Shqiptarëve - MALËSIA E MIRË, E ARTA, NË TOKË TË BEKUEMEFragment nga parathënia e veprës TROPOJA MALËSIA E MIRËNga RAMIZ LUSHAJ

TROPOJA ka lindë me emnin e bekuem MALËSIA E MIRË, përndryshe: ka lindë për këtë emën të lumnuem, me të cilin vjen me dinjitet prej kohnave e shkon me progres drejt kohnave, si një vend i mirë e me të mira, që ka ba e i ka lanë vend e rend, za e zenit vetes në hapësinat e tokës shqiptare, në këtë skaj të botës.

Si rrallëherë në këtë planet të pafund e në këtë jetë të pandalun, Toka u muer vesh me Qiellin për të krijue në Mesin e Dheut (Mesdhe) një vend të vogël e me vlera të mëdha, Tropojën e Artë, një nga më të Bukurat e Dheut të kësaj bote të lashtë e të re.

Nuk kishte si të ndodhte ndryshe: vet Zoti i Madh e vuni gishtin e tij hyjnor në trevën e sotme të Tropojës duke e krijue e bekue si një vend të florinjtë, nga gjinjtë e tokës, në gjakun e njerëzve të saj, në mençurinë e kohës, në mrekullitë e natyrës.

Toka rrotullohet rreth Diellit po veçse edhe Tropoja rrotullohet rreth vlerave të saj tuj marrë e dhanë me epokat, me kombin shqiptar në trojet e veta etnike, me hapësinat etno-historike mesdhetare e europiane prej këndej Paqësorit e deri përtej Atlantikut.

"Male të Argjendta" i kanë pasë kthiznue në hershmëni të lashtë edhe malet e Malësisë së Gjakovës (Tropojës) ashtu sikurse Malet e Sharrit i kanë pasë thirr "Malet e Borës". Vetëm në shekujt e fundit të mijëvjeçarit të kaluem nëpër harta e burime diplomatike e mediatike i cilësuen: Bjeshkët e Nemuna, Bjeshkët e Namuna (Bjeshkë të Nemës).

Tropojanët i duan shumë bjeshkët e veta aqsa poeti Hamit Aliaj, në shenjtërinë e tij, skalit vargjet: Bjeshkët janë mbiemri im.

Fishta i madh te vepra "Mrizi i Zanave" vrellon: "Oh, ju bjeshkët e Shqyptaris / Ku ma mirë shndrit dielli e hana / E ku logu a i bujaris, / E ku rriten djelm si zana!...

Këto male epike e të mrekullueshme albanologu i shquem, Milan Shuflaj, i ka cilësue si "Zinxhiri i Botës".

E pra ban me e dit kah flitet shqip se ky emën i mjaltuem: Malësia e Mirë, ka venue e fektue prej hejcekurit në trajta të themelta: Malet e Arta, Malet e Arit, Malet e Bardha, Malet e Mira, Malet e Begata... Bohema e tyne historike na çon mrekullisht te emërtimi emblematik trojenik "Malësia e Mirë".

ã€€

Gurra e traditës e shpalime hartografike vrellojnë pikat e veta nëpër shenjime të rrallueme, ku na duhet me hulmue ngapak.

A thue Hyu Diell kur shkelzonte rrezet mesdhetare i argjendonte sy botës e faqe kohës bukuritë hoje e ujvarore të këtyre maleve epike ?! Apo siç thotë Fishta: "Shkëlxejë sfera e zjarrtë e diellit" mbi Alpet Shqiptare.

A thue lugje e shpate të tyne të kenë gjinjue aq shumë argjend sa me ia bulmue e hyjnue këtë emën hisenik e açik?!

Tuj ecë në hullinj të së vërtetës Çabej na e bjen prejardhjen e toponimit Qafë Prush si një vend ku pirustët shkrinin shumë metale, po edhe legjendat rrëfejnë se në motmote nuk i ndalej flaka e nuk i shkimej gaca.

Ndër epoka përcillet fakti i vendndodhjes së një shkritoreje të madhe të pirustëve aty ku Drini takohet me Valbonën. Kanga jehon: ".... Sherebelja në breg të Drinit / i ka gemat prej florinit". Tradita pohon se në këtë vend dej tevona ka pasë princa të pasun (si Spanët) që "i prenin lekët me dorë"?!

ã€€

Nga çprushjet ndër disa të thanuna nuk ka aq miradije porogaçe për të thirrunit e kahershëm "Malet e Argjendta", pasi një mendje na e syth mendimin sikur treva jonë nuk ka pasë a të jenë shkri' aq shumë flori sa me e lulakue e lulnue si "Vend i florinit", po ka ndodh kjo tjetra që ka burime të pafund faktesh e realitetesh: Kjo trevë mbart aq shumë vlera njerëzore e natyrore të arta sa prej tyne i ka mbetë nëpër shekuj jete emni "Vend i florinit/ i florinjtë".

Në ma të parin shekull të mijëvjeçarit të dytë të erës sonë, kur mësynë në këto anë komanët të ndjellë e cytë nga perandorë bizantinë, u mrekulluen nga bukuritë e pasunitë e Malësisë së Gjakovës aqsa në kulmin e vet emocional deri në zenit real, mbetën tuj thirrë: "Altun"... "vend i florinjtë / i artë / i mirë".

Ky emën Altun i mbeti Tropojës edhe nga pushtuesit sllavë e otomanë, se në ato kohna nuk donin që në trojet tona alpine dardane të mirëthirreshin me emnin e vet burimor, universal e unik: "të argjendta", "të arta", ndaj e duvakuen me emnin e një gjuhe komane, që se kam hasë ndokund ndër letra të sotme e ndaj ma ha mendja se do të jetë një gjuhë e dekun.

ã€€

Asokohe e deri më sod, në hapakohë prej nja njëmijë vitesh, i ndeshim në gurgullima e në vetëtima historie emërtimet e trevës tonë si krahinë : "Altun " (komanët, viti 1084), "Zhupani i Altunit" (serbët), "Altun-ili" (otomanët) etj., çka tregon se në përditshmëri ka bashkudhtue ky emën, tuj i mbetë Tropojës me domethanien shqiptarisht: "Malësia e Mirë".

ã€€

Nuk jena futë në thelluta të shtegtimit të emnit "Malet e Argjendta", pasi të miren e lakmon gjithkush. Nuk po dij kah u vorbullnue a u vrellnue ky emën, po veç due me e rithanë edhe ket' tjetrën: "e argjendta" nis e thirrnohet edhe në trajten e bukur, nusërore e hyjnore: "të bardha".

Ky emën ka mbetë në traditë e në realitete historike e natyrore, në kangë popullore..., ku lartësitë tona alpine kthiznohen si "Malet e Bardha", "Bjeshkët e Bardha" etj..

Kjo ka ndodhur ndryshe nga fqinjtë kufitarë: Në veriperëndim, në thellësi, malet i kanë pasë thirrë "Malet e Zeza" ( "Cerrna Gora") e prej këndej i mbeti edhe një shteti të mavonshëm emni "Mali i Zi", që na i ka marrë shumë toka e male të Dardanisë Alpine, të Malësisë së Gjakovës.

Në Pukë disa male marrin emnin e përgjithshëm "Malet e Zeza" e që sot ka mbetë emën i përveçëm i një krahine "Malzi" (në kufinin administrativ të qarkut e të rrethit të Kukësit).

Tropoja e ruejti ndër motmote e shekuj emnin e vet "Male të Bardha", çka kuptohet domethania edhe "Male të Mira" e përndryshe "Malësia e Mirë".

ã€€

Në rrjedha e kulme të historisë, në ashtin e shtatin e traditës, këto male alpine të Malësisë së Gjakovës (në tanësi apo pjesë të tyne) iu janë dhanë emna të njoftun në burime gojore e të shkrueme si Malet e Altunit, Malet e Pultit, Malet e Spanëve (të Pjetërspanëve), Malet e Berishës etj., po asnjani prej tyne nuk jetnoi në kohna sa ai ma i lashti, i zanafillës: Malet e Argjendta, Malet e Arta, përndryshe: "vend i florinjtë/ i artë/ i mirë" e prej kësaj edhe në shek. XVI-XVII e ma vonë kur vjen organizimi etno-historik në "male" a në bashkim etno-gjeografik të fiseve" Tropoja ka pasë veç një emërtim: "Malësia e Mirë".

Kur këto male të Malësisë së Mirë i kanë pasë thirrë "Bjeshkët e Bardha", ma i madhi mal i tyne e ka pasë emnin "Mali i Bardhë", që tevona ia keqdhanë një tjetër emën sllavët: "Jezerca"(!) siç i quajtën edhe Bjeshkët të Nemuna (Bjeshkët e Nemës), që në shekujt e vonë (XIX-XX) u keqfutën si terma skuthe në disa gjuhë të huaja në literaturat politike, gjeografike, historike, fetare, sipas ceneve e cytjeve sllave.

Vet Shkëlzeni është një nga malet e argjendta, një mal simbolik, një vend i shenjtë, i përmendun në epikën legjendare për kreshnikë e zana.

Emnin e mori nga vet shkëlqimi i tij i argjendtë, i bardhë, nga vezullimet e vizionet e ditëve me rreze dielli e të kapuçimit nga bora e parë dhe e mbrame e motmoteve.

Mali i Shkëlzenit hyni në vetëdijen e në odën malësore, në letërsinë gojore e të shkrueme, në kronikat e historisë, si një simbol i vitalitetit krenar të Malësisë së Mirë, të njerëzve të saj të mirë, të tokës së saj të mirë.

Çdo tropojan e ka në vetveten e tij nga një Shkëlzen të argjendtë, të bardhë, të mirë, nga një Shkëlzen të krenarisë për vendlindjen e vet, të kontributeve për kombin e vet.

Çdo tropojan është Shkëlzen në lartësisë e dinjitetit të vet.

Mos ma prekni Shkëlzenin e truallit tim, të shpirtit tem!