Shqipërisë po i luhet, me një dinamikë në rritje, një blof diplomatik lidhur me
projektin e gazsjellësit TransAdriatik, TAP, i cili parashikohet të sjellë
gazin azerbajxhanas në Europë, duke kaluar nga Turqia, Greqia dhe Shqipëria, me
destinacion Italinë. Blofi diplomatik po synon të krijojë në Tiranë idenë e
gabuar dhe kushtin iluzor sikur: 1- Shqipëria si vend tranzitor varet nga
vendet tranzitore; 2- Sikur Shqipëria ka nevojë t'u bëjë koncesione strategjike
dhe integriteti vendeve tranzitore në shkëmbim të pjesëmarrjes në këtë
gazsjellës; dhe 3- Sikur TAP është një çështje aq jetike për Shqipërinë, saqë
ajo duhet ta përkufizojë si një projekt strategjik të sajin.
Shqipëria parashikohet të jetë një vend tranzitimi i këtij gazi dhe natyrisht
kjo paraqet një rrethanë pozitive, nga e cila vendi ynë ka dhe do të ketë
përfitime. Mirëpo statusi i vendeve tranzitore nuk krijon supremacinë e njërit
shtet ndaj tjetrit në zinxhirin e shteteve, që bëjnë pjesë si tranzitues në
gazsjellës, dhe as nevojën e nënshtrimit të njërit shtet tranzitues ndaj
tjetrit, por është ndërvarësia reciproke e njërit ndaj tjetrit. Shqipëria nuk
mund të varet në këtë mes nga Greqia, e cila është shteti pararendës tranzitor
i këtij gazi, dhe as Greqia nuk mund të varet nga Turqia, që është për të
shteti pararendës i gazit.
E theksojmë këtë element, sepse po përhapet një interpretim i gabuar diplomatik
dhe politik, sikur përfshirja e Shqipërisë në projektin e gazsjellësit TAP
është ekskluzivitet i Greqisë. Kjo është kaq naive, sa që edhe njohësit më të
përciptë të tematikës së gazsjellësve e kuptojnë se qëndron shumë larg së
vërtetës. Çelësin e vendimmarrjes së projektit dhe të trajektores së
tranzitimit nga do të kalojë gazsjellësi e kanë gjithmonë shtetet dhe
kompanitë, që furnizojnë gazin, pra shteti që prodhon gazin dhe zotëron burimet
e gazit. Në rastin konkret të projektit të gazsjellësit TAP, çelësin kryesor e
ka Azerbajxhani, dhe konsorciumi, që zotëron pellgun gjigant të gazit, Shah
Deniz 2, ku kompania britanike "BP" dhe "Statoil"-i norvegjez zotërojnë 25.5
për qind të aksioneve, dhe kompanitë azere "SOCAR", ajo ruse "Lukoil", ajo
franceze "Total" dhe kompania iraniane e naftës nga 10 për qind, dhe kompania
"Turkish Petroleum" 9 për qind. Aktorët shtetërorë, industrialë dhe financiarë
të zotërimit të gazit, janë vendimmarrësit se nga do të kalojë gazi dhe jo
njëri apo tjetri shtet tranzitues. Edhe në rastin e gazsjellësit tjetër, që
kalon nëpër Ballkan, "South Stream", është Gazpromi rus dhe Rusia, që kanë
përcaktuar trajektoren. Nuk është aq Bullgaria, as Serbia, as Kroacia, as
Hungaria e as Austria, që i diktojnë Rusisë se nga duhet të kalojë gazi, e aq
më pak të kushtëzojnë njërin apo tjetrin shtet tranzitues. Të gjitha shtetet,
që janë përfshirë në projektin "South Stream" i drejtohen Rusisë t'i përfshijë
në rrugën e gazsjellësit dhe nuk ia kërkojnë e as varen nga shteti pararendës
në këtë trajektore.
E njëjta dinamikë veprimi është edhe për gazsjellësin TAP. Pellgu gjigant i
gazit, Shah Deniz 2, nga i cili parashikohet të vijë gazi për TAP-in, i ka
"zotërinjtë e gazit", që vendosin se nga e si do të kalojnë tubacionet dhe këta
zotërinj nuk janë në Ballkan. Edhe për projektin e njohur të gazsjellësit
"Nabucco", i cili gëzon mbështetjen e Bashkimit Europian, si një projekt për të
pakësuar varësinë energjetike të Europës nga Rusia, ishin pikërisht
Azerbajxhani dhe kompanitë e tjera aksioniste të pellgut të gazit azer, që
vendosën të ndryshojnë projektin dhe të paraqesin një variant më të shkurtuar
të quajtur tani "Nabucco West". Pra nuk u pyetën vendet tranzituese, dhe aq me
pak të lejonin vendet tranzituese të kërkonin dorën e njëri-tjetrit. Nga ana
tjetër, financuesit e projektit TAP janë kompania zvicerane EGL dhe kompania
norvegjeze "Statoil" me nga 42,5 për qind të aksioneve dhe kompania gjermane
"Ruhrgas" me 15 për qind, - tre kompani jashtë Ballkanit. Është tjetër gjë dhe
nuk duhet ngatërruar me mbështetjen politike, që konsorciumi i TAP-it i tre
kompanive të mësipërme kërkon nga shtetet tranzituese, ku do të kalojë
gazsjellësi. Por mbështetja politike jepet për gazsjellësin dhe nuk mund të
shërbejë apo të përdoret si pretekst për nënshtrimin politik të një shteti
tranzitor nga shteti tjetër tranzitor. Kjo do të thotë se Shqipëria as varet e
as nuk mund të varet nga një shtet tranzitor pararendës.
Por drejt Shqipërisë po pompohet një mjegullnajë diplomatike, e cila synon të
bindë qeverinë në Tiranë dhe opinionin publik shqiptar se për përfshirjen në
projektin e gazsjellësit TAP vendimmarrja ndodhet në Athinë. Thelbi i blofit
diplomatik qëndron në shpikjen e një ndërvarësie të rreme mes pjesëmarrjes në
TAP dhe marrëveshjes detare me Greqinë, të përfunduar nga qeveria e Shqipërisë
dhe ajo e Greqisë në vitin 2009 dhe e firmosur në Tiranë nga ministri i
Jashtëm, Lulzim Basha dhe ministrja e Jashtme, Dora Bakojanis. Në mënyrën më
tipike bizantine po qarkullon në qarqet qeveritare dhe politike në Tiranë teza
e ndërvarësisë mes këtyre dy çështjeve. Për këtë tezë ka nevojë qeveria greke,
ministri i Jashtëm i së cilës deklaroi në 7 korrik në parlament se Greqia do të
vazhdojë zbatimin e marrëveshjes për delimitimin e kufijve detarë, dhe shtihet
sikur nuk e di që ajo marrëveshje është nul, dhe se një marrëveshje qeveritare
dypalëshe nuk mund të zbatohet, nëse nuk e ka ratifikuar parlamenti shqiptar
dhe ajo nuk ka asnjë vlerë, përderisa e ka hedhur poshtë si antikushtetuese
Gjykata Kushtetuese e Shqipërisë. Për tezën e ndërvarësisë mes pjesëmarrjes në
TAP dhe lejimit të marrëveshjes së anuluar detare duket ka nevojë qeveria
shqiptare, e cila në dollapin e saj të skeleteve ka mëkatin kombëtar të gatimit
të marrëveshjes nënshtruese të detit dhe po manifeston një këmbëngulje prej
rajaji për përsëritjen e mëkatit. Qëllimi diplomatik dhe politik është
përgatitja e terrenit për një rivënie në skenë të së njëjtës marrëveshje të
papranueshme, me të njëjtët regjisorë dhe me të njëjtët aktorë, por me një
mizanskenë disi të retushuar. Retushimi del në formën e tezës absurde se
Shqipëria duhet të japë detin me qëllim që të sigurojë përfshirjen e saj në gazsjellësin
TAP.
Me gjithë vlerësimin dhe mendimin pozitiv për gazsjellësin TAP apo gazsjellësit
e tjerë të korridorit europian të jugut, që mund të kalojnë nëpër Shqipëri,
duhet theksuar me forcë rrethana se Shqipëria nuk është shtet që varet nga
gazi, siç varen për shembull Ukraina apo Bullgaria, dhe ajo nuk do të vdesë pse
nuk vjen gazi rus apo azerbajxhanas, dhe ajo nuk mund të bëhet objekt presioni
strategjik me gazin. Por këtu nis elementi i tretë i blofit diplomatik rreth
TAP-it, që po e paraqet si çështje jetike të madhe përfshirjen në TAP, ku vendi
ynë po shfaqet më shumë i interesuar se të tjerët. Unë nuk mund t'i vë faj
ministrit të ri të Jashtëm të Shqipërisë, i cili sapo është ulur në kolltukun e
tij, por janë të habitshme tezat, që ia servirin në dosje këshilltarë mediokër
ose dinakë, se Shqipëria e ka gazsjellësin TAP çështje të madhe të saj dhe ajo
duhet t'i lutet e të bindë fqinjët e saj, që ta mbështesin. Një tezë e tille
është ajo sipas së cilës, ne po i kërkojmë Athinës një lëshim të madh prej saj,
duke na përfshirë në TAP. Duke folur për TAP-in, në një intervistë në 19
korrik, ministri deklaron se "Na mbetet të punojmë me Greqinë, por shenjat janë
pozitive që edhe Greqia do të na mbështesë dhe krijohet si të thuash një masë
kritike, konsensus, mbështetje politike e domosdoshme".
Diplomacia shqiptare duhet sqaruar se mbështetja politike e qeverive të vendeve
tranzit, nga do të kalojë gazsjellësi, është një kusht i gjeopolitikës së
gazit. Në këtë kuadër konsorciumi i TAP-it ka kërkuar që të sigurohet
mbështetja politike nga qeveritë e Shqipërisë, Italisë dhe Greqisë. Por këtë
mbështetje dhe siguri politike e kërkon shteti furnizues ose kompanitë, që
financojnë projektin, dhe nuk mund të serviret si pretekst për ndonjë vartësi
të shteteve tranzituese nga njëri-tjetri. Mbështetja politike nuk është
hipotekë e njërit vend tranzitues tek tjetri shtet tranzitues. Përfshirja në
TAP nuk është as hyrje në NATO e as hyrje në BE.
Bizantinizmi i blofit diplomatik rreth gazsjellësit TAP konsiston në strategjinë
e trajtimit të Shqipërisë si një shtet i dorës së dytë, i cili nuk po gjen
dinjitetin e vet dhe të cilin, jo vetëm zotëria, por edhe sejmenët e zotërisë
mund ta trajtojnë me mospërfillje. Nuk thoshte kot Faik Konica, që të tjerët të
japin çmimin sipas kapelës, që i vë vetes.