Biokimiku gjerman Frederic Vester (" 2003) në studimin e tij gjurmëlënës «Tokë e
re e të menduarit» (München;1984) kërkonte nga raca njerëzore që të ndryshojë
sa më shpejtë strukturat e të menduarit, nëse kjo e fundit donë t'i shpëtojë
procesit të vetasgjësimit. Sipas tij çdo zhvillim teknokratik e kibernetik nuk
ka ndikuar në favor të ndonjë emancipimi të trurit human. Për pesë mijë vitet e
fundit ai nuk gjente gjë që do katiste besimin e tij ndaj tezës personale. Nëse
bastisim shtypin e kohës kur është botuar libri i Vester-it, do të habitemi me
betejën asgjësuese të gazetave perëndimore ndaj tezës së biokimikut. Edhe më
shumë do të habitemi nëse po të njëjtin shtyp e rilexojmë për të parë se si
vlerësohet studimi «Egotuneli» (Berlin; 2009) i filozofit Thomas Metzinger, i
cili për dallim nga Vester nuk e analizon mendësinë e humanitetit nga
perspektiva e masës, por nga ajo e species së veçantë. Konstatimet e
Metzinger-it janë identike me ato të Vesterit. Kanë apelin e njëjtë për një
filozofi tjetër që duhet ta kërkojnë dykëmbësorët nëse vërtet duan t'i
shpëtojnë vendnumërimit. Kësaj radhe mediat e njëjta nuk linçojnë tezën e
filozofit të radhës por e katapultojnë atë në qiell. Çka ka ndodhur brenda 25
viteve të fundit që aq sa i ka distanca brenda këtyre dy botimeve opinioni
i përzgjedhur kontinental të jetë bindur përfundimisht me tezën e Vester-it?
Shumëçka dhe asgjë. Nëse para 25 viteve pjesa dërmuese e humanitetit paska
pasur mendësinë e vetëfikjes duke jetuar errtas korridoreve të grahmës sociale e
kulturore, pse ajo sot na qenka ndryshe? Është ndryshe? Nëse diku mund të ketë
ndodhur kjo mrekulli harbohemi nga gëzimi, mirëpo njëkohësisht shtangemi
trandshëm sa kuptojmë se shqiptarët nuk janë ndër të mrekulluarit, por në
shtëpi, në dhomën e vetë me jetën e kërdisur të tyre. Po kush duhet të
ndryshojë mendje që shqiptarët të dalin nga ky ilaritet, të ikin nga kjo
gërranë ku janë shtrirë si në pushime? E dimë se vërejtja e Timothy Garton Ash
se «fajin për gjendjen e mjerë në të cilët gjenden popujt e lindjes e kanë më
shumë edhe vetë» (Facts are Subversive; 2009) vlen edhe për tirqebartësit e
postmodernës, prandaj po në stilin e Pierre Bourdieu-së (La misère du Monde;
1993) nuk lëmë pa përgojuar edhe defektet e mentalitetit dhe masës, mirëpo të
vetëdijshëm se bllokada kryesore e çdo progresi është makineria e primatëve në
pushtet, duhet përpjekur që të nisemi nga psikogramet që kemi për ta, për
primatët tanë politikë. Konform analizave të Metzinger-it dhe Bourdieu-së, në
përputhje me analizën «mbi elementet dhe gjenezën e sundimit totalitar» të
Hannah Arendt-it duam të shohim se mbi ç'shkallaresh kanë parkuar këmbët ata që
i kanë hy misionit t'i kërcejnë do epoka për të shpëtuar shqiptarët nga
vegjetimi. Me ç'modelesh politike, kulturore e intelektuale operojnë
kryeqeveritarët shqiptarë?
RETORIKA DHE PROTOKOLLET
Deklaro (poho ose moho) përsërit transfero bind! Kjo maksimë e çdo
shkolle liderësh politikë, në kushtet shqiptare mund të përkthehet kështu:
gënje përsërit beso edhe vetë! Shumëkush mund të thotë se kjo nuk është e
mundshme, mirëpo kush njeh antropologjinë sociale, etikën praktike, studimet e
lartpërmendura, rezultatet më aktuale nga psikanaliza dhe politikat ballkanike
e di se kështu është. Kemi të bëjmë me kategorinë bazike të (vetë)manipulimit
masiv që e hasim në çdo deklaratë, nëpër protokollet dhe stenogramet e
dialogëve ndër qeveritarë dhe në çdo fjalim të Sali Berishës, Hashim Thaçit,
liderëve partiakë dhe politikanëve lokalë. Natyrisht se ndodhë edhe ndonjë
«përjashtim» i lehtë dhe epokal si ai i Jakup Krasniqit që tha; «ne jemi
hajdutë votash», e që tingëlloi: «krejt jemi hajdut votash», mirëpo kjo
tentativë metanoike e mësuesit nga Drenasi as që luhat sistemin hermetik të
kullës retorike shqiptare. Thonë se logorisja e tejdukshme e Krasniqit ka të
bëjë me plane rikonfigurimi brenda partisë së tij pra duket se na qenka një
pendim i pasinqertë dhe në interes të ndonjë formule të modifikuar si kjo:
gënje përsërit të besojnë shpejtë! Kështu thonë. Spekulim është. Nuk e dimë
saktësisht. Protokollet e bisedave ndërmjet Cezarit dhe Arovis-it (58 p.e.s);
ato të mbretit Bocchus dhe Lucius Cornelius Sulla-s; ato të Trotzki-t dhe
Kamenjevit dhe ato të despotëve të deridjeshëm ballkanikë me varësit e tyre nuk
dallojnë as për një sekuencë nga protokollet, stenogramet dhe bisedat e
kryeqeveritarëve shqiptarë sot. Po i njëjti ton, po të njëjtat formulime e
parasëgjithash po e njëjta strategji pushtetmbajtëse: Cilat grupe i ke nën
kontroll? Në sa vota mund të
llogaris? Cilën vajzë a djalë e do si ministër? Kë t'ia lëshojmë këtij apo
atij? Cilat gazetarë i kemi për vete? Paret jepja X it se menaxhon me firmat e
mia! Shko tek ai se e kam fut në borxh. Thua atij mos e hap gojën aq shumë se
ia çesim t "˜zezat mbi ujë, e kështu me radhë.
DIPLOMACIA
«Po u hoq ai harroi kontratat me ne», kështu na tha një «miku» jonë ta kenë
kërcënuar turqit Hashim Thaçin kur Hajredin Kuçi «dha» dorëheqje. Shpjegimi i
informantit «tonë» ishte ky: «Turqit Kuçin e kanë garanc në Kosovë se punon për
ta». Ia futi kot? Ne nuk i besojmë informantit, të cilit as mjekra nuk ia zbut
dhjamin pushtetar të fytyrës saqë si me vinç i çon kapakët e syve. E dimë që ai
është korruptuar nga «qeveritë» deri në sofër dhe ka mundësi ta ketë thënë këtë
version duke menduar se i dashurojmë turqit. Nga ana tjetër shumë njerëz që
kanë pasur «fatin» të jenë prezentë në bisedat ndërmjet kryeqeveritarëve
shqiptarë dhe atyre të huaj referojnë për një përulje fikane të burrështetasve
plisbardhë. «Shumë shpejtë, ende pa dëgjuar mirë, tundin kokën si ato patat që
zënë peshq...» kështu na nënçmoi një diplomat i BE-së (i cili simpatizon Tamilët
për shkak të mirësjelljes përulëse të tyre) korridoreve të Brukselit, kur ra
fjala për dinjitetin e politikanëve nga Prishtina, Tirana dhe Tetova. Sipas
tij, këtë ata e bëjnë sepse ndihen inferiorë. Ndërsa inferiorë qenkëkan sepse
si zakonisht u shfaqkan gjithandej ose me strategjira infantile ose letra që
fare qartë u duken gjurmët e kopjatives. Kur analizojmë protokollet dhe
stenogramet ndërqeveritare përplasemi njëherë me injorancën dhe pastaj
menjëherë me simptomat e minitiranëve arkaikë që çdo pyetjeje i përgjigjen
buzëgazshëm me refrenin: «në dorë i kemi, e rregullojmë». Moto që duket të jetë
edhe esenca e realpolitikës shqiptare dhe që demonstron më shumë nivelin e
banditëve socialë fisnorë (Eric Hobsbawm) se sa të atyre politikanëve ma ca
ditë shkollë fillore.
POLITIKA REALE
Nga luftërat interne të dy partive më të mëdha kosovare PDK dhe LDK, nga
betejat e brendshme që i shoqërojnë demokratët dhe socialistët e Tiranës dhe
nga grindjet brendashqiptare në Maqedoni kemi mësuar shumëçka: Kemi mësuar se
si nuk bëhet politikë; kemi mësuar se shqiptarët ende nuk kanë çizme për të
kaluar shumë moçalet e tyre mesjetare; mësuam se mendimtarët e tyre jetojnë si
ufot, si cybernautët dhe si fantomatët; mësuam psikologjinë e masave shqiptare,
e cila gëlltit pa bërë një a dy çdo fideizëm utopik; masat lebojnë çdo guru
t'ua tërfurkojë trutë për t'ua flakur ferreve paradantike ; për çdo ditë shohim
politikanë intelektualisht impotentë që premtojnë, sharrojnë, vjedhin, harrojnë
dhe burgosen; atë që si duket shqiptarët si masë dhe si individë nuk e
shohin e nuk e mësojnë (ose nuk e pranojnë nga dhimbja) është fakti se gjenden
nën diktatin e tiranëve, despotëve, diktatorëve me psikograme nga më të
çuditshmet që njeh historia e tiranëve të mëdhenj dhe të vegjël. Nuk ka analist
dhe observues vigjilent që do ta mohojë faktin se luftërat brenda- e
jashtëpartiake bëhen për shkaqe personash që ecin edhe mbi kufoma për të
ruajtur pushtetin që kanë zënë për fyti. Nuk ka luftëra rreth asaj se cili
program social sjell më shumë për shtresat e dërmuara shoqërore; nuk ka luftë
se si të integrohet femra në shoqëri (me kuota apo pa to); nuk ka luftë se si
të çlirohen universitetet dhe shkollat nga varrës prepotentë semialfabetë që
hiç më shumë se do semestra kanë kaluar universiteteve; nuk ka luftë se si ta
njohin vendin e ri edhe më shumë shtete, por ka kërcënime ndër ish-cimerë të
stilit «po e nguce edhe niherë Pacollin jep dorëheqje». Ka
debate parlamentare kur kryeministri i kërcënohet deputetit «ik ore se të [...]
motrën». Ka fushata elektorale ku falanga nga Tetova dhe Zajazi kërcënojnë
fshatarët me kallashnikovë. Ky është terreni real politik shqiptar.
TIRANIA JONË
Të gjitha këto elemente të realpolitikës shqiptare janë mekanizma funksionalë
që përbëjnë diktaturën tiranike si model funksionimi. Tirani që për nuanca të
caktuara dallon nga klasiket, pra ato të cilat dhunën e hapur masive fizike e
kishin mjetin efektiv të mbajtjes së pushtetit. Mirëpo nëse kalkulojmë duke
multiplikuar ekseset e përditshme do të kemi po të njëjtin total me ato të
dhunës masive. Ndërkaq në format tjera manifestative (psikike-manipulative,
materiale, shpirtërore, eks- dhe inkluzioniste etj.) tirania shqiptare nuk
dallon nga strategjia e cinikut të ç'iluzionuar dhe idealistit të diktaturës së
përkryer Niccolò di Bernardo dei Machiavelli, i cili i shkruante princit se si
të keqpërdor moralin, religjionet, ligjet si fasadë për t'iu dhuruar masave një
siguri të rrejshme për hir të mbajtjes së pushtetit, me një fjalë për të
përjetësuar diktaturën si model e kulturë sundimi. Le të guxojë çdokush që
mundet një analizë personalitetesh për Sali Berishën apo Edi Ramën, për Hashim
Thaçin, Isa Mustafën ose Albin Kurtin, për Ali Ahmetin ose për Menduh Thaçin
dhe sigurisht se nuk do të ketë rezultate ndryshe nga ato që pasqyrojmë këtu.
Nuk do të hasë në ndonjë demokraci interne, nuk do të hasë në shumëçka që do të
rezultonte arsye për të shpresuar, por vetëm defekte tiranësh të vegjël që
përdhunojnë masat.
STRATEGJITË E DEMODUARA
«Po kë ta zgjedh bre burrë?» na shkruante një miku jonë gjatë një konverzacioni
në facebook. Trilema e tij është karakteristike për gjendjen në të cilën
gjenden shqiptarët: Ta zgjedhë tiranin e parë, të dytin apo të mos zgjedh kënd
çka nënkupton njërin nga dy të parët. Revolucionet e stilit arab me
instruktorë si Srdja Popoviç dhe Slobodan Dinjoviç, të cilët me një organizatë
me emrin CANVAS (Centre for Applied NonViolent Action and Strategies) mbajnë
workshop-e gjithandej orientit e Ballkanit duke rifabrikuar strategjinë e
Otpor-it serb që përmbysi Millosheviqin, po shihet se nuk pinë ujë. Albin Kurti
mund të na këndojë edhe më zëshëm se Lepa Brena dikur, historinë e kësaj pune.
Veçanërisht kur kemi parasysh modelin e veprimit politik të tij, i cili
fatkeqësisht na ofron edhe një tiran më shumë sa që mund të durojmë. Jo pak
lexues të nevrikosur do të na qortonin: ani çka atëherë? Dhe s'kemi përgjigje.
Nuk është detyra jonë! Ne përshkruajmë, nuk japim urdhra do të mbroheshin
gazetarët dhe gazetaret që përpiqen ta luajnë rolin e Mr. Nobody-t, po si
Terence Hill në filmin e Tonino Valerii-t «Il mio nome è Nessuno» (1973).
Mirëpo gazetarë të paktë në shtypin kosovar kanë kuptuar drejtë gjendjen e shoqërisë
ku jetojnë dhe protestojnë çdoditshëm me aq sa kanë valë në disponim. Po nuk i
harruan njerëzit shpejtë përmbajtjet e gazetave do të shihnin se këtë pasqyrë e
kemi akumuluar jo edhe pa ndihmën e gazetave të pavarura (pa përjashtuar as ato
të opozitës dhe atyre të pushtetit që shërbejnë si organe vetë denoncimi).
Problemi më shumë qëndron te fuqia e tiranëve shqiptarë që nuk i tremb si duket
më asgjë. Ata paskan vendosur deri në vdekje të mos evulohen.
Intelektualëve nuk u mbetet gjë tjetër përveç se të veprojnë si profesori i
Universitetit Princeton dhe udhëheqësi intelektual i «Occupy Wall Street»,
afroamerikani Cornel West që kërkoi nga çdo intelektual dhe gazetar që të
«ulërijë aq shumë dhe aq qartë» afër veshit të pushtetarëve që ata nga frika të
ikin nga egotuneli i tyre tiranik. Ky është ai ish përkrahësi i flaktë i
presidentit aktual amerikan Barack Obama që sot ligjëron gjithandej: «Obama
është kriminel lufte» (Në një intervistë me Julien Charnay; 2012). Dhe në këtë
kontekst ai nuk e ka fjalën si kriminel klasik lufte, por si kriminel i luftës
për ekzistencë; sepse Obama gënjeu! Ai nuk realizoi as edhe njërën pikë nga
programi i tij për nxjerrë amerikanin e rëndomtë nga kriza disadekadëshe
sociale. Sepse Obama «shkeli mbi fytyrën e Luther Kingut dhe çdo heroi tjetër
me çizmet e tij prej një neoliberali të pangjyrët». Shikuar nga ky këndvështrim
mund të pyesim se sa kriminelë lufte janë tiranët tanë? Sa duhet të ulërijmë ne
që të tërmetojmë trutë e despotëve tanë për t'i nxjerrë nga egotunelet e tyre?
Sa fuqi duhet të ketë zëri i intelektualëve shqiptarë që tu kërcejnë
politikanëve tamponët nga veshët? Sa qartë duhet të flasin intelektualët që
deri tani kanë shpëtuar të pakorruptuar? E dimë që Frederic Vester dhe Thomas
Metzinger kanë më shumë se të drejtë rreth (r)evolucioneve sidomos në kontekst
me shqiptarët; edhe apelin e Cornel West-it e kuptojmë drejtë. Çështja është se
cilët intelektualë shqiptarë janë mbyllur në ndonjë skutë akademish për tu
djersitur duke menduar se si shqiptarët ta gjejnë portën hyrëse të evolucionit
për të ikur nga tuneli 5028 vjeçar i Frederic Vester-it? Asnjë? Atëherë s'na
mbetet gjë tjetër përveç Eskapizmit.