Ky vit shënon 100-vjetorin e inaugurimit të ish-presidentit amerikan Woodrow
Wilson. Ky përvjetor po shënohet anë e mbanë vendit me festime të ndryshme por
edhe me diskutime akdemike dhe historike me qëllim për të vënë në dukje për
brezat e rinjë, trashëgiminë e politikës të mbrendshme dhe të jashtme të
presidentit të 28 të Shteteve të Bashkuara. Në fjalimin e tij me rastin e
inaugurimit të tij, ai tha se, "Kjo nuk është një ditë triumfi. Por këjo është
një ditë dedikimi. Këtu nuk ftoj forcat e partisë, por forcat e humanizmit.
Zemrat e njerëzve presin, shpresat e njerëzve kumtojnë dhe na kërkojnë të themi
se ç'do të bëjmë....U bëj thirrje të gjithë njerëzve të ndershëm, të gjithë
patriotëve të më përkrahin."
Në detyrën e presidentit, Wilsoni e konsideronte veten si, një "përfaqsues
perosnal i popullit." Ai ka thënë gjithashtu se askush tjetër përveç
Presidentit, "nuk pritet që të kujdeset për të mirën e përgjithshme të
vendit." Në këtë frymë, ai ndërmori një seri reformash të mbrendshme dhe
çka është më e rëndësishme, në fushën e politikës së jashtme, ai theksoi rolin
ndërkombëtar si një mjet për krijimin e një rregulli të ri botëror dhe shpalli
hyrjen e Amerikës në Luftën e Parë Botërore, si një fushatë -- sipas tij -- për
të bërë botën "të sigurt për demokracinë". Pasi kishte vendosur se
ishte e pamundur që Amerika të qendronte neutrale në Luftën e Parë Botërore,
Wilsoni i kërkon Kongresit miratimin e deklaratës së luftës kundër Gjermanisë.
Ndërhyrja amerikane bëri që lufta të përfundonte në favor të aleatëve dhe më
Janar të viti 1918, ai i paraqiti Kongresit objektivat amerikane të përfundimit
të luftës duke njoftuar, "Katërmbdhjetë Pikat'', njëra ndër të cilat do të
krijonte një Lidhje të përgjithshme të kombeve...në bazë të së cilës, të gjitha
kombet -- të mëdha e të vogëla-- do të gëzojnë garanci të përbashkëta për
pavarësinë politike dhe integritetin territorial të tyre.''
Gjendja politike në Shqipëri pas Luftës së Parë Botërore ishte tepër e paqartë.
Fqinjtë e saj serbët, grekët dhe italianët mezi prisnin të ndanin mes tyre
Shqipërinë copa copa. Në të vërtetë, përfaqsuesit diplomatikë evropianë kishin
rënë dakort që Shqipëria të ndahej duke i dhënë nga një pjesë Jugosllavisë,
Italisë dhe Greqisë. Këjo marrëveshje u arrijtë pa marrë parasyshë dëshirat e
Shqiptarëve, por dhe në mungesë të negociatorit diplomatik amerikan. Natyrisht
se Kongresi i Lushnjës, në Janar të vitit 1920, vendosmërisht hodhi poshtë
marrëveshjen e armiqëve të shqiptarëve për të ndarë Shqipërinë copa copa midis
tyre sikurë të ishte plaçkë, dhe njëkohësisht paralajmëruan fqinjtë dhe Evropën
se Shqiptalët do të luftonin në mbrojtje të integritetit territorial të vendit.
Në Mars të vitit 1920, Presidenti i Shteteve të Bashkuara Woodrow Wilson
ndërhyri për të bllokuar zbatimin e marrveshjes anti-shqiptare të Parisit dhe
menjëherë vendosi të pranonte përfaqsuesin diplomatik shqiptar në Washington,
duke theksuar në këtë mënyrë përkrahjen e Amerikës për pavarësinë e Shqipërisë.
Nga fundi i atij viti, Lidhja e Kombeve njohu sovranitetin territorial të
Shqipërisë duke e pranuar atë si anëtare të plotë të organizatës botërore,
megjithëse me kufij të cunguar.
Siç dihet Peshkop Fan Noli kishte lidhje me Presdientin Wilson. Në një fjalim
të vitit 1918 me titull, "Borxhi që Shqipëria i ka Amerikës", Peshkop
Noli shpreh bindjen e tij se Shtetet e Bashkuara do të përkrahnin pavarësinë e
Shqipërisë. Duke shprehur besimin e tij se Amerika do të dilte fituese dhe se
këjo do të ishte, sipas Nolit, edhe një triumf për demokracinë anë e mbanë
botës, ai ishte i patundur në besimin e tij se kushtet e paqës do të të
vendoseshin nga "një arbitër i botës, i cili është i drejtë, dmth presidenti
Woodrow Wilson", ka thënë Noli. "Kushtet e tija njihen mirë prej të
gjithëve... se secili popull duhet të ketë të drejtën të zgjedhi vet
sovranitetin nën të cilin dëshiron të jetojë." Fan Noli pastaj vazhdon
duke thënë se, ''Unë kam patur nderin të takoj këtë njëri të madh, me një rast
historik.'' Noli thotë se Presidenti Wilson kishte ftuar përfaqsues të grupeve
etnike, përfshirë edhe Nolin si përfqseus të komunitetit shqiptaro-amerikan,
për të shkuar me vapor tek varri i Xhorxh Washingtonit në Mount Vernon, jo larg
kryeqytetit amerikan. Duke u këthyer nga Mount Vernon për në Washington, Noli
thotë se ai iu afrua presidentit Wilson për ti folur për hallet e kombit të tij
duke i bërë apel Wilsonit që të shpëtojë një racë heroike por të pa-mbrojtur.
Sipas Peshkop Nolit, Presidenti amerikan Wilson iu përgjigj pa hesitim:
"Unë do të kemë një zë në Konferencën e Paqës dhe atë zë do ta përdor në
mbrojtje të Shqipërisë."
Për fat të Shqipërisë, dhe falë Wilsonit, ishte këjo një politikë e re e
jashtme e Shteteve të Bashkuara, pasi deri atëherë nuk kishte ndonjë interesim
të madh nga ana e Amerikës për fatin e kombeve të tjera, duke qëndruar larg
punëve dhe problemeve të vendeve të tjera.
Gjatë debateve të kohëve të fundit ne kujtim të 100-vjetorit të inaugurimit të
presidentit Wilson, në Qëndrën Wilson në Washington mbi trashëgiminë e tij në
politikën e jashtëme, folën ekspertë dhe historianë, pëfshirë edhe ish
këshilltarin e Presidentit Bush, gjenerali Bret Scowcroft, i cili tha se
Presidenti Wilson besonte se, ''është detyra jonë të ndihmojmë vendet e tjera
të cilat dëshirojnë lirinë, pavarësinë dhe demokracinë".
Duke shprehur admirimin dhe falendrirmin e tij ndaj Wilsonit, Fan Noli ka thënë
se Amerika kishte Presidentin Abraham Lincolnin, i cili nuk duronte një Amerikë
gjysëm të lirë e gjysëm të skllavëruar. Edhe Shtetet e Bashkuara, tha ai, në
personin e Presidentit Wilson, "kanë tani një president i cili nuk mund të
durojë një botë gjysëm të lirë dhe gjysëm të skllavëruar." Noli ka thënë
se Wilsonin, "do ta njohë historia si çlirimtar i të gjitha kombeve, të
mëdha e të vogëla."
Woodrow Wilsoni njihet edhe sot për sukseset e tija në fushën e politikës së
jashtme, si një idealist i cili besonte në paqën botërore, në vetvendosjen dhe
në sovranitetin territorial të kombeve të mëdha e të vogëla. 14 pikat e tija të
famshme për paqën në botë, ishin një vizion i bashkpunimit ndërkombëtar për
lirinë dhe demokracinë e vendeve, vision ky që më në fund çoi në krijimin e
Lidhjes së Kombeve, përpjekje këto për të cilat ai fitoi Çmimin e merituar
Nobel për Paqë në vitin 1920.
Në këtë 100-vjetor të inaugurimit president, le të kujtojmë këtë burrshtetas të
madh amerikan, Woodrow Wilsonin, zëri i të cilit ishte vendimtar për ruajtjen e
pavarësisë së Shqipërisë, duke kontribuar, sipas Fan Nolit, "sadopak për kauzën
njerëzore dhe qytetërimin botëror, me aqë sa kemi mundësi."
Peshkop Fan Noli
Pres. Wilson në Paris (i pari nga e djathta)
Nga séanca në Qendrën e Studimeve Woodrow Wilson
Comments (0)
Dërgoja shokut
Printo
