VOAL - Online Zëri i Shqiptarëve - HASANI KRYEN PUNË NË MANHATTANNga THOMAS FRIEDMAN, New York Times

Javën që po lëmë pas pata rastin të merrja pjesë në dy konferencat për shtyp të presidentit të ri të Iranit, Hassan Rouhani, dhe ato më kanë lënë shumë përshtypje të veçanta:

1) Ai nuk erdhi këtu aksidentalisht. Kjo ofensivë plot sharm e Iranit nuk vjen për shkak se Rouhani, ndryshe prej paraardhësit të tij, ndoqi shkollë speciale. Atë e kanë sjellë këtu presionet e brendshme politike. 2) Ne më në fund do të shohim negociata serioze ndërmjet diplomatëve më të lartë amerikanë dhe iranianë për programin bërthamor të Iranit. 3) Nuk e kam çelësin dhe nuk do të guxoja të parashikoja nëse këto negociata do të çojnë drejt një zgjidhjeje paqësore të krizës bërthamore iraniane. 4) Fakti se do të shohim negociata serioze ngre piketat në mënyrë të konsiderueshme. Kjo do të thotë se në dështim të bisedimeve presidenti Obama do të përballet me një zgjidhje reale ndërmjet aksionit ushtarak dhe sanksione të përhershme që do të mund të ndihmonin të shndërrohej Irani në një shtet të madh të dështuar. 5) Lutuni që të ketë sukses opsioni 2.

Le të shtjellojmë më mirë këtë. Mendoni zgjedhjet e fundit të Iranit që sollën Rouhanin në presidencë. Këshilli Gardian i Iranit aprovoi vetëm tetë kandidatë, dhe dy u tërhoqën para zgjedhjeve. Të gjithë ishin konsideruar "të sigurt" prej këndvështrimit të regjimit - asnjë liberal autentik por me afrimin e zgjedhjeve, u bë e qartë se Rouhani ishte paksa më liberal sesa të tjerët. Kështu iranianët patën në zgjidhje: Zotëri të ziun, Zotëri të ziun, Zotëri të ziun, Zotëri të ziun, Zotëri të ziun ose Zotëri të hirtin. Dhe a ua ha mendja çka ndodhi?

Më 14 korrik, Zotëria i hirtë, Hassan Rouhanim, fitoi me një dallim të madh, duke marrë pothuajse 51 për qind të votave, me kandidatin në vendin e dytë, kryetarin e Teheranit, me 16 për qind. Dukshëm, iranianët janë lodhur dhe nuk kishin si të zgjidhnin ndryshme, përveçse kandidatin më liberal. Iranianët kanë pasur aq demokraci sa të dinë se duan edhe më shumë prej saj, dhe kanë pasur boll ideologji islamike dhe sanksione për ta ditur se duan më pak prej tyre.

Nuk jam i vetmi me këtë qasje. Riali iranian, që ka humbur dy të tretat e vlerës së vet gjatë dy viteve të kaluara me sanksione, shënoi rritje pas zgjedhjes së Rouhanit, dhe shkëmbimi valutor i stokut iranian u rrit shtatë për qind. Ka shpresa se presidenti i ri do të bisedojë për një marrëveshje përfundimtare që do t'u jepte fund sanksioneve. Në një vend me shkallë të lartë papunësie dhe me tridhjetë për qind inflacion, a ka këtu diçka për t'u habitur?

Jo, lideri suprem i Iranit, ajatollahu Ali Khamenei, nuk e lejoi aksidentalisht Rouhanin të garonte, fitonte dhe niste negociatat. Lufta për pushtet në Iran nuk është më vetëm ndërmjet gardave revolucionare, me rrjetet e tyre të fuqishme të biznesit dhe porteve ilegale që kanë përdorur për t'i sfiduar sanksionet dhe pasuruar veten, dhe imamëve më pragmatikë. Shumica e heshtur iraniane tani është fuqizuar dhe është pjesë e kësaj storie, dhe ofensiva sharmante e Touhanit ishte diktuar prej tyre, po aq sa prej liderit suprem.

Pata një bisedë të shkurtër me shefin e sertë të stafit të Rouhanit, Mohammad Nahavandian, dhe e pyeta për të kaluarën e tij. Ai është ekonomik me një titull doktorate në universitetin "George Washington", dhe së fundi ka drejtuar Odën Ekonomike të Iranit dhe ekipin negociues të Iranit për t'iu bashkuar Organizatës Botërore të Tregtisë. Ai është këshilltari më i afërt i Rouhanit. Interesant.

Thënë ndryshe, Rouhani është këtu pse regjimi i Iranit është stërzgjatur dhe dezintegruar.

Dhjetë vjet më parë Amerika ishte stërzgjatur në Lindje të Mesme - zhytur në Irak dhe Afganistan dhe ishte e gatshme të neutralizonte sulmet prej Iranit dhe aleatëve të tij. Sot regjimi i Iranit është stërzgjatur, duke shpenzuar burra, para dhe energji përditë për ta mbajtur gjallë regjimin sirian, "Hezbollahun" në këmbët e veta në Liban dhe aleatët e vet të fortifikuar në Irak dhe Afganistan. Por në kohën kur regjimi ishte stërzgjatur, iranianët nën moshën tridhjetëvjeçare - që përbëjnë diku 60 për qind të popullsisë iraniane - ndihen të dezintegruar krahasuar me pjesën tjetër të botës. Ata duan të kenë mundësi të studiojnë, punojnë dhe udhëtojnë në mbarë botën - dhe të dëgjojnë muzikë, të lexojnë libra dhe të shikojnë filma të huaj. Për këtë kërkohet heqja e sanksioneve.

Fakti se Rouhani nuk mundi t'ia shkundte dorën presidentit Obama (ata folën në telefon në fund të fundit), sepse ai druante se fotografimi me të do të përdorej kundër tij prej të fortëve konservatorë të Gardës Revolucionare në atdhe. Ai nuk do të bëjë fotografi derisa nuk do të mund të përfitojë prej saj. Të gjitha këto na tregojnë sa e zorshme është arritja e marrëveshjes me Obaman. Ajo do të jetë një ujdi që do t'ia japë Iranit të drejtën e prodhimit të energjisë bërthamore për qëllime civile, por me një infrastrukturë të vogël për të pasuruar uraniumin dhe me një zotim për të lejuar monitorim ndërkombëtar, nuk do të jetë i mundshëm prodhimin i shpejtë i bombës bërthamore.

Gjeopolitika është krejtësisht e lidhur me levën: kush e ka dhe kush s'e ka. Sot tryeza e bisedimeve anon nga ne. Kjo për meritë të Obamas. Duhet t'u ofrojnë iranianëve një marrëveshje që legjitimon dëshirën e tyre për energji bërthamore civile dhe që afirmon zotimin e tyre për shkencë - kujtojeni se revolucioni iranian i 1979-s më shumë ishte një kryengritje nacionaliste kundër një regjimi të instaluar prej Perëndimit si një revolucion kulturor, kësisoj programi bërthamor është bërë një lutje nacionaliste - duke ngulmuar se ai do të ishte në kontroll të regjimit. Ne mund të pranojmë një marrëveshje të tillë, por a mund ta pranojnë ata? Nuk e di. Por nëse e hedhim atë në tryezën e bisedimeve dhe e bëjmë publike, që të mund ta thotë fjalën e vet edhe populli iranian nëpërmjet votës - e jo vetëm pragmatistët dhe konservatorët në regjim - ju do të shihni një ndryshim të madh politik në terren, dhe nuk do të lidhet kryekëput me cilësinë e programit bërthamor të Iranit, por me cilësinë e jetës në Iran. (kd)

--
September 28, 2013
Hassan Does Manhattan
By THOMAS L. FRIEDMAN

I HAD the chance this past week to take part in two press meetings with Iran's new president, Hassan Rouhani, and they left me with several distinct impressions:

1) He's not here by accident. That is, this Iranian charm offensive is not because Rouhani, unlike his predecessor, went to charm school. Powerful domestic pressures have driven him here. 2) We are finally going to see a serious, face-to-face negotiation between top Iranian and American diplomats over Iran's nuclear program. 3) I have no clue and would not dare predict whether these negotiations will lead to a peaceful resolution of the Iranian nuclear crisis. 4) The fact that we're now going to see serious negotiations raises the stakes considerably. It means that if talks fail, President Obama will face a real choice between military action and permanent sanctions that could help turn Iran into a giant failed state. 5) Pray that option 2 succeeds.

Let's go through these. Think about Iran's recent election that brought Rouhani to the presidency. Iran's Guardian Council approved only eight candidates, and two dropped out before the balloting. All were considered "safe" from the regime's point of view "” no authentic liberals "” but as the election approached, it became clear that Rouhani was a bit more liberal than the others. So Iranians had a choice: Mr. Black, Mr. Black, Mr. Black, Mr. Black, Mr. Black or Mr. Gray. And guess what happened?

On June 14, Mr. Gray, Hassan Rouhani, won by a landslide, garnering nearly 51 percent of the votes, with the second place finisher, the mayor of Tehran, getting about 16 percent. Clearly, many Iranians are fed up and used the sliver of openness they had to stampede toward the most liberal candidate. Again, Iranians have now had enough democracy to know they want more of it, and they've had enough Islamic ideology and sanctions to know they want less of them.

I am not alone in that view. The Iranian rial, which had lost some two-thirds of its value in the past two years of sanctions, shot up after Rouhani's election, and Iran's stock exchange rose 7 percent, on hopes that the new president would negotiate a nuclear deal to end the sanctions. In a country with rampant unemployment and nearly 30 percent inflation, is this any surprise?

No, Iran's supreme leader, Ayatollah Ali Khamenei, did not allow Rouhani to run and win and start negotiations by accident. The power struggle in Iran is no longer just between the Revolutionary Guards, with their vast business network and illegal ports that they use to break the sanctions and enrich themselves, and the more pragmatic clerics. The Iranian silent majority is now empowered and is in this story, and Rouhani's charm offensive was dictated as much by them as by the supreme leader.

I had a chat with Rouhani's very sharp chief of staff, Mohammad Nahavandian, and asked about his background. He is an economist, earned his Ph.D. at George Washington University, and recently led the Iran Chamber of Commerce and Iran's negotiating team to join the World Trade Organization. He's Rouhani's closest aide. Interesting.

To put it another way, Rouhani is here because Iran's regime is both overextended and underintegrated.

Ten years ago, America was overextended in the Middle East "” mired in Iraq and Afghanistan and vulnerable to covert attacks by Iran and its allies. Today, Iran's regime is overextended, expending men and money and energy every day to keep the Syrian regime alive, Hezbollah on its feet in Lebanon and its allies fortified in Iraq and Afghanistan. But while the regime is overextended, Iranians under age 30 "” some 60 percent of the population "” feel underintegrated with the rest of the world. They want to be able to study, work and travel in "” and listen to music, read books and watch films from "” the rest of the world. That means lifting sanctions.

The fact that Rouhani could not shake President Obama's hand (they did speak by phone, in the end) because he feared a photo-op would be used against him by hard-line Revolutionary Guards back home "” before he had gains to show for it "” tells us how hard it will be to reach the only kind of nuclear deal Obama can sign on to. That is one that affirms Iran's right to produce fuel for civilian nuclear power, but with a nuclear enrichment infrastructure small enough, and international oversight and safeguards stringent enough, that a quick breakout to a bomb would be impossible.

Geopolitics is all about leverage: who's got it and who doesn't. Today, the negotiating table is tilted our way. That is to Obama's credit. We should offer Iranians a deal that accedes to their desire for civilian nuclear power and thus affirms their scientific prowess "” remember that Iran's 1979 revolution was as much a nationalist rebellion against a regime installed by the West as a religious revolution, so having a nuclear program has broad nationalist appeal there "” while insisting on a foolproof inspection regime. We can accept that deal, but can they? I don't know. But if we put it on the table and make it public, so the Iranian people also get a vote "” not just the pragmatists and hard-liners in the regime "” you'll see some real politics break out there, and it won't merely be about the quality of Iran's nuclear program but about the quality of life in Iran.