Si një mik i Turqisë dhe Izraelit njëherësh, ka qenë pikëlluese të shikoja përplasjen katastrofike midis komandove detare izraelite dhe një flote anijesh të vogla aktivistësh "humanitarë" që kërkojnë të thyejnë bllokadën izraelite të Gazës. Personalisht, unë mendoj se, si Izraeli dhe Turqia, e kanë humbur drejtpeshimin kohët e fundit, dhe është puna e Amerikës që t'i ndihmojë dy të kthehen ku ishin - urgjentisht.

Prej kohësh kam një dobësi të fortë për Turqinë. Unë një herë edhe argumentova se në qoftë se Bashkimi Evropian nuk do të pranojë Turqinë, ne duhet ta ftojmë të bashkohet me NAFTA (North American Free Trade Agreement - Marrëveshja e Amerikanoveriore e Tregut të Lirë, shënim përkthimi). Pse? Sepse unë mendoj se ka me të vërtetë rëndësi nëse Turqia është një urë apo hendek midis Perëndimit Judeo-Kristian dhe Lindjes arabe dhe muslimane. Roli i Turqisë në balancimin dhe interpretimin e Lindjes dhe Perëndimit është një nga pikat strumbullare kritike që ndihmon ta mbajë botën të qëndrueshme.

Mua gjithashtu më ka rastisur të jem në Stamboll, kur u rihap rruga jashtë një sinagoge ku ndodhi vetëvrasje me bombë më 15 nëntor 2003. Dy gjëra më goditën: Së pari, kryerabini i Turqisë u shfaq në këtë ceremoni, dorë për dore me klerikun më të lartë musliman të Stambollit dhe kryetarin e bashkisë lokale, ndërsa turmat hodhën karafilë kuqe mbi ta. Së dyti, kreu i Turqisë, Rexhep Tajip Erdogan, i cili vjen nga një parti islamike, ia bëri një vizitë kryerabinit -- hera e parë që një kryeministër turk e takonte kryerabinin në zyrën e tij. Që atëherë, unë kam parë Turqia të luajë një rol të rëndësishëm ndërmjetësues midis Izraelit dhe Sirisë dhe të votojë vetëm një muaj më parë në favor të Izraelit për anëtarësim në Organizatën e Bashkëpunimit Ekonomik dhe Zhvillimit. Prandaj ka qenë e dhimbshme ta dëgjoje të njëjtin Kryeministër Erdogan në vitet e fundit publikisht të valëvitet me furi gjithnjë më të madhe ndaj Izraelit lidhur me trajtimin e palestinezëve në Gaza. Shumë e shohin këtë si kërkim të Turqisë të integrohet me botën muslimane pasi u kundërshtua nga Bashkimi Evropian. Unë nuk kam asnjë problem me Turqinë apo grupet humanitare që me zë të lartë kritikojnë Izraelin. Por unë kam një problem të madh kur njerëzit shqetësohen aq shumë nga veprimet e Izraelit në Gaza, por nuk preken nga përfshirja e Sirisë në vrasjen e kryeministrit të Libanit, nga vrasja e qytetarëve të vet prej regjimi iranian kur janë duke demonstruar për të drejtën që t'i kenë vota e tyre të numëruara, nga sulmuesit vetëvrasës myslimane që vranë rreth 100 muslimanë ahmandi në xhami në Pakistan të premten, dhe nga persona të armatosur dhe pro-Hamas që shkatërruan një kamp të verës të sponsorizuar nga OKB në Gaza për shkak se ajo nuk do të heqë fondamentalizmin islamik nga fyt i fëmijëve.

　

Ky shqetësim për Gazën dhe bllokadën e Izraelit është pa karahasim me këto raste të tjera të tmerrshme në rajon, çka nuk është për t'u habitur që izraelitët ka hedhin poshtë si të motivuar nga urrejtja - jo si këshillë miqsh. Turqia ka një rol unik për të luajtur në lidhjen e Lindjes dhe Perëndimit. Në qoftë se Turqia anon tepër ndaj Lindjes, do të bëhej më shumë popullore në disa rrugë arabe, por do ta humbasë shumë rëndësinë e saj strategjike dhe, më e rëndësishmja, rolin e saj historik, si një vend që mund të jetë musliman, modern, demokratik - dhe me marrëdhënie të mira me Izraelin dhe arabët. Sapo kjo krizë të kalojë, Turqia duhet të kthehet në ekuilibër. Po ashtu Izraeli. Nuk ka dyshim se kjo flotë anijesh të vogla ishte një grackë. Zbulimi izraelit nuk arriti të vlerësojë plotësisht kush ishte në bord, dhe krerët e Izraelit me siguri nuk arritën të mendojnë në mënyrë më kreative se si të shmangë konfrontimin shumë të dhunshëm të cilin bllokadëthyesit kërkonin. Në të njëjtën kohë, megjithatë, bllokada e pjesshme izraelite ndaj Hamasit dhe Gazës ka vazhduar prej rreth katër vjetësh tashmë. Me siguri nuk është i gjithë faji i Izraelit, duke pasur parasysh refuzimin e Hamasit për të njohur Izraelin ose marrëveshjet e mëparshme të paqes, dhe sulmet e tij të përsëritura të raketave në Izrael.

Por sigurisht unë e di këtë: Është kryesisht në interes të Izraelit të ketë më shumë imagjinatë diplomatike dhe energji për t'i dhënë fund këtij rrethimi të Gazës. Sa dotë zgjasë kjo më tej? A do të kemi një brez të tërë të ri që të rritet në Gaza me Izraelin që numëron sa kalori merr secili? Kjo sigurisht nuk mund të jetë në interes të Izraelit. Izraeli ka kaq përvojë në kontrollin e palestinezëve sa të mos jetë i kënaqur me një marrëveshje që jo vetëm të dëmtojë vetë strukturën e tij morale, por edhe të rritë izolimin e tij ndërkombëtar. Mund të ndodhë që Hamasi të mos i japë Izraelit zgjidhje tjetër, por Izraeli mund të tregojë iniciativë shumë më tepër në përcaktimin nëse kjo është në të vërtetë kështu.

　

Një nga shokët e mi më të vjetër izraelit, Viktor Friedman (pa lidhje gjaku), një profesor i arsimit nga Zichron Yaacov, më bëri e-mail mua në vijim të martën: "Është koha kur kemi filluar të përdorim lajthitjet tona. Nëse përdornim qoftë edhe një pjesë të vogël të pushtetit të trurit dhe të burimeve që kemi vënë në "mbrojtje" për gjetjen e një rruge përpara në drejtim të bashkëjetesës me palestinezët, ne do ta kishim zgjidhur këtë problem shumë kohë më parë. Situata strategjike nuk ka qenë kurrë më e favorshme - arabët janë të frikësuar nga iranianët, plani saudit i paqes është ende në tryezë, dhe palestinezë kanë filluar të veprojnë racionalisht. Por na mungon udhëheqja për të na ndihmuar të bëjmë një ndryshim të vërtetë. "

Ky është një moment kritik. Dy nga miqtë më të mirë të Amerikës janë jashtë ekuilibrin dhe i vërsulen në fyt njëri tjetrit me tërbim. Ne duhet të lëvizim shpejt për t'i kthyer ata ku ishin përpara se të dalin jashtë kontrollit./Skënder Buçpapaj

--

Op-Ed Columnist

When Friends Fall Out

By THOMAS L. FRIEDMAN

Published: June 1, 2010

As a friend of both Turkey and Israel, it has been agonizing to watch the disastrous clash between Israeli naval commandos and a flotilla of "humanitarian" activists seeking to break the Israeli blockade of Gaza. Personally, I think both Israel and Turkey have gotten out of balance lately, and it is America's job to help both get back to the center "” urgently.

I've long had a soft spot for Turkey. I once even argued that if the European Union wouldn't admit Turkey, we should invite Turkey to join Nafta. Why? Because I think it really matters whether Turkey is a bridge or ditch between the Judeo-Christian West and the Arab and Muslim East. Turkey's role in balancing and interpreting East and West is one of the critical pivot points that helps keep the world stable.

I also happened to be in Istanbul when the street outside one of the synagogues that was suicide-bombed there on Nov. 15, 2003, was reopened. Two things struck me: First, the chief rabbi of Turkey appeared at the ceremony, hand in hand with the top Muslim cleric of Istanbul and the local mayor, while crowds threw red carnations on them. Second, Turkey's leader, Recep Tayyip Erdogan, who comes from an Islamist party, paid a visit to the chief rabbi "” the first time a Turkish prime minister had ever called on the chief rabbi in his office. Since then, I have seen Turkey play an important role mediating between Israel and Syria and voting just a month ago in favor of Israel joining the Organization of Economic Cooperation and Development.

Therefore, it has been painful to hear the same Prime Minister Erdogan in recent years publicly lash out with ever-greater vehemence at Israel over its treatment of the Palestinians in Gaza. Many see this as Turkey looking to ingratiate itself with the Muslim world after having been rebuffed by the European Union. I have no problem with Turkey or humanitarian groups loudly criticizing Israel. But I have a big problem when people get so agitated by Israel's actions in Gaza but are unmoved by Syria's involvement in the murder of the prime minister of Lebanon, by the Iranian regime's killing of its own citizens demonstrating for the right to have their votes counted, by Muslim suicide bombers murdering nearly 100 Ahmadi Muslims in mosques in Pakistan on Friday and by pro-Hamas gunmen destroying a U.N.-sponsored summer camp in Gaza because it wouldn't force Islamic fundamentalism down the throats of children.

That concern for Gaza and Israel's blockade is so out balance with these other horrific cases in the region that it is not surprising Israelis dismiss it as motivated by hatred "” not the advice of friends. Turkey has a unique role to play linking the East and West. If Turkey lurches too far East, it may become more popular on some Arab streets, but it would lose a lot of its strategic relevance and, more importantly, its historic role as a country that can be Muslim, modern, democratic "” and with good relations with both Israel and the Arabs. Once this crisis passes, it needs to get back in balance.

Ditto Israel. There is no question that this flotilla was a setup. Israel's intelligence failed to fully appreciate who was on board, and Israel's leaders certainly failed to think more creatively about how to avoid the very violent confrontation that the blockade-busters wanted. At the same time, though, the Israeli partial blockade of Hamas and Gaza has been going on for some four years now. It is surely not all Israel's fault, given the refusal of Hamas to recognize Israel or prior peace agreements, and its own repeated missile attacks on Israel.

But I sure know this: It is overwhelmingly in Israel's interest to bring more diplomatic imagination and energy to ending this Gaza siege. How long is this going to go on? Are we going to have a whole new generation grow up in Gaza with Israel counting how many calories they each get? That surely can't be in Israel's interest. Israel has gotten so good at controlling the Palestinians that it could get comfortable with an arrangement that will not only erode its own moral fabric but increase its international isolation. It may be that Hamas will give Israel no other choice, but Israel could show a lot more initiative in determining if that is really so.

One of my oldest Israeli friends, Victor Friedman (no relation), an education professor from Zichron Yaacov, e-mailed me the following on Tuesday: "It's time we started using our wits. If we used even a tiny fraction of the brain-power and resources we put into "˜defense' into finding a way forward in terms of living with the Palestinians, we would have solved the problem long ago. The strategic situation has never been more opportune "” the Arabs are scared of the Iranians, the Saudi peace plan is still on the table, and the Palestinians are beginning to act rationally. But we lack the leadership to help us make a real change."

This is a critical moment. Two of America's best friends are out of balance and infuriatingly at each other's throats. We have got to move quickly to get them both back to the center before this spins out of control.

(http://www.nytimes.com)