Pse Petro Marko i burgosur nga Zogu, i burgosur nga Italia fashiste, burgosej edhe nga Enver Hoxha dhe dënohej me vdekje gjithë jetën, dënohej me vdekje të familjes së tij gjithë jetën? Petro më përgjigjej ndaj një pyetje përafërsisht kështu të formuluar: "Ua them të gjithëve: Mua më ka urryer Enver Hoxha!"

Ky do të ishte titulli i intervistës sime me Petron, botuar në "Drita". Ishte gjëmë e madhe nëse të urrente një sekretar partie i fshatit apo i bllokut, pa le më të të urrente vetë Sekretari i Parë. Prandaj Petro Marko do të burgosej, prandaj Petro Marko do të ndalohej, prandaj Petro Marko nuk do të rehabilitohej asnjëherë plotësisht. Dhe do ta ndiqte i njëjti mallkim edhe pas vdekjes.

Me Petron i pinim kafet në shtëpinë e tij. Perimetri i jetës së tij, prej shumë e shumë vitesh, ishte ngushtuar deri në kafen përballë apartmentit të tij, tek Arbëria, ose pak metra larg shtëpisë, tek klubi i Gazetarëve. Pothuaj e gjithë jeta familjare, i gjithë komunikimi i tyre me botën ishte brenda një perimetri të tillë të ngushtë. Ishte një ngujim i detyruar frymëzënës nga regjimi më hakmarrës dhe nga paranojaku më hakmarrës në krye të tij.

Nuk ishte e vështirë, pra, të hakmerreshe me Petro Markon dhe familjen e tij. Ishin një familje artistësh. Në kohën e ndalimit të tij të kushedisatë, Petro Markos ia burgosnin të birin dhe ia dërgonin në Spaç. Jamarbër Marko ishte gazetar i ri dhe poet i ri. E kishte në gjak antiskematizmin. Burgosja e të birit ishte më shumë se burgosje për Petro Markon. I biri dënohej me hekura, i ati dënohej me vdekje të shpirtit.

Ardhja e pluralizmit e gjente familjen e Petro Markos plot me plagë. Më e rënda dhe më e liga nga plagët ishte se iu ishte atrofizuar, iu ishte mbytur çdo reagim shërues ndaj këtyre plagëve. Ndihma e parë urgjente për ta shpëtuar këtë familje artistësh do të ishte nxjerrja e saj nga ky status. Petroja dhe familja e tij ofronin miqësi e çiltërsi tek të gjithë. Mjerisht nuk iu shpërbleheshin dhe nuk iu shpërblyen.

Petro Marko do të përfshihej në proceset e pluralizmit. Pa e fshehur gëzimin, më tregonte se kishte marrë pjesë në hartimin e platformës së Partisë Republikane. Vetë do të largohej në përvjetorin e parë të pluralizmit. Vitet e fundit kishte vuajtur shumë nga shëndeti, kishte bërë edhe një operacion për prostat jashtë shtetit. E priste vdekjen. Dhe ua kishte lënë amanet familjen të gjithë miqve të tij.

Një nga shkrimtarët më të shquar shkrimtarë, Petro Marko linte një vepër të madhe prapa, një pasuri të madhe nga edhe familja do të kishte të drejtë të përfitonte. Dhe të jetonte e lumtur, e pasur, edhe sikur të merrej thjesht me qeverisjen e të ardhurave nga vepra e Petros, që nga vepra aq e adhuruar nga rinia si "Hasta la Vista", tek romani aq kozmopolit "Qyteti i fundit", deri tek "Shpella e piratëve", aq e dashur për fëmijët, e deri tek veprat e fundit të lëna në dorëshkrim. Një nga piktoret më të talentuara, Safo Marko, gruaja e Petros, po ashtu ka në opusin e saj një krijimtari tejet të pasur. Në duart e dikujt tjetër kjo krijimtari do të kishte qenë tejet fitimprurëse.

Harrimi, mospërkrahja, indiferenca do të ishin dënimi modern për familjen e Petro Markos. Kjo luftë e re do të kishte çmimin e saj. Tranzicioni do të kishte trashëgimi kryesore nga regjimi komunist paranojën, do të kishte trashëgimi kryesore paranojakët. Ky do të ishte mallkim për shqiptarët. Do të ishte mallkim i veçantë për familjen e shkrimtarit, tashmë treanëtarëshe.

Më i brishti i nga e gjithë familja, ndoshta më i brishti nga të gjithë shqiptarët që kanë jetuar në Shekullin XX dhe do të jetojnë në Shekullin XXI, Jamarbër Marko, legjendari Madu, do të mbetej poet dhe do të shndërrohej në një roman të pashkruar, në kërkim të autorit edhe për kushedi sa kohë. Do të përgatiste tri vëllime poetike, do t'i botonte dy prej tyre, "Rastësisht me dashje" (1995) dhe "Pro nobis" (2001). Botimi dhe suksesi do t'i kenë sjellë sadopak këndellje shpirtërore. Mjerisht, nuk i ka sjellë as komoditet minimal, nuk i ka sjellë as mbijetesë.

Kështu do të dorëzohej luftëtari i madh, trashëgimtari në linjë mashkullore i Petro Markos. I vetmi shqiptar, i vetmi i ri shqiptar që shpallte pa mëdyshje dëshirën për t'ua hequr shqiptarëve qafe ai me duart e veta diktatorin, Jamarbër Marko ishte i armatosur me armën më të pafajshme, metaforën poetike. Këtë e kishte në gen. E kishte në gen edhe për të mos i bërë dot keq askujt. Mjerisht as atij që e meritonte, armikut personal të babait të tij, Enver Hoxhës.

(Ky opinion është botuar me 7 Shtator tek Bota Sot)