Prof. Zija Xholi
1.
Mbaj mend se, në vitet e studimeve të mia, në Fakultetin e
Histori-Filologjisë, në fillimet e Universitetit të Tiranës, bëri emër edhe një
djalosh energjik e serioz në paraqitje. Ecte me hapa të ngadaltë dhe pothuajse
gjithnjë mbante në dorë një çantë me dorezë, ndoshta, të mbushur me libra a
sende të tjera të nevojshme. Të paktën unë, nuk e dija se nga cila krahinë e
vendit ishte.
Megjithatë, shpejt na u bë i afërt dhe i dashur. Këtë gjë ai e
arriti me fjalën e ëmbël, taktin pedagogjik, sjelljen e përgjithshme të tij.
Në shkollën e mesme kishim dëgjuar pak gjëra për shkencën e filozofisë, për
materializmin dialektik e historik. Por, në brendësi të këtyre lëndëve, mundëm
të hynim vetëm, kur në Fakultet zhvilluam leksionet për to. Pedagog i
materializmit historik, pra i lëndës që na qartësonte udhën e zhvillimit
historik të njerëzimit, ishte pikërisht Zija Xholi. Vërtet, në përgjithësi,
leksionet e kësaj lënde, si shumë të tjera, ishin të politizuara, por
megjithatë thelbi i kësaj shkence ishte mjaft interesant për ne studentët.
Prandaj leksionet i ndiqnim me dëshirë dhe diskutonim e debatonim me zjarr, si
në leksione dhe sidomos në seminare. Sigurisht, kjo ishte "aftësi" e vetë kësaj
shkence, por meritë të veçantë e të padiskutuar kishte dhe vetë pedagogu i
lëndës, prof. Z.Xholi.
Gjatë kohës së studimeve, nuk kam pasur lidhje të veçanta me të. Por ai i donte
dhe i respektonte, pothuajse njëlloj, të gjithë studentët, sidomos ata që ishin
më punëtorë e sistematikë. Pas mbarimit të studimeve të larta, jemi parë e
takuar shpesh, pasi gjithnjë ka qenë i pranishëm në veprimtaritë kombëtare e
ndërkombëtare, kushtuar studimeve në fushat e albanologjisë etj. Kjo sepse ai
ka qenë kurdoherë njeri me interesa të gjëra, pra jo i dhënë vetëm pas një lënde
të caktuar. Jam takuar e kemi bërë bashkë fotografi edhe pas viteve "˜90. Një
fotografi të tillë i kam bërë atij edhe bashkë me kolegun e tij dhe pedagogun
tim, prof. Dhimitër Shuteriqi. Si përherë, ai mbeti deri në fundin e jetës,
njeri i mirë e dashamirës, i qetë, buzagas dhe i respektuar nga të gjithë,
ish-studentët dhe kolegët e tij.
Me sa mbaj mend, me prof. Zijain jam takuar e kam biseduar edhe kur isha me
punë në gazetën "Bashkimi". Ndërsa, kur shërbeja në gazetën "Mësuesi", aty u
botua një intervistë e tij, ku përsëri shpaloseshin fragmente nga jeta dhe
personaliteti i tij. Ajo i kushtohej posaçërisht veprës së Sami Frashërit,
"Shqipëria, ç'ka qenë, ç' është dhe ç' do të bëhet ?", me rastin e 100-vjetorit
të publikimit të saj. Ndër të tjera, prof. Xholi theksonte se:
"Vepra e Sami Frashërit, në mënyrën se si është shkruar, me frymëzimin që e
përshkon, nga fillimi e deri në fund, ishte për shqiptarët një sihariq, një
paralajmërim për ditët e bukura të lirisë dhe të pavarësisë së Shqipërisë...Në
diturinë, ai shihte rrugën më të sigurtë, nëpërmjet së cilës Shqipëria do të
arrinte lirinë dhe do të ecte e sigurtë në rrugën e përparimit e të qytetërimit
ose, siç shkruante ai me fjalë më të thjeshta, "prej diturisë rrjedhin
mirëqënia dhe të gjitha të mirat e kësaj bote"( Gaz. "Mësuesi", 26 prill 2001,
faqe 5).
Nga e djathta: Prof. Z.Xholi, me prof. Dh.Shuteriqin (Foto nga: M.Gecaj)
Si përherë, prof. Zijai u tregua dashamir e i gatshëm edhe kur i kërkova të
bisedonim e të bashkëpunonim, për të shkruar diçka nga jeta dhe veprimtaria e
tij, pedagog, mendimtar e studiues. Dy takime të tilla i realizuam gjatë ditëve
të Kampionatit Botëror të Futbollit. Si sportdashës, ai ishte "i zënë" me këtë
veprimtari, por po bënte dhe disa riparime në shtëpinë e tij, me synimin që ta
rregullonte vajzën, sa më mirë me banim. Sidoqoftë, një takim të tillë e bëmë
në lokalin "Piemonte", në afërsi të Stadiumit "Selman Stërmasi", pasi aty diku
afër e kishte shtëpinë. Pasi kafen e piu pak me nxitim, i shpjegova kërkesat e
mia për botimin tim të pritshëm, kushtuar pedagogëve të Fakultetit
Histori-Filologji. I pëlqeu ky mendim dhe u tregua i gatshëm të më jepte disa
kujtime për vitet e punës së tij, pedagog i filozofisë në Institutin e Lartë
Pedagogjik të Tiranës dhe pastaj në Universitetin e Tiranës. Pjesë nga kujtimet
e tij me shkrim, për pedagogun e tij, prof. Selman Riza, i vendosa në pjesën e
fundit të librit tim, me shënime e dokumente.("Filologë që nuk harrohen",
Tiranë, 2002)
Nga ai takim me prof. Zijain, ruaj një kujtim të veçantë. Më parë atij i kisha
dhënë me autograf librin tim "Nëpër udhët e shkollës shqipe"(Vatra diturie e
atdhetarizmi), Tiranë, 2001. Me atë rast, ai m'u përgjigj "flakë për flakë",
duke më dhuruar librin e tij, me titull: "Naim Frashëri"(midis së kaluarës dhe
të sotmes-studime naimjane), Tiranë 1998. Në të, ai ka shkruar këto fjalë:
"Muratit, me nderim e respekt". Librin në fjalë e lexova me dëshirë dhe përmes
tij m'u ndriçua dhe një herë më mirë figura e madhe e poetit, mendimtarit e
atdhetarit tonë të shquar. Si përmbledhje e mendimeve të shprehura, mendoj se
janë edhe këto radhë të prof. Zija Xholit:
"Me veprën dhe veprimtarinë e tij, Naimi i bëri shqiptarët-shqiptarë, njerëz
anëtarë të një Kombi të përbashkët, që ka personalitetin e tij të veçantë
psiko-kulturor, historinë dhe të ardhmen e tij; i mësoi shqiptarët të kuptojnë
se janë moralisht të formuar dhe politikisht të përgjegjshëm për fatin e tyre
dhe për atë të Kombit të vet dhe jo anëtarë të pazë e të pavullnet të fisit, të
drejtuar në mënyrë autoritare nga i pari i tyre dhe nga normat stërgjyshore të
kanuneve; ai u ktheu shqiptarëve fytyrën drejt Evropës dhe u dha atyre parullat
e qytetërimit bashkëkohor perëndimor".
2.
Zija Xholi lindi në Korçë, më 25 prill 1923. I etur për dituri, u regjistrua në
Liceun Kombëtar të atij qyteti, të cilin e vazhdoi në vitet 1934-1943. Aty u
pajis me një kulturë të gjerë humaniste, të bazuar në latinishten e greqishten
e vjetër, si dhe në gjuhën e kulturën bashkëkohore franceze. Gjithashtu, u
ndikua nga pedagogët e tij përparimtarë dhe u bashkua me shokët e shoqet, që
kishin ndjenja antifashiste. Këtë gjë ai e shprehu dhe në veprimtaritë e
ndryshme, që zhvilluan studentët e pedagogët e tyre.
Pas çlirimit të vendit tonë, Zijai i ri fitoi të drejtën për të vazhduar më tej
studimet. Kështu, u regjistrua e ndoqi Fakultetin e Filozofisë, në
Universitetin e njohur të Rusisë, atë "Lomonosov", në Moskë. Mbas përfundimit
të studimeve të larta, u caktua pedagog i lendës së filozofisë, në Institutin e
Lartë Pedagogjik, përkrah mjaft figurave të njohura të arsimit dhe shkencës në
vendin tonë. Më tej, me krijimin e Universitetit të Tiranës, në shtator të
vitit 1957, vazhdoi të jepte atje lëndën e filozofisë dhe u bë një nga autorët
e parë të teksteve mësimore, për këtë lëndë interesante.
Në vitet "˜60, duke u bazuar në përvojën, që kishte fituar në dhënien e kësaj
lende, bashkë me kolegët tjerë të filozofisë, punoi pa rreshtur për çeljen dhe
funksionimin e Fakultetit të Filozofisë, i pari në vendin tonë. Aty prof. Zijai
nisi të jepte edhe lëndën e historisë së filozofisë botërore, duke u afirmuar
pedagog i përgatitur dhe i dashur për studentët. Gjithashtu, ai hulumtoi,
studioi e botoi në fushën e historisë së mendimit filozofik në Shqipëri. Po më
tepër iu përkushtua trajtimit të periudhës së Rilindjes sonë Kombëtare dhe
ideologëve të saj më të shquar, duke botuar dhe vepra të posaçme për ta.
Duke e çmuar veprimtarinë e pasur pedagogjike dhe studimet e tij shkencore,
Zija Xholit iu dha titulli shkencor "Profesor" dhe më 1972, në krijimin e
Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, u zgjodh anëtar i saj dhe vazhdoi të
ishte përherë studiues e botues aktiv i saj.
Në botimin e vitit 1996, Enciklopedia amerikane me famë botërore "Vho's Vho in
the Vorld" (Kush është kush, në botë), e vendosi emrin e Profesorit nga
Shqipëria, Zija Xholi-Akademik, përkrah shkencëtarëve, shkrimtarëve, artistëve
e politikanëve më të dëgjuar në botë. Sigurisht, ky ishte një vlerësim i lartë
e domethënës, jo vetëm për të si individ, por dhe për vendin tonë.
3.
E kam takuar edhe në vitet e fundit, para ndarjes përgjithnjë nga jeta, prof.
Zijajin, pra, kur ishte në moshë të thyer. Kishte mbetur përherë i buzeqeshur e
dashamirë, si në rininë e tij dhe shfaqej mjaft energjik e frytdhënës në punë.
Me pasion e aktivisht i ndiqte veprimtaritë e ndryshme shoqërore, shkencore,
kulturore e arsimore etj. Në të njëjtën kohë, vazhdonte studimet dhe botimet e
tij, në fushën e historisë së mendimit filozofik shqiptar, me artikuj, kumtesa
e libra të ndryshëm. Deri në fund, mbeti prind e bashkëshort shembullor dhe
nderohej e respektohej, jo vetëm nga fëmijët, nipërit e mbesat, por dhe nga
kolegët, ish-studentët dhe të njohurit e tij të shumtë, anë e mbanë vendit.
Në ceremoninë e lamtumirës, organizuar një vit më parë për Akademikun e njohur,
prof.Zija Xholi, fjalën e rastit e mbajti një ndër kolegët e tij më të afërt,
Akademiku Alfred Uçi. Ndër të tjera, ai u shpreh: "Tani, në ditët e kremtimit
të 100-vjetorit të Pavarësisë, ti Zija, do të jesh i pranishëm me veprat e tua,
që ia kushtove Marin Barletit e Gjon Buzukut, Pjetër Budit e Pjetër Bogdanit,
Naum Veqilharxhit, Naimit e Samiut, Jani Vretos e Pashko Vasës, Zef Jubanit e
mendimtarëve të Rilindjes Kombëtare, Petro Nini Luarasit. Ato vepra dallohen
për analiza të thella dhe shqiptarizëm të çmuar, për edukimin e brezave të
rinj... Ishe shembull demokrati tolerant dhe intelektual, i hapur ndaj ideve të
reja. Jam i bindur se vepra jote shkencore e atdhetare do të çmohet e do të
nderohet gjithmonë".
Më 24 prill të këtij viti, prof. Zija Xholi do të festonte 90-vjetorin e
lindjes. Megjithëse u mbush një vit, që ai nuk ndodhet fizikisht ndërmjet nesh,
përsëri familjarët, kolegë e miq, ish-studentë dhe shumë të njohur të tij, e
kujtojnë dhe e nderojnë atë përsëri, duke i vendosur pranë varrit, tufa me lule
të freskëta. Nderimi, respekti e kujtimi për të, do të mbeten e do te ruhen
përherë dhe të pashlyera në kujtesën e të gjithëve. Sepse, me jetën e tij të
përkushtuar, atdhetare, arsimore, shkencore e botuese, u ka lënë pasardhësve
një pasuri shumë të çmuar.
Tiranë, 18 mars 2013
Comments (0)
Dërgoja shokut
Printo
