Ne fillim te viteve '90 pata lexuar ne gazeten "Rilindja" te Kosoves
nje shenim te shkurter enciklopedik se kafen e pare ne Evrope e ne krejt
hemisferen perendimore e kishte hapur nje shqiptar?!Gazeta u referohej analeve
historike te Institutit te Historise ne Beograd e kuptohet duke qene se atehere
Kosova dhe tjera territore shqiptare atehere ishin pjese e RSFJ-se historianet
jugosllave mburreshin me kete fakt...aty ne shkrim thuhej se kete kafene ne
vitin 1652 e kishte hapur nje shqiptar nga Tuzi me emrin Pashk Rosi...
Vite me vone mu dha rasti te jetoj ne Londer ku pata kohe te
gjurmoj mbas kesaj te dhene.Neper libra,neper muze,ne enciklopedine britanike
disa here e gjete emrin e tij ku vertete permendej ky njeri si Pasqua
Rosee...kontradikta ishte se identiteti i tij nuk percaktohej sakte...diku i
thoshin armen,diku italian,diku si turk,kuptohet e paraqisnin si grek e vetem
rralle ne ndonje reference permendej si shqiptar!
Permendej fakti se kishte hyre ne UK si shtetas osman i
besmit kristian,qe kishte ardhe si ndihmes i nje tregtari anglez dhe kishte
leje qendrimi disavjecare ne Londer.William Oldys (1696-1761) flet per Pasqua
Rosee-n dhe keto te dhena jane botuar ne nje liber per historikun e kafes ne
Perendim...Aty shkruhet se si vjen ky i ri ne Londer dhe hap te paren kafe pasi
si dihet kafenete ne stamboll ishin shume popullore!ka shume peripecira ne
hapjen e kafes,fillimisht ka shume dyshim se mos kafja si substance qe vjen nga
Perandoria osmane "mund te jete droge edhe ua nderron njerezve bindjet e
besimin fetar"(mos harrojme eshte vitit 1652!?),deri edhe filozofe te
njohur te asaj kohe jane kunder hapjes se kesaj kafeneje...Ne fund Pasqua Rosee
ben nje gjest qe I detyron te gjithe te heshtin ai nenshkruan nje kontrate ku
thote se "Nuk ka per te ndodhe asnje gje e keqe ndaj shtetasve te mbreterise
dhe per kete ve garant koken time!"...nga vjen edhe shenimi ne foto "...at the sign
of Pasqua Rosee's head"...nje tradite betimi dhe nje menyre garantimi shume e
lashte malesore e shqiptare!
Le te marrim ne shqyrtim supozimet se nga eshte preardhja e
pasqua Rosee-t?Se pari per armen as behet fjale sepse emri pasqua eshte version
katolik dhe armenet edhe pse jane kristiane por nuk e kane emrin Pashk ne kete
version!Italian po ashtu nuk ka si te jete sepse ishte nenshtetas i Perandorise
Osmane edhe nese nje i huaj behej me vullnet shtetas osman kete e bente permes
konvertimit fetar e Pasqua Rosee gjithnje figuron kristian!Plus qe ngaterresen
me qenien Italian e shkakton permendja e Raguzes si vendlindje,duke e
ngaterruar Raguzen ne Dalmaci me ate ne Sicili sepse me tej thuhet :"...vinte nga
katoliket-pasardhes te emigranteve raguzas emigrante te mesjetes-qe kishin
siguruar kishen e shen Dhimitrit,ne te cilen meqe ra fjala sherbesat mbaheshin
shqip"..."Catholics -- descendants of Ragusan emigrants of the Middle Ages -- had
secured the former Orthodox church of St. Demetrius, in which church, by the
way, the services had come to be held in Albanian." Title: The Birth of
Yugoslavia, Volume 2,Author: Henry Baerlein...Interesant po ashtu edhe ky fakti
tjeter per meshat shqip ne Raguze!?
Per pretendim tjeter se mos eshte grek,vete greket qe
synojne ta paraqesin si te vetin ne fakt e kane shenuar nje vend te kapitulli
ku flitet per Pasqua Rosee thuhet "Kontributi i greko-shqiptareve ne Mbreterine
e Bashkuar"?!...ku shkruhet si me pohste:"Some Greco-Albanian immigrants that
found themselves in the UK in the 1600's were seafarers who had been used as
crew on various vessels and then unceremoniously left on the quay side after
the journey's end. Many were able to find work ashore; one a Pasqua Rosee
opened the very first Coffee House in London near St. Michael's, Cornhill in
1652. There is a plaque on the wall to commemorate this."...Ne Greqi nuk njihet
version Pasqua por Paskal-is,ne fakt edhe italianet e kane ndryshe versionin
Pasqual-e-ino...Pasqua eshte vetem ne shqip per Pashk!Emri shkruhet ashtu si
ishte rregulli i asaj kohe me germat "S" dhe "Q" sepse si germa "Sh" ashtu edhe
"K" ne fakt hyjne ne perdorim mbas Kongresit te Gjuhes Shqipe te vitit 1908 ne
Manastir...
Fakti qe nuk shenohet kombesia shqiptare eshte nje pasoje
tjeter e mbrapshtise se historise sone pasi ne ate kohe ne nuk figurojme si
"Shqiptare"-"Albanians" po me shume neper tekstet e asaj kohe jemi si "Arbane"
prej nga ka shume mundesi te kete ardhe ngaterrimi me "Armenet"?!Mbetet detyre
e institucioneve dhe historianeve tane te gjurmojne rreth ketij kontributi e te
shpalojne te verteten se kush ishte Pash Rosi!Ka dokumenete ne Stamboll,ne
Raguze,ne Londer qe vetem presin te dsalin ne drite...
Jeta e Pashk Rosit ne fakt eshte mjaft interesante...20 vjet
mbasi hapi kete kafene ne Londer ndahet nga Mr.Bowman,dhe detyrohet te ike nga
Anglia edhe ndalon ne Paris ku ne vitin 1672 hapi te paren kafe ne kete kryeqytet?!Pra
mban dy rekorde i njejti person...Ne Muzeun Britanik gjendet nje fature
origjinale e shkruar me doren e tij e ekspozuar ne stende nga koha kur kjo kafe
ishte e hapur dhe ishte me shume emer ne Londer!Kafeneja gjendet ne pjesen me
te vjeter te qytetit te Londres dhe ka pasur kliente njerez me shume fame ne
ate kohe mes tyre edhe John Milton...Te gjithe keto shtete synojne ta paraqesin
si te vetin pasqua Rosee-n pervec bashkekombasve te tij?!...Ne USA deri ne
vitin 1999 ka qene nje firme e njohur kafeneje me emrin "Pasqua' e njohur
sidomos ne konventen kombetare te Partise Demokratike Amerikane ne vitin 1996
kur u afroi kafe falas gjithe delegateve pjesmarres...dhe kjo firme mbante emrin
"Pasqua" pikerisht per nder te Pasqua Rosee! ?!Ne shume vende te botes ka
kafene qe mbajne emrin e tij!A do kujtohen shqiptaret ndonjehere per te?!...
FOTOJA BASHKËNGJITUR ËSHTË E KAFENESË NË PARIS QË E KA HAPUR PO KY VETË NË VITIN 1672
Referenca:
-1- Weinberg, Bennett Alan; Bonnie K. Bealer (2002). The World of Caffeine: The
Science and Culture of the World's Most Popular Drug. Routledge. p. page 154. ISBN 0-415-92722.
-2- Wild, Anthony (2005). Coffee A Dark History. W. W. Norton & Company. p.
page 90. ISBN 0-393-06071-3.