VOAL - Online Zëri i Shqiptarëve - 1951, SI U PUSHKATUA JONUZ KACELI - FLASIN FËMIJËT E TIJ, VËLLEZËRIT OSMAN DHE MIRVJEN KACELINga ALBERT Z ZHOLI

-Babanë e morën në mesnatë më 20 shkurt 1951, e lidhën si qen/
-Kur e arrestuan babait nuk i thanë asnjë arsye/
-Babanë para se ta pushkatonin Mehmet Shehu e qëlloi me qytën e revoles në ballë/
- Pas arrestimit të babait na internuan në Çorovodë/
-Babanë pasi e torturuan e hodhën nga kati i dytë i Ministrisë së Brendshme, në tokë/
- Shumë dëshmitarë thonë se babai kur e çuan për pushkatim ishte i vdekur/
-Nëna donte të mbytej në pusin e Prokop Mimës, e shpëtoi nëna e tij/
-Në vitin 1991 gjetëm eshtrat e babait, por nëna kish vdekur më 1989/

Rrëfimi i tyre ishte shumë prekës, shumë i dhimbshëm. Tashmë të bërë gjysha, ata tregonin dhe lotonin. Dhimbja e tyre shihej qartë. Babanë ua pushkatuan padrejtësisht në vitin 1951 më 27 shkurt, duke mos dhënë asnjë shpjegim. Eshtrat e të jatit i gjetën vetëm ën vitin 1991, por pengu i tyre është se nuk i pa nëna, pasi ajo kishte vdekur dy vite më parë më 1989. Ajo që ata e kanë plagë është se Mehmet Shehu edhe pse familja e tyre e kishte ndihmuar e kishte qëlluar me qytën e revoles në ballë, babanë e tyre.

Osman Kaceli
Çlidhje ka familja juaj me viktimat e 19 shkurtit të vitit 1951, me bombën në ambasadën sovjetike?
Në këtë ditë në oborrin e legatës (Ambasadës) sovjetike në rrugën e Durrësit, u hodh dinamit, ku menjëherë doli një vendim i posaçëm i Plenumit të Byrosë Politike të KQPPSH, që të arrestohen rreth 200 vetë dhe 22 prej tyre të pushkatohen. Një ndër të arrestuarit dhe të pushkatuarit e kësaj ngjarje të çuditshme, ishte dhe babai jonë, Jonuz Kaceli. Të nesërmen duke u gdhirë 20 shkurti, rreth mesnatës dera e shtëpisë troket fort dhe arrestohet babai ynë i shtrenjtë.

Kush ishte Jonuz Kaceli, babai i tij
Ishte një njeri shumë i njohur në Tiranë për bamirësitë e tij dhe për miqësitë e pafund. Babai im ishte tregtar. Ishte nj ndër tregtarët më të mëdhenj në Tiranë. Tregtonte mallra të ndryshme si mobilje, enë kuzhine, lodra fëmijësh, biçikleta. Por më e veçanta e tij ishte se ne vitin 1014 ai prodhoi, apo porositi, kartolinat e para shqiptare. Këtë prodhim e bëri së bashku me vëllanë e vet, duke i porositur ato në Drezden. Pra kishim dhe nj dyqan kinkalerie. Më vonë u shtuan llojet e mallrave në dyqanet tona. Dyqanet tona kanë qenë në bri të sahatit, pallati katër katesh, ngjitur me ndërtesën e re në qendër të Tiranës. Ajo athere ishte qendra e Tiranës, sikundër dhe është, por dyqanet tona ishin më të veçantat edhe si ndërtesë edhe si mallra. Kjo ndërtesë ëshët dhe sot dhe të gjithë tiranasit thonë, ishim tek Kacelt, apo tek dyqani i Kacelëve. Kjo ndërtesë është ndërtuar në vitin 1934 e re. Ne vetëm ditët e fundit kemi mundur ti nxjerrim ata që na e kishin zaptuar pronën. Pra pas 24 vjetësh ne kemi mundur të marim pronën tonë tashmë të shkatërruar.

Arrestimi

Ne ishim shtatë fëmijë, dy vëllezër dhe 5 motra, konkretisht, unë, Mirvjeni (vëllai) dhe motrat Vera, Blerian, Drita, Alaska dhe Dhurata, këto dy të fundit ishin binjake. Unë isha 9 vjeç ndrysa vëllai im Mirvjeni ishte 6 vjeç pra 3 vjet më i vogël se unë. Ne flinim të dy bashkë në nj krevat. Ne na kishin hequr nga shtëpitë që kishim dikur dhe ishim strehuar tek dy dhoma që na kishte dhënë xhaxhai, tek rruga e "Pishës" ngjitur me rrugën që tiranasit e quanin Kaceli (ku është klinika dentare Ismail Qemali). Ne flinim bashkë të 7 fëmijët. Unë me vëllain kishim një krevat me dërrasa që të vriste brinjët dhe në anën tjetër flinin motrat, mbi një shtrat të improvizuar me dërrasa. Atë natë që erdhën ët sigurimit dhe arrestuan babanë unë isha shumë i lodhur dhe bëra nj gjumë të thellë, Si nëpër ëndërr më silleshin në parafytyrim disa zëra të egër. Por vëllai im që ishte më i vogël ishte zgjuar dhe i ka parë të gjitha ngjarjet e asaj nate deri në arrestimin e babait. Ishte mesnatë duke u gdhirë 20 shkurti. Kur u çuam të nesërmen dhe pashë vëllain dhe nënën duke qarë mora vesh të vërtetën. Nuk dija ç'të bëja, nuk dija si të veproja. Kishte rënë zija në shtëpi.

Ç'keni dëgjuar për babanë tuaj nga dëshmitarë okular?
Kemi takuar shumë njerëz, apo shumë njerëz kanë ardhë më vonë dhe na kanë thënë se si e kanë trajtuar babanë tonë. Atë e kanë torturuar në mënyrë çnjerëzore R D dhe Mehmet Shehu. Këtë na e kanë konfirmuar disa njerëz që kanë qenë okular. Atë natë babanë e kanë çuar në Ministrinë e Brendshme dhe e kanë torturuar egërsisht, madje Mehmet Shehu e ka qëlluar në ballë me qytën e revolverit. Pasi e bënë gjak, e hodhën nga dritarja e afërt e Ministrisë së Brendshme në shesh. Pra kur u bë pushkatimi, babai jonë ka shkuar me 21 të tjerë thuajse i vdekur. Sigurimi këmbënguli shumë tek babai jonë, pasi kushedi çfarë mendonte. Por ajo që di të them dhe pse ishte tregtar, babai investoi shumë për luftën dhe shumë lekë për të, ishte kundër pushtimit.

Vendi i pushkatimit
Këtë na e thanë në vitet e demokracisë. Ata u pushkatuan në breg të lumit Erzen, afër urës së Beshirit. Sipas fshatarëve të asaj zone, ishte mesnatë e 27 shkurtit 1951 kur u bë pushkatimi. Atë natë krismat u dëgjuan deri larg, pasi ishte heshtje e madhe ato ditë, nga frika e arrestimeve. Ata e ngulitën fort në memorie këtë ngjarje dhe pak a shumë e kishin precizuar vendin se ku ishte. Madje thuhet që nj fshatar ishte aty rrotull me bagëtinë dhe e pa së largu vendin e ngjarjes. Ishin po këto fshatarë që më vonë përcaktuan vendin se ku do të gjendeshin kufomat.

Interrnimi
Pas dy ditësh tek ne vjen një makinë me disa polica dhe na urdhëruan të ngremë ato pak plaçka se do të na çonin diku. Ikëm siç ishim, pa parë se çfarë linim mbrapa. Rrugët ku kalonim ishin tërë gropa. Barku na gërryente nga të pangrënët. Në fund pas një tollovitjeje na thanë se këtu do zbrisni, Na çuan në një kasolle, diku afër rajonit të policisë. Ishim në Çorovodë të Skraparit. Këtu kemi qëndruar plot 3 vjet. Aty njerëzit që na rrethonin ishin dashamirësit tanë, por kishin frikë të flisnin drejtpërdrejt. Pra ishim 7 frymë në mes të një vendi të panjohur. Prej andej kemi ikur në 5 mars 1954. Na lanë të lirë nga internimi. Zylfi Saliu ishte kryetar i degës Berat i cili na tha që jeni të lirë, internimi juaj mbaroi. Nëna na tha do ikim vetëm në Tiranë, aty i kemi njerëzit, aty jemi rritur dhe vetëm aty mund të mbijetojmë. Pra 8 vetë, ende fëmijë në mes të katër rrugëve. Nuk e morëm vesh se si na lanë të lirë. Askush nuk na dha asnjë shpjegim. Por ne s'donim shpjegime, por donim të shikonim jetën.

Po kush ju ka ndihmuar për të mbajtur frymën gjallë?
Tre motrat e mëdha, Vera, Blerina, Drita. Ato u bënë baba, nënë dhe motra për ne. Ato punonin çfarë pune të vinte para që të rriteshim. Sakrificat e tyre janë të pashembullta. Ato ishin 16, 15 dhe 14 vjeçe. Vajza të brishta të trembura që punonin me kokën ulur, punonin si të ishin skllave. Unë isha 9 vjeç e gjysmë, vëllai 6 vjeç dhe motrat binjake 3 vjeç. A e kuptoni gjendjen tonë, a e kuptoni se si kemi jetuar?

Ju ndoqi ky persekutim gjatë gjithë jetës?
As që diskutohet. Ne s;kishim të drejtë ëpr asgjë. Por jemi munduar të mësojmë, jemi munduar që të arrijmë diçka në jetë. Punonim dhe studionim. Unë vetë kam bërë disa shkolla profesionale, po ashtu dhe vëllai im. Ishim familje që ishim rritur me librin. E donim diturinë, pasi vinim nga familje tregtare nga më të mëdhatë në Tiranë. Pa triska fronti.

Ku u strehuar pas kthimit nga Çorovoda?
Sërishmi tek shtëpia e xhaxhait në një kthinë aty, në nj cep të futur si barake e rrëzuar. Sa nuk lageshim dhe flinim si fishekët në karikatorë. Më vonë një oficer sigurimit që na kishte bërë të keqen, iku nga një shtëpi aty afër dhe xhaxhai im Ali Kaceli tregtar i famshëm (mik i Gjergj Fishtës, ka shumë dokumente për këtë), ndërhyri diku që ne u futëm në atë shtëpi.

Mirvjen Kaceli

Unë jam cacuni i dytë i Jonuz Kacelit të pushkatuar më 27 shkurt, ose më mirë të themi që u bashkua me 21 të tjerët në atë ditë, pasi mendohet se e kishin vrarë më parë për shkak të torturave çnjerëzore. Në atë kohë isha 6 vjeç, pra që mund të perceptoja ngjarjet.

A e mban mend atë natë?
E mbaj mend shumë mirë, pasi unë isha i vetmi zgjuar në atë natë të kobshme. Besoj se ishte duke gdhirë data 20 shkurt, ose më mirë të themi midis kohë ndarjes midis këtyre dy ditëve. Ne flinim tek një dhomë e vogël tek shtëpia e xhaxhait e cila ishte me oborr dhe dyer të vjetra. Ashtu siç isha në përgjumje dëgjoj trokitje të forta në portën e jashtme. Kishte dhe shumë zëra para portës. Del babai dhe hap portën. Disa zëra e pyetën kush është Jonuz Kaceli? Ishin dy oficerë sigurimi dhe dy përfaqësues të lagjes që ngrinin supet. Unë jam u përgjigj babai. Ata e shtynë mënjanë dhe filluan kontrollin nëpër atë copë dhomë që kishin prindërit veç nesh. Unë rrija tek cepi i shkallës dhe po shikoja. Nëna Merjemja rrinte si e hutuar dhe qante. Ajo pyeti babanë çfarë ke bërë. Asgjë s;kam bërë mos u mërzit i tha. Atë natë ne kishim qëndruar vonë, pasi një kushëri i joni kishte ditëlindjen dhe bënim pak muhabet. Babai ishte si i hutuar, përgjumësh. Nëna prapë e pyeti dhe babai i thotë skam bërë asgjë, ata le të bëjnë punët e tyre. Ata kontrolluan disa herë çdo cep por nuk gjetën asgjë konkrete për të marrë me vete. Athere kapën babanë nga krahët i hodhën hekurat dhe dolën në rrugë. Unë dhe nëna i ndiqja nga pas duke qarë. Dolëm tek rruga Kaceli dhe ata vazhduan më tej për tek rruga Tefta Tashko që kryqëzohet me rrugën Kaceli.

A tha ndonjë porosi babai kur e nxorën nga dera?
Po. Sa e nxorën nga dera, ai tashmë e dinte se e arrestuan i thotë nënës; Kujdes fëmijët. Kujdes. Kaq tha. Nëna nuk kishte fuqi. Ju prenë gjunjët dhe u ul në prag të derës. Unë s'ju ndava atyre që kishin marr babanë deri tek rruga Tefta Tashko. Aty i priste një makinë. E hipën babanë duke e shtyrë, pastaj u nisën me tërsëllimë. Unë ndenja edhe dy minuta aty duke arë dhe kur nuk pashë njeri në rrugë, u ktheva. Nënën e gjeta aty në prag të derës të mbytur në lot dhe të përulur. Kështu e gdhimë me lot deri në mëngjes, ku na gjetën komshinjtë dhe motrat dhe vëllezërit. Komshi kishim një njeriun tonë që ishte martuar me një italiane. Ata erdhën burë e grua pasi e kishin ndjekur të gjithë ngjarjen por kishin frikë të afroheshin. Ata morën nënë dhe i thanë mblidhe veten. Kujdes tani për fëmijët. Na u ndodhën shumë afër. Ishin kohë të vështira. Ishte nata e fundit që e shihja babanë.

Si vepruat më pas?
Të gjithë si familje filluam të lëviznim, filluam të shkonim ku të mundnim vetëm ët dinim ku ishte dhe çfarë kishte bërë babai. Sa kishim të njohur i vumë në lëvizje. Edhe ne që ishim fëmijë pyesnim dhe interesoheshim sipas mënyrës tonë. Por më kot. Si na thoshte njeri nuk na thoshte tjetri. Informacioni ishte kontradiktor. Por ne prapë lëviznim. Me lot në sy shkonim sa në nj ministri në nj tjetër në dyert e burgjeve, por më kot. Nëna e kishte humbur fare fillin.

Si e morët vesh lajmin e pushkatimit?

Mesnatën e 27 shkurtit erdhën në shtëpinë tonë dy civilë dhe trokitën në derë me forcë. Hape tha nëna se kushedi çfarë haberi sjellin. Dolëm ne dy djemtë dhe nëna. Ata të dy ishin veshur me të zeza shumë kobshëm. Ata na pyesin këtu është familja e Jonuz Kacelit? Po i tha nëna. Pse? Duam gruan e tij, tha njëri prej tyre. Unë jam tha nëna me buzë të dridhur. Ai që foli tundi kokën, ndali pak pastaj me qetësi tha se ju japim lajmin se burri juaj është ekzekutuar! Ndërkohë s'ishte hapur lajmi se do të lirohen. Natën e 20 shkurtit në Tiranë ishin arrestuar rreth 200 persona. Madje ishin arrestuar edhe shumë nga qytete të tjera të Shqipërisë. Por për pushkatim ishin zgjedhur vetëm 22 veta. Të gjithë ishin ish tregëtarë dhe ish intelektualë. Pra kur ne prisnim të na thoshte diçka të mirë, ai na dhe atë lajm të kobshëm. Midis tyre ishte dhe njëri me mbiemrin Pitarka, por ai kishte një njeriun e vetë në Minsitrinë e Brendshme dhe arriti të shkëputej nga ky grup. Ju lutem mund të më thoni çfarë do ët thotë ekzekutim pyeti nëna> As ne se kishim dëgjuar këtë emër. Ekzekutim! Na u duk si nja fjalë e huaj shumë e pakuptueshme. Sa mbaroi njeri prej tyre këto fjalë, ata ikën gati si në vrap. Ne shtangëm të gjithë. Nuk dinim ç'të bënim. Nëna shkoi menjëherë tek familja e Hamdiut që ishim komshinj dhe që ishte martuar me italiane. Sa na pa në oborr Hamdiu na doli para. Hë Merjeme si është puna e pyeti nënën i shqetësuar. Nëna ishte 39 vjeç atë kohë. Nëna i tha që më thanë e kanë ekzekutuar, por se di çdo të thotë kjo fjalë. Ai uli kokën. Ndenji si i hutuar. Për disa çaste nuk foli. Ne e shikonim në dritë të syve. Përgjigja e tij do na jepte forcë nqs do ishte pozitive. Eh tha, ai dmth e kanë pushkatuar tha. Ne shtangëm. Nuk e besonim. Si të pushkatohej një njeri për 6 ditë pa gjyq pa gjë. Nëna bërtiti, mos.

Si ishte gjendja pas këtij momenti?
Çtë të them. Nuk kam fjalë ta përshkruaj. Një gjendje e keqe, një gjendje, që as mendohet. Ne afër kishim dhe shtëpinë e Prokop Mimës. Shkonim ndonjëherë luanim tek oborri i tyre se kishte dhe një pus. Edhe ata e kishin parë nga larg njarjen e asaj nate por kishin heshtur. Por me ne fëmijët silleshin shumë mirë, e dinin se ishim të pafajshëm. Nëna kaloi në depresion. Ajo një mesditë shkoi në shtëpinë e Prokop Mimës të hidhej në pus dhe të mbytej. Nëna e Prokop Mimës sa e shikon sulet dhe e kap. Merjeme, çpo bën kështu. Ke 7 fëmijë pas. E tundi disa herë dhe i tha e mban mend çtë tha atë natë Jonuzi, kujdes fëmijët. Shyqyr që shpëtoi nëna se do kishim ngelur 7 fëmijë jetimë.

Çfarë kujton nga Çorovoda?
Ne banonim afër rajonit të policisë. Jam rritur mes frikës. Sa herë shikoja policë trembesha. Po kështu dhe në Tiranë.

Një kujtesë
Nëna jonë ishte shumë e urtë, punëtore, e heshtur. I zbatonte të gjitha porositë e babait pa zë. Babai kur bënte shaka i thoshte, ti s;je Merjeme por ti je Maria, pra Shën Maria. Mbretëresha e mirësisë. Edhe Merjeme kështu do të thotë në turqisht. Nëna jonë ka vdekur në gusht të vitit 1989 dhe nuk arriti ti shikonte kurë eshtrat e të shoqit, burrit të vet Jonuzit. Ajo ka vdekur ditën kur në Tiranë ka ardhur Nënë Tereza. Pra këtej gëzim, andej hidhërim.

A i gjetët eshtrat ?
Po eshtrat i gjetëm në gusht të vitit 1991. I gjetëm në bazë të dëshmive të fshatarëve që ishin aty rrotull në atë pushkatim. Madje ishin shumë vetë që e dinin pak a shumë vendin. Pikërisht në këtë vit me nj vendim të veçantë babai jonë u shpall i pafajshëm. Por ne nuk kemi përfituar asnjë gjë nga persekucioni. Asgjë. Disa ish të përndjekur kanë fituar shumë, ne asgjë.

Ajo që nuk harrohet
Kur gjetëm kufomat, pamë se kafka e babait tonë, ishte ndryshe nga e të tjerëve. Ajo kishte një të çarë në mes të ballit. Unë e kam dhe foto. Kjo e çarë ëshët ashtu si më kanë thënë ata që kanë parë torturat e babait. Pra atë e ka bërë Mehmet Shehu me qytën e revoles. Të gjitha të dhënat përkojnë.

Takim me Duro Shehun
Në vitin 2002, pranë zyrës së të Përndjekurve Politikë rrinte në radhë për të marrë nj dokument një burrë i shëndoshë. E pyes nga je dhe çfarë kërkon. Më tha quhem Duro Shehu, vëllai i Mehmet Shehut dhe se kërkoj të marr shpërblime si i persekutuar dhe i internuar. Më sëmboi zemra. I thashë me të qetë se çfarë kish bërë Mehmeti ndaj babait tim. Nuk u nervozova, pasi dhe atij nuk i vija faj dhe nuk doja që të shkonte debati tek fëmijët. Pra të gjithë kërkonin dëmshpërblim, vetëm neve jo. Më kujtohet se çfarë më kishin thënë dy një punonjës të Ministrisë së Brendshme kur Mehmet Shehu pa babanë në korridor të Ministrisë. Ja, Jonuz, erdhi dita të jemi përballë. Më zgjidh dhe të flasim si burrat i tha babai. Ai në këtë kohë e qëlloi me qytën e revoles në ballë. Kur Mehmet Shehu ishte në shkollën e Hari Fullcit, xhaxhai i Mehmetit i thoshte të vinte tek xhaxhai im, Aliu për çka i nevojitej. Por ja si ja shpërbleu.