VOAL - Online Zëri i Shqiptarëve - PELLAZGO-SPARTANËT, SHQIPTARËT E SOTËMStudim nga RASIM BEBO

Le t'i japim së pari fjalÑ‘n poetit freng Lamartini, nÑ‘ veprÑ‘n e tij studimore "historia e TurqisÑ‘" botuar nÑ‘ vitin 1848, ku shkruan: "Nuk ka penÑ‘ qÑ‘ tÑ‘ shprehÑ‘ flijimet heroike tÑ‘ shqiptarÑ‘ve nÑ‘ luftÑ‘rat qÑ‘ kanÑ‘ bÑ‘rÑ‘ mÑ‘ shumÑ‘ se askush tjetÑ‘r, pÑ‘r çlirimin e GreqisÑ‘". (1) MosmirÑ‘njohÑ‘se.

PÑ‘r tÑ‘ vÑ‘rtetuar fjalÑ‘t e poetit freng, marrim disa shembuj tÑ‘ heroizmit tÑ‘ popullit tonÑ‘:
- Leonida me 300 spartanÑ‘, nÑ‘ Termopila pÑ‘r afro 2500 vjet mÑ‘ parÑ‘ luftoi kundra persÑ‘ve, deri sa u vranÑ‘ tÑ‘ gjithÑ‘.

Po kÑ‘shtu 185 vjet mÑ‘ parÑ‘, nÑ‘ kÑ‘shtjellÑ‘n Frangokastello tÑ‘ KretÑ‘s, u vendos komandanti legjendar Haxhi Mehmet Dalani i Konispolit me 800 luftÑ‘tarÑ‘ çamÑ‘ tÑ‘ krahines sÑ‘ tij, pÑ‘rballë forcave turke. NjÑ‘ luftÑ‘ e ashpÑ‘r dhe e pabarabartÑ‘, mes tymit e gjakut qÑ‘ mbuloi ngado muret e kÑ‘shtjellÑ‘s, shqiptarÑ‘t dÑ‘gjuan se mbetÑ‘n pa komandantin e tyre tÑ‘ vrarÑ‘, por ata mohuan ftesÑ‘n pÑ‘r dorÑ‘zim e falje. Luftuan deri te luftÑ‘tari i fundi". PÑ‘r kÑ‘tÑ‘ betejÑ‘ shkrimtari grekÑ‘ nobelisti Niko Kazanzaqi shkruan në librin: "Ja vdekje ja liri", (ku emrin ja kanë ndryshuar grekët, nga Mehmet nÑ‘ Mihal.)(2) Edhe Oso Kuka nÑ‘ VraninÑ‘, me 30 trima ShkodranÑ‘ nÑ‘ luftÑ‘ kundra malazezÑ‘ve dhanÑ‘ jetÑ‘n tÑ‘ gjithÑ‘ pÑ‘r atdheun si luftÑ‘tarÑ‘ trima.

NdÑ‘rsa nÑ‘ qÑ‘ndresÑ‘n heroike tÑ‘ Adem Jasharit kundra sÑ‘rbo-pushtuesve, i cili mÑ‘ 5 mars 1998 e ktheu shtÑ‘pinÑ‘ kullÑ‘, nÑ‘ kala, jo me shokÑ‘ luftëtarÑ‘, por me gjithë familjen e tij luftëtare, gjeri te djali 4 vjeçar dhe plakun 96 vjeçar, si dhe krejt tÑ‘ afÑ‘rmit. Pas tre ditÑ‘ lufte tÑ‘ pa ndÑ‘rprerÑ‘, Adem Jashari ra heroikisht me 20 anëtarÑ‘ tÑ‘ familjes. Ku ranë dÑ‘shmorÑ‘ edhe 36 antarÑ‘ tÑ‘ tjerÑ‘ tÑ‘ fisit të gjÑ‘re të Jasharajve. GjithsejtÑ‘ 56 vetë, u bÑ‘nÑ‘ theror për lirinë e Kosovës. Kjo vatÑ‘r familjare, u shndÑ‘rrua nÑ‘ njÑ‘ Tempull tÑ‘ LirisÑ‘ dhe atdhedashurisÑ‘. Po tÑ‘ ekzistonte çmimi Nobel pÑ‘r luftÑ‘n, ky titull i lartë i takon pikërisht trimit legjendar Adem Jashari. Gazeta "Delo" e LubjanÑ‘s, shkruante se nÑ‘ luftÑ‘ me Adem Jasharin dhe familjen e madhe Jasharaj kishin mbetur tÑ‘ vrarÑ‘ mbi 72 pjesëmarrÑ‘s tÑ‘ forcave sÑ‘rbe. (3).

TÑ‘ kujtojmÑ‘ bashkÑ‘kombasit tonÑ‘ nÑ‘ Greqi, ku semito-egjyptianÑ‘t zeshkanÑ‘ grekÑ‘, prej pellazgo-shqiptarÑ‘ve e kanÑ‘ jetÑ‘n. KÑ‘tÑ‘ e vÑ‘rteton Platoni: "NÑ‘ kÑ‘to luftra qÑ‘ i admirojmÑ‘ kaq shumÑ‘, kanÑ‘ ndodhur gjÑ‘ra qÑ‘ nuk i nderojnÑ‘ grekÑ‘t". Vol. 2, f. 50. Historiani i shquar M. Aref thotÑ‘: "Platoni pranon lidhjen gjenetike midis grekÑ‘ve dhe egjyptianÑ‘ve, si dhe midis athinasve dhe atyre të deltÑ‘s sÑ‘ Nilit në Gadishullin Sinai". "ShqipÑ‘ria", f. 32.

Robert d'Angeli shkruan: "Greqia ka filluar tÑ‘ njihet nga viti 1830 Grecia / Hellas dhe asnjÑ‘herÑ‘ Perandoria Greke ose Helenike, por gjithmonÑ‘ Perandoria Bizantine". f. 182
Herodoti i "indetifikoi spartianÑ‘t-pellazgÑ‘, zotÑ‘r nÑ‘ Peloponez dhe anembanÑ‘ "GreqisÑ‘", "Iishin tÑ‘ parÑ‘t nÑ‘ Greqi". Sparta Ñ‘shtÑ‘ mbretÑ‘ria dhe qyteti mÑ‘ i parÑ‘ nÑ‘ "Greqi", Ata janÑ‘ njerÑ‘zit mÑ‘ trima. Leonida me treqind spartanÑ‘ luftoi deri nÑ‘ vdekje. Monumenti i ngritur aty ku ranÑ‘ ata mbanÑ‘ mbishkrimin: "Shko, shtegtar nÑ‘ Lakedemoni u thuaj se ne ramÑ‘ kÑ‘tu, duke iu bindur thirrjes sÑ‘ tij" (4).

"NÑ‘ betejat perso-"greke" ne u njohÑ‘m me "grekÑ‘t" qÑ‘ tradhÑ‘tuan veten e tyre disa herÑ‘. Pellazgo spartanÑ‘t i dhanÑ‘ fitoren "GreqisÑ‘". MÑ‘ se njÑ‘ herÑ‘ vÑ‘mÑ‘ re se historianÑ‘t, gjeografÑ‘t dhe shkrimtarÑ‘t "grekÑ‘" si Herodoti, Platoni, Tukididi etj., ngulnin kÑ‘mbÑ‘ nÑ‘ dallimin midis pellazgÑ‘ve tÑ‘ parÑ‘ dhe rivalÑ‘ tÑ‘ tyre, "grekÑ‘ve helenÑ‘", tÑ‘ ardhur mÑ‘ vonÑ‘.

Herodoti (I, 56) thotÑ‘ se e gjithÑ‘ "Greqia" quhej Pellazgji pÑ‘rpara mbÑ‘rritjes së (semito-egjiptasve) "grekÑ‘". Eskili: perandoria pellazge, pÑ‘rpara mbÑ‘ritjes së Danaos, kishte si kryeqitet Argosin (5).

Robert Koheni pohon me siguri: "Duhet kujtuar se ata "greket" u futÑ‘n nÑ‘ udhÑ‘n e pÑ‘rparimit vetÑ‘m kur u vunÑ‘ nÑ‘ zotÑ‘rim tÑ‘ trashÑ‘gimisÑ‘ pellazge parahelene, ... i kanÑ‘ ripunuar nÑ‘ kohÑ‘n e Pisitratit, shek. VI para Krishtit rreth viteve 546-527). ... QytetÑ‘rimi grek i mbivendosur ndaj atij tÑ‘ PellazgÑ‘ve, me shumÑ‘ prurje semitoegjyptiane (gjuha, organizimi shoqÑ‘ror, perÑ‘nditÑ‘ dhe kultet)" (6). Nga shek. VII deri nÑ‘ tÑ‘ shek. IV "Greqia ndahej midis dy grupimeve tÑ‘ mÑ‘dha, DorÑ‘t dhe JonÑ‘t, rivaliteti i tÑ‘ cilëve ka zotÑ‘ruar gjithÑ‘ historinÑ‘ e kohÑ‘s. NÑ‘ vitin 146 p. e. s. arriti kulmin ndÑ‘rmjej dy lidhjeve Akaia dhe Etole, tÑ‘ dyja palët thirrÑ‘n nÑ‘ ndihme tÑ‘ huajtë, të cilët pÑ‘rfunduan duke i dhÑ‘nÑ‘ "GreqisÑ‘" goditjen vdekjeprurÑ‘se. Me 146 p.e.s. u bÑ‘ provincÑ‘ romake me emrin Akaia.
Kultura "greke" u shpÑ‘rnda duke u kthyer nÑ‘ origjinÑ‘, njÑ‘ pjesë shkoi nÑ‘ Egjipt, Aleksandri dhe pjesa tjetÑ‘r nÑ‘ SmirnÑ‘ (IzmirÑ‘). NdÑ‘rsa pjesa mÑ‘ e madhe e tyre qÑ‘ u shpÑ‘rdanÑ‘, ishin pellazgo-shqiptar qÑ‘ u shkÑ‘mbyen nÑ‘ vitin 1923, shqiptarÑ‘t ortodokÑ‘s tÑ‘ anadollit me shqiptarÑ‘t mysliman tÑ‘ ÇamÑ‘risÑ‘.

Robert d' Angeli shkruan: "... Nga zakonet e tyre, nga mÑ‘nyra pÑ‘r tÑ‘ ndier e pÑ‘r tÑ‘ menduar, shqiptarÑ‘t e ditÑ‘ve tona pÑ‘rfaqÑ‘sojnÑ‘ ende pellazgÑ‘t e kohÑ‘ve tÑ‘ lashta: ...HeraklidÑ‘t, kur braktisÑ‘n malÑ‘sitÑ‘ e Epirit pÑ‘r tÑ‘ shkuar nÑ‘ Peloponez te vÑ‘llai, u pritën nga vÑ‘llai. Kur njÑ‘ pjesÑ‘ e madhe e EtruskÑ‘ve, kryesisht nga Toskana nuk e ndienin veten tÑ‘ sigurtÑ‘ nÑ‘ Itali, kapÑ‘rcyen kanalin e Otrantos dhe u vendosÑ‘n nÑ‘ Epir, nÑ‘ mes tÑ‘ njÑ‘ populli vÑ‘lla, duke mbushur vendet qÑ‘ i kishin shkatÑ‘rruar masakrat dhe dÑ‘bimet e romakÑ‘ve, nÑ‘n urdhÑ‘rat e Paul Emilit. ProvÑ‘ e tretÑ‘: Kur trojanÑ‘t me Enean, i cili mori dhe tÑ‘ atin erdhi nÑ‘ Italin qendrore, pritÑ‘sit dhe imigrantÑ‘t e njihnin njÑ‘ri tjetrin si vÑ‘llezÑ‘r"(7).

Sparta: shteti qÑ‘ nuk ka ndryshuar. NjÑ‘ shtet ushtarak aristokratik.

Sparta ndodhet nÑ‘ lartÑ‘sinÑ‘ e LuginÑ‘s sÑ‘ Eurotas. Homeri ka kÑ‘nduar pÑ‘r pjellorinÑ‘ e kÑ‘saj lugine. Edhe sot aty rritet njÑ‘ popullsi e shkathÑ‘t. Sparta ishte dikur shteti mÑ‘ i fuqishÑ‘m pellazg, forca e saj qÑ‘ndronte tek ledhet mbrojtÑ‘s. Sepse Sparta s'kishte tÑ‘ tillÑ‘, por vetëm te guximi dhe uniteti i qytetarÑ‘ve. NÑ‘se pyesje njÑ‘ Spartan, pÑ‘rse qyteti s'ka mure mbrojtÑ‘s si gjithÑ‘ tÑ‘ tjerÑ‘t, tÑ‘ pÑ‘rgjigjej me krenari: "KraharorÑ‘t e qytetarÑ‘ve janÑ‘ ledhet mbrojtÑ‘se tÑ‘ qytetit tonÑ‘".

"Bujaria e natyrÑ‘s do tÑ‘ kishte mundur tÑ‘ zbuste spartanÑ‘t, nÑ‘se ata s'do kishin dy ilaçe: I pari, Tajgetet, vargmali madhÑ‘shtor qÑ‘ hijesonte mbi tÑ‘ gjithÑ‘ LakedemoninÑ‘. Ilaçi i dytÑ‘, ishin ligjet e tmerrshme spartane"(8).

Likurgu i I-rë i dha ligjet SpartÑ‘s, Dragoni i dha AthinÑ‘s ligje aq tÑ‘ ashpra, sa u quajtÑ‘n: DRAGONIANE dhe Soloni dha ligje tÑ‘ buta. NÑ‘ tÑ‘ gjitha rastet, legjislacioni ishte nÑ‘ favor tÑ‘ klasave tÑ‘ ulëta". Ligjet dhe organizimi shoqÑ‘ror i SpartÑ‘s, kishin si qÑ‘llim tÑ‘ krijonin njÑ‘ popull tÑ‘ fuqishÑ‘m luftÑ‘tarÑ‘sh. Nuk ishte shteti nÑ‘ shÑ‘rbim tÑ‘ qytetarit, por qytetari nÑ‘ shÑ‘rbim tÑ‘ shtetit. Shteti përgatiste tÑ‘ rinjtÑ‘ spartanÑ‘, qysh ditÑ‘n qÑ‘ lindnin. Kur lindÑ‘te njÑ‘ fÑ‘mijÑ‘, prindÑ‘rit ua paraqitnin fuksionarÑ‘ve, tÑ‘ cilÑ‘t gjykonin nÑ‘se trupi i të porsalindurit i pÑ‘rligjte mundimet qÑ‘ kÑ‘rkonte edukimi i tij, nÑ‘ se jo, foshnja braktisej nÑ‘ Teiget.

Kjo lidhet me mitologjinë pellazge, vjen nga Kroni, babai i Zeusit i cili i pastronte sakatÑ‘t. Kur mbushte 7 vjeç, nga frika se mos prishej nÑ‘ karakter, fÑ‘mija hiqej nga prindÑ‘rit. Edukimin e tij e merrte nÑ‘ dorÑ‘ shteti. FÑ‘mijÑ‘t grupoheshin nÑ‘n urdhÑ‘rat e djelmoshave shumÑ‘ tÑ‘ shkathÑ‘t. Çdo ditÑ‘, ushtroheshin nÑ‘ luftim, nÑ‘ notim, nÑ‘ vrapim, nÑ‘ hedhjen e shtizÑ‘s dhe nÑ‘ sporte, tÑ‘ tjerÑ‘ që i pregatisnin pÑ‘r luftÑ‘. Sapo u paraqitej rasti, burrat i shtinin tÑ‘ rinjtÑ‘ tÑ‘ luftonin mes tyre. Ata duhej tÑ‘ stÑ‘rviteshin pÑ‘r tÑ‘ duruar dhimbjen, urine dhe tÑ‘ ftohtit, pa mÑ‘ tÑ‘ voglin ankim. Nuk vishnin këpucÑ‘, qÑ‘ tÑ‘ forconin kÑ‘mbÑ‘t; duhej tÑ‘ notonin nÑ‘ Eurotas nÑ‘ çdo ditÑ‘ tÑ‘ vitit; nuk ishin mÑ‘ ngrohtÑ‘ nÑ‘ dimÑ‘r se sa nÑ‘ verÑ‘. MÑ‘ vonÑ‘ i çonin pÑ‘rpara altarit tÑ‘ ArtemisÑ‘, ku luftonin gjersa gjakoseshin, ku shumÑ‘ spartanÑ‘ vdisnin nÑ‘n kamxhik pa lÑ‘shuar asnjÑ‘ ankim. Djelmoshat merrnin shpesh njÑ‘ ushqim pÑ‘r tÑ‘ zbutur urinÑ‘. Ai qÑ‘ kapej me fajin e vjedhjes rrihej, jo ngaqÑ‘ kishte vjedhur, po sepse e kishte lÑ‘nÑ‘ veten ta kapnin. Kjo metodÑ‘ edukimi, qÑ‘ nÑ‘ pamjen e parÑ‘ dukej e kotÑ‘, donte t'u mÑ‘sonte tÑ‘ rinjÑ‘ve dredhitÑ‘, cilÑ‘si qÑ‘ mund t'u duheshin kur të ishin duke luftuar.

NjÑ‘ anektodÑ‘ mjaft e njohur, tregon tÑ‘ mirÑ‘n e edukimit spartan. NjÑ‘ djalosh kishte vjedhur njÑ‘ dhelpÑ‘r. Duke parÑ‘ qÑ‘ po afrohej dikush, ai e fshehu dhelprÑ‘n nÑ‘n xhaketÑ‘. Dhelpra filloi ta kafshonte dhe i çau barkun. Vjedhja u zbulua kur djaloshi vdiq.
Edukimi intelektual i tÑ‘ rinjÑ‘ve spartanÑ‘ pÑ‘rfshinte disa dije të pakta me lexim e shkrim. MÑ‘sonin sidomos "tÑ‘ thoshnin shumÑ‘ gjÑ‘ra me pak fjalÑ‘". Ky lloi stili quhet "lakonik". Kemi shumÑ‘ shÑ‘mbuj tÑ‘ famshÑ‘m tÑ‘ pÑ‘rgjigjeve lakonike. NjÑ‘ athinas qÑ‘ deshi tÑ‘ bÑ‘nte shaka me shpatat shumÑ‘ tÑ‘ shkurtÑ‘ra spartane, dÑ‘gjoi t'i pÑ‘rgjigjeshin: "Ato janÑ‘ shumÑ‘ tÑ‘ gjata pÑ‘r tÑ‘ mbÑ‘rritur gjer te armiqtÑ‘ tanÑ‘". Filipi i MaqedonisÑ‘ qÑ‘ donte tÑ‘ nÑ‘nshtronte gjith vendin, i tha njÑ‘ ditÑ‘ ambasadorit tÑ‘ spartÑ‘s: NÑ‘ se hyj nÑ‘ SpartÑ‘, s'do tÑ‘ lÑ‘ gur nÑ‘ kÑ‘mbe. NÑ‘ se! iu pÑ‘rgjigj ambasadori, shkurt.

NjÑ‘zet vjeçarin spartanÑ‘t e çmonin tÑ‘ aftÑ‘ pÑ‘r tÑ‘ mbajtur armÑ‘t. ShÑ‘rbimi ushtarak mbaronte nÑ‘ moshÑ‘n 60 vjeç. DjemtÑ‘ e rinj edukoheshin nÑ‘ grupe; po ashtu burrat jetonin nÑ‘ çadra, nÑ‘ grupe prej 15 ushtarÑ‘sh. Burri i martuar, i pÑ‘rkiste shtetit, para se t'i pÑ‘rkiste familjes. Jetonin sÑ‘ bashku nÑ‘ kampe nëpër çadra, hanin dhe ushqimin. E famshmja "çorbÑ‘ e zezÑ‘" pÑ‘rbehej nga dhjamÑ‘, gjak, uthull dhe kripÑ‘.

TÑ‘ gjitha veprimet e spartanÑ‘ve pÑ‘rmblidheshin nÑ‘ njÑ‘ pikÑ‘: TÑ‘ ishin tÑ‘ gatshÑ‘m pÑ‘r luftÑ‘! Qyteti i tyre qe njÑ‘ kamp ushtarak. Qejfet e tyre ishin tÑ‘ natyrÑ‘s ushtarake. E vetmja zbavitje e lejueshme ishe gjuetia.

NjÑ‘ stÑ‘rvitje po kaq tÑ‘ ashpÑ‘r u benin kÑ‘mbÑ‘sorÑ‘ve mÑ‘ tÑ‘ mirÑ‘. Kur gjÑ‘monte trompeta e luftÑ‘s, ushtria spartane, e pÑ‘rbÑ‘rÑ‘ nga ushtarÑ‘ qytetarÑ‘ tÑ‘ armatosur rÑ‘ndÑ‘, hoplitÑ‘, ecnin pÑ‘rpara me radhÑ‘ tÑ‘ shtÑ‘rnguara, nÑ‘n tingujt e fyejve. Hoplitet (fshatarë) ishin tÑ‘ armatosur me ushta dhe me shpata beteje shumÑ‘ tÑ‘ rÑ‘nda. Mbanin kaske, pancir, kofshore, dhe fshiheshin mbas njÑ‘ mburoje tÑ‘ madhe bronzi. Radhitja nÑ‘ betejÑ‘ bÑ‘hej sipas fallangave me thellÑ‘si 8 deri nÑ‘ 12 rreshta. Ky formacion ishte i vÑ‘shtirÑ‘ tÑ‘ thyhej; por ndÑ‘rkaq i mungonte zhdÑ‘rvjelltÑ‘sia dhe lÑ‘vizshmÑ‘ria nÑ‘ sulm, cilÑ‘si këto që gjÑ‘ndeshin tÑ‘ kÑ‘mbÑ‘soria e lehtÑ‘, e pÑ‘rbÑ‘rÑ‘ nga periekÑ‘ (zanatçinj, hilotÑ‘, gjysmÑ‘ skllevÑ‘r tÑ‘ lidhur me tokÑ‘n) etj. Ata mbanin shpata dhe njÑ‘ mburojë tÑ‘ lehte. Duhej pritur lufta e Peloponezit pÑ‘r t'u dukur kalorsia nÑ‘ ushtrinÑ‘ spartane.

Edhe vajzave spartane, pÑ‘r t'u pÑ‘rgatitur rolin e nÑ‘nÑ‘s, u jepej njÑ‘ edukim i ashpÑ‘r, pÑ‘r t'i forcuar fizikisht. Ato merrnin pjesÑ‘ nÑ‘ ndeshje sportive dhe ua besonin fÑ‘mjÑ‘t mendeshave. Ata i nderonin kÑ‘to nÑ‘na me krenari fisnike. Kur nisnin djemtÑ‘ nÑ‘ betejÑ‘, u zgjatnin mburojen dhe u thoshnin: "O me tÑ‘, o mbi tÑ‘" "Fito ose vdis"!NÑ‘ tÑ‘ vÑ‘rtetÑ‘ ishte zakon spartan qÑ‘, pas betejÑ‘s, i shtrinte tÑ‘ vrarÑ‘t mbi mburoja, pÑ‘r t'i nxjerrÑ‘ nga fusha e betejÑ‘s. NjÑ‘ spartan qÑ‘ largohej para armikut, ishte i ç'nderuar pÑ‘rgjithmonÑ‘. Po ashtu, ai qÑ‘ kthehej i gjallÑ‘ pas njÑ‘ dÑ‘shtimi, fitonte pÑ‘rbuzjen e tÑ‘ gjithÑ‘ve (7).

Bota s'ka njohur kurrÑ‘ nenÑ‘ si nenat spartane mbase me pÑ‘rjashtim tÑ‘ matronave tÑ‘ famshme romake. NjÑ‘ ditÑ‘, njÑ‘ lajmÑ‘tar, i tha njÑ‘ spartaneje qÑ‘ djali i kishte vdekur nÑ‘ fushÑ‘n e betejÑ‘s; fjala e parÑ‘ e nÑ‘nÑ‘s qe: "a e solli fitoren?" LajmÑ‘tari pohoi dhe ajo vazhdoi: "Jam e lumtur! GjithmonÑ‘ kam ditur se kam lindur njÑ‘ tÑ‘ vdekshÑ‘m". NjÑ‘ tjetÑ‘r spartane, kur mÑ‘soi se i kishin vdekur tÑ‘ pesÑ‘ djemtÑ‘,"Vrapoi nÑ‘ tempull pÑ‘r tÑ‘ falenderuar zotat qÑ‘ u kishte dhÑ‘nÑ‘ djemÑ‘ve lumturinÑ‘ e vdekjes pÑ‘r Atdheun.
GratÑ‘ e Spartane ishin nÑ‘na tÑ‘ admirueshme. NÑ‘ spartÑ‘ femra ishte mÑ‘ e vlerÑ‘suar dhe mÑ‘ e lirë se nÑ‘ shumÑ‘ shtete tÑ‘ tjerë "grekë". (9)

Mbreti ishte njÑ‘ primus inters pares, (i parÑ‘ mes tÑ‘ barabartÑ‘ve). Sparta ishte i vetmi shtet pellazg qÑ‘ kishte mbajtur monarkinÑ‘, nÑ‘ fakt ishte njÑ‘ republikÑ‘ aristokratike. Mbreti ishte kryekomandant i ushtrisÑ‘. Qeverisja e vendit ishte nÑ‘ dorÑ‘n e njÑ‘ kÑ‘shilli prtej 30 antarÑ‘sh, të zgjedhur nga Asambleja e popullit. Organi mÑ‘ i lartÑ‘ i shtetit aristokratik ishte eforati "mbikÑ‘qyrÑ‘si" ishin pesÑ‘ veta me tÑ‘ drejta mÑ‘ tÑ‘ mÑ‘dha, tÑ‘ zgjedhur nga asambleja. SpartanÑ‘t janÑ‘ njÑ‘ nga popujt mÑ‘ konservatorÑ‘ qÑ‘ njeh historia. NÑ‘ mesin e shtetÑ‘ve pellazge tÑ‘ Ballkanit tÑ‘ Jugut, Spatra ishte njÑ‘ reliktÑ‘ e kohrave tÑ‘ lashta.

CilÑ‘t kanÑ‘ qÑ‘nÑ‘ heronjt e Termopilave dhe kush i tradhÑ‘toi ata? Le tÑ‘ shohim historianin helenist Karl Grimberg "Historia botÑ‘rore dhe qytetÑ‘rimi" vol. II, bot.2003, f.43.

Kserksi, mbreti i persÑ‘ve, nÑ‘ pranverÑ‘ tÑ‘ vitit 480 para Krishtit dÑ‘rgoi nÑ‘ SpartÑ‘ emisarÑ‘t, pÑ‘r t'u kÑ‘rkuar tÑ‘ gjithÑ‘ shteteve tÑ‘ ujit dhe tÑ‘ tokÑ‘s qÑ‘ tÑ‘ nÑ‘nshkruanin nÑ‘nshtrimin. SpartanÑ‘t iu pÑ‘rgjigjÑ‘n: "Do t'i kini, hajde merrni!". Dhe emisarÑ‘t i hodhÑ‘n nÑ‘ njÑ‘ pus.

PrijÑ‘si Spartan, Leonida, zuri vend me 5000 kÑ‘mbÑ‘sorÑ‘ tÑ‘ krahinave pÑ‘r rreth dhe 300 spartanÑ‘. Kserski arriti nÑ‘ vend, i dÑ‘rgoi LeonidÑ‘s njÑ‘ lajmÑ‘tar me anÑ‘ tÑ‘ cilit e urdhÑ‘ron tÑ‘ dorÑ‘zonin armÑ‘t. SpartanÑ‘t iu pÑ‘rgjigjÑ‘n me thjeshtsi: "Eja t'i marrÑ‘sh". Kur iu thanÑ‘ spartanÑ‘ve se persÑ‘t ishin aq shumÑ‘, sa shigjetat e tyre do tÑ‘ nxinin qiellin, njÑ‘ri prej ushtareve tha: "Aq mÑ‘ mirÑ‘, do tÑ‘ luftojmÑ‘ nÑ‘ hije". Herodoti e pÑ‘rshkruan kÑ‘shtu sulmin: "Kserksi la tÑ‘ iknin katÑ‘r ditë, duke pritur nÑ‘ çdo çast qÑ‘ armiku t'ia mbathte. DitÑ‘n e pestÑ‘, me qÑ‘ ata s'po ia kthenin shpinÑ‘n, por dukeshin mjaft tÑ‘ vendosur pÑ‘r tÑ‘ qÑ‘ndruar, atÑ‘herÑ‘ mbreti dÑ‘rgoi kundÑ‘r tyre medÑ‘t dhe kisienÑ‘t dhe u kishte thÑ‘nÑ‘ t'ia sillnin mbrojtÑ‘sit tÑ‘ gjallÑ‘. ... Pas medÑ‘ve qÑ‘ nuk fituan, dÑ‘rgoi repartin e "tÑ‘ pavdekshmit". Beteja zgjati dy dite, spartanÑ‘t nuk u mposhtÑ‘n. AtÑ‘herÑ‘ Kserksi gjeti njÑ‘ tradhtar grek, tÑ‘ gashÑ‘m pÑ‘r t'i udhÑ‘hequr nÑ‘ njÑ‘ shteg qÑ‘ u binte pÑ‘r qark termopilave pÑ‘r t'i dalÑ‘ nga mbrapa, emri i grekut quhetEfialt, që udhÑ‘hoqi 10.000 tÑ‘ pavdekshÑ‘m persÑ‘. NÑ‘ agim arritÑ‘n nÑ‘ njÑ‘ qafÑ‘ tÑ‘ mbrojtur nga 1000 forca "greke" prej Foside. Kjo qafÑ‘ ishte e thepisur dhe e lehtÑ‘ pÑ‘r t'u mbrojtur. Por Fosidasit nuk e kryen detyrÑ‘n. Ata ja kishin kÑ‘putur gjumit dhe morÑ‘n arratinÑ‘. Dezertimi i tyre i dÑ‘noi me vdekje mbrojtÑ‘sit e Termopilave, sepse persÑ‘t mundÑ‘n t'i sulmonin nga pas. Gjurmuesit njoftuan LeonidÑ‘n se sÑ‘ shpejti sulmoheshin nga tÑ‘ dy krahÑ‘t. SpartanÑ‘t mblodhen njÑ‘ kÑ‘shill lufte. Lonida nisi ata qÑ‘ donin tÑ‘ largoheshin. Ai vetÑ‘ me 300 sprtanÑ‘ dhe 1100 boetianÑ‘ (pellazgÑ‘) qÑ‘ndruan nÑ‘ vendet ku ishin.

SpartanÑ‘t, tÑ‘ sulmuar pÑ‘rballÑ‘ dhe nÑ‘ shpinÑ‘, luftuan gjer nÑ‘ vdekje. AsgjÑ‘ tÑ‘ habitshme s'ka nÑ‘ kÑ‘tÑ‘ gjÑ‘: spartani qÑ‘ ikÑ‘n pÑ‘rballÑ‘ armikut, sipas ligjit tÑ‘ vendit tÑ‘ tyre, quhet i turpÑ‘ruar. MÑ‘ vonÑ‘ spartanÑ‘t ngritÑ‘n njÑ‘ monument pÑ‘r vÑ‘llezÑ‘rit e vrarÑ‘ nÑ‘ Termopile. "O kalimtar, shko thuaj nÑ‘ Lakedenoni qÑ‘ djemt e saj janÑ‘ vrarÑ‘, duke qÑ‘ndruar besnikÑ‘ nÑ‘ vendet e tyre.

"Sparta ishte tipi i shoqÑ‘rise aristokratike dhe prej kÑ‘tij fakti, u bÑ‘ ideali i klasÑ‘s drejtuese nÑ‘ tÑ‘ gjithÑ‘ shtetet "greke", dhe veçanÑ‘risht nÑ‘ AthinÑ‘. Historiani Ksenofon dhe filozofi Platon e vlerÑ‘sonin shoqÑ‘rinÑ‘ spartane si pÑ‘rkryerjen mÑ‘ tÑ‘ fundit". Kur flitet pÑ‘r SpartÑ‘n, flitet pÑ‘r pellazgÑ‘t dhe shqiptarÑ‘t e sotÑ‘m.

Beteja e dytÑ‘ e tradhÑ‘tuar nga "grekÑ‘t". Gjenerali Posania mbreti i SpartÑ‘s kishte nÑ‘n komandÑ‘ tÑ‘ gjitha forcat e grumbulluara "greke" të cilat ishin nÑ‘ avantazh nÑ‘ numur mÑ‘ shumÑ‘ se forcat perse. Por persÑ‘t kishin kalorsinÑ‘ tÑ‘ shkÑ‘lqyer.

Ushtria e Peloponezit filloi marshimin drejt BoetisÑ‘ dhe u pÑ‘rqundrua nÑ‘ Plate dhe nÑ‘ TebÑ‘, ku ishte njÑ‘ teren i pÑ‘rshtashÑ‘m pÑ‘r veprimet e kalorsisÑ‘. "GrekÑ‘t" ishin vendosur nÑ‘n komanden e Posanias, mbretit tÑ‘ SpartÑ‘s. Ishte njÑ‘ gjeneral kompetent, i njohur pÑ‘r gjakftohtÑ‘si nÑ‘ situata nga mÑ‘ dÑ‘shpÑ‘rueset. Efektivat "greke" afroheshin me ato perse. Madje disa historianÑ‘t mendojnÑ‘ se "grekÑ‘t" kishin avantazh nÑ‘ numur, por nuk kishin kavaleri, kurse perset kishin trupa tÑ‘ shkÑ‘lqyera kalorÑ‘sish.

"GrekÑ‘t e humbÑ‘n drejtpeshimin dhe e lanÑ‘ fushëbetejÑ‘n nga frika duke tradhÑ‘tuar pÑ‘r herÑ‘ tÑ‘ dytÑ‘, duke e lÑ‘nÑ‘ qÑ‘ndrÑ‘n nÑ‘ fatin e vet. U gjÑ‘nden para persÑ‘ve vetÑ‘m njÑ‘ e treta e efektivit dhe kÑ‘ta ishin vetÑ‘m spartanÑ‘t! AziatikÑ‘t u lÑ‘shuan nÑ‘ luftÑ‘n trup me trup, por nuk mundÑ‘n tÑ‘ depÑ‘rtonin nÑ‘ radhÑ‘n e kÑ‘mbÑ‘sorisÑ‘ spartane; vetÑ‘ komandanti i forcave persiane duke u pÑ‘rpjekur tÑ‘ ribashkonte trupat e veta, u vra.

Vdekja e tij qe pÑ‘r persÑ‘t sinjali i arratisÑ‘. UdhÑ‘heqÑ‘si i vrarÑ‘-beteja e pÑ‘rfunduar.
Fituesit i priste nÑ‘ fushÑ‘n e betejÑ‘s njÑ‘ pasuri preje të pabesueshme. Pausania hodhi nÑ‘ dorÑ‘ sasi tÑ‘ medha ari dhe argjendi. KÑ‘to thesare i ndau me fituesit. Platoni thotÑ‘: "NÑ‘ kÑ‘to luftÑ‘ra qÑ‘ admirojmÑ‘ kaq shumÑ‘, kanÑ‘ ndodhur gjÑ‘ra qÑ‘ nuk i nderojnÑ‘ grekÑ‘t". (10).

M. Aref citon: "NÑ‘ lidhje me ThalasokracinÑ‘ d'Aruba de Jubainvil thotÑ‘: Marina kaq e pÑ‘rmendur e grekÑ‘ve, ishte vetÑ‘m njÑ‘ vijimÑ‘si e marinÑ‘s se pellazgÑ‘ve, tÑ‘ ndÑ‘shkuar nga shpartallimi pÑ‘r tÑ‘ mbetur nÑ‘ harresÑ‘" (?) Kur orakulli i PitisÑ‘ u pyet pÑ‘r mbrojtjen e AthinÑ‘s, tha: "Do ta shpÑ‘tonin muret prej druri". NÑ‘nkuptohet flota. Po kjo flotë i dha goditjen shkatÑ‘rruese persÑ‘ve nÑ‘ SalaminÑ‘ nÑ‘ 478 p.e.s. (7). Nga Viçenzino Dukas, Angeli Vaccaro veçojmÑ‘: "ArbÑ‘reshi i KalabrisÑ‘ Papa Antonio Belushi raportoi nÑ‘ Komisionin e Komuniteteve Europiane pÑ‘r diskriminimin qÑ‘ bÑ‘n shtetit grek ndaj popullatÑ‘s dominuese shqiptare nÑ‘ greqi. Po sjellim këtu kundÑ‘rpÑ‘rgjigjen qÑ‘ mbajti politika greke:

1. QÑ‘ndrimi i PartisÑ‘ "Nea Demokracia": "Nuk ekziston problemi i gjuhÑ‘s shqipe nÑ‘ Greqi ashtu si nuk ekzistojnÑ‘ fshatra me origjinÑ‘ shqiptare ...".
2. QÑ‘ndrimi i PartisÑ‘ "Pasok": "Kush nuk flet gjuhÑ‘n tonÑ‘ (greke), nuk Ñ‘shtÑ‘ pjesÑ‘ e racÑ‘s tonÑ‘ dhe e kombit tonÑ‘".
3. QÑ‘ndrimi i ministrisÑ‘ sÑ‘ kulturÑ‘s: "Nuk ekziston dhe nuk duhet tÑ‘ ekzistojÑ‘ asnjÑ‘ mÑ‘simdhÑ‘nie nÑ‘ gjuhÑ‘n shqipe, sepse ajo nuk ekziston nÑ‘ territorin grek".
4. QÑ‘ndrimi i gazetÑ‘s periodike, "Anti" nÑ‘ AtthinÑ‘: "Pakicat gjuhÑ‘sore nÑ‘ greqi si arvanitasit, vllahÑ‘t, pomahÑ‘t (bullgarÑ‘t) nuk pretendojnÑ‘ asnjÑ‘ tÑ‘ drejtÑ‘. NÑ‘ Greqi ka vetÑ‘m grekÑ‘" (11).

Por kontradiktat dhe arroganca e qeverisë greke dhe e palamentarÑ‘ve tÑ‘ saj, pÑ‘rgjigjen do ta marrin nga: "SHOQATA E QENDRÐS STUDIMORE PELLAZGJIKE NÐ TIRANÐ" dhe nga Prof. Dr. Mathieu Aref nÑ‘ SorbonÑ‘, FrancÑ‘. Historia nuk mund tÑ‘ injorohet.

Referenca:
1. Lamartini "Historia e TurqisÑ‘" viti 1848.
2. R. Bebo "Artikuj e ngjarje" bot 20012 f. 160.
3. Halit Mehmetaj, "Komandanti legjendar..." gazeta Illyria 3-12-2009, f. 52.
4. Edwin Jacques "ShqiptarÑ‘t bot 1995, f. 54.
5. Matieu Aref "ShqipÑ‘ria", bot 2007, f. 32.
6. Matieu Aref "shqipÑ‘ria", bot 2007, f. 44, 46, 48.
7. Robert d' Angeli, "Enigma", bot. 1998, f. 185, 187.
8. Karl Grimberg, "Historia BotÑ‘rore..." bot. 203, vol. 1, bot 203, f. 306, 309.
9. Karl Grimberg, " " " vol, 2, bot. 2003, f. 46, 50.
10. Mathieu Aref, "ShqipÑ‘ria", bot. 2007, f. 248.
11. Vicenco Dukas, Flori press, 3 mars 2013.