VOAL - Online Zëri i Shqiptarëve - INDIVIDI GLOBAL, MES INTERESIT DHE VLERAVENga Dr. PËRPARIM KABO

Ai është prezent kudo në treg, ku lufton me mjetet e gjithanshme të tregut që të fitojë ose të paktën të mos humbasë. Kjo është ndeshje shumë e vështirë qoftë si ballafaqim interesash ekonomike financiare apo të kapitalit, qoftë edhe si konsumator blerës, që me të ardhurat e siguruara përballon shpenzimet e jetës si jetesë (apo mbijetesë) apo si detyrim familjar në statusin e bukëfituesit. Ndërsa me vlerat shoqërore është prezent në shoqëri dhe vë të funksionojnë mekanizmat antropologjike të demokracisë institucionale, si dhe ato të shoqërisë civile. Ai ka statusin e shtetasit, qytetarit dhe njeriut të komunitetit, vlera që burojnë nga forma të tjera të ndërgjegjes dhe asnjëherë nuk duhen identifikuar vetëm me interesin dhe betejën për të.

Vlerat njerëzore i kapërcejnë vlerat e tregut, të cilat janë kurdoherë një strukturë fitimi sasior.

"Vlerat shoqërore mund të jenë më të mjegullta se vlerat e tregut, por shoqëria nuk mund të ekzistojë pa to." (Xhorxh Soros, "Kriza e kapitalizmit global", faqe 203)

Qytetari ka nevoja, ndaj i ripërtërin e i zgjeron ato që ka trashëguar përmes problematikës shoqërore, e cila është fenomenale, dukuri sociale, përgjegjësi familjare, përpjekje për emancipim, vetëdije që progreson, besim fetar, detyrim edukimi për fëmijët dhe brezat që vijnë, shembull reflektues apo etikë publike me kahe nga e përgjithshmja dhe solidariteti. Brenda individit qytetar është prezente ndjenja e autonomisë qytetare, e cila fillon nga autonomia e mendimit dhe raporti me të vërtetën.

Shprehja e lirë e mendimit, oponenca ndaj abuzimeve dhe deformimeve me të vërtetën, personalitetet publike në hapësirat e komunikimit, përfshirë edhe atë mediatike, kumte të arteve, pavarësia dhe autoriteti i kulturës, vlerat dhe mësimet historike, si imponuese të vetëdijes dhe ushqyese të shëndosha të kujtesës, traditat pozitive, përfshirë ato familjare, veçoritë kombëtare dhe tiparet kruciale etnokulturore, kontributet e të gjithë popujve në kulturën dhe qytetërimin botëror etj., janë udhët ku lëviz autonomia qytetare, si në hapësirën e ngushtë antropokombëtare ashtu edhe në megahapësirat e shoqërisë globale. Të gjitha këto, as fitohen në mënyrë sasiore, as nuk blihen në treg. Tek e fundit, një problematikë e tillë është edukatë dhe marrëdhënie, kujdes jo vetëm për veten, por edhe për të tjerët. Këtu zë fill kontradikta e parë, e cila është brenda çdo individi, por edhe mes individëve të ndryshëm në lloj dhe interesa. Si qytetar është subjekt aktiv i demokracisë, si individ i vetintersit është operator i tregut. A ka një përkufizim joshës për globalizmin?! Apo ai është një mjegullnajë e tipit Proteus (perëndia e metamorfozës në Antikitet) që në fluiditetin e semantikës përkufizuese, nuk na jep mundësinë ta dimensionojmë dhe ta masim në objektiva konkrete e strikte.

"Në të gjithë botën, globalizmi - shkruan Zbigniev Brzezinski, në librin e tij "˜Shansi i fundit i Amerikës' - rezultonte tërheqës, në modë, për të të bërë për vete. Ai nënkuptonte progresin, ecjen në kundërshtim me amullinë dhe faktin që ky proces historikisht ishte i paevitueshëm. Globalizmi bashkonte në mënyrë të leverdishme determinizmin objektiv me vendosmërinë subjektive. Deklarimi se ndërvarësia ishte realiteti i ri i jetës ndërkombëtare, përkundrazi sanksiononte rolin e globalizmit si vizion legjitim i politikës për shekullin e ri." (libri, cituar faqe 40) Me jo pak eufori u mendua se globalizmi do të sillte novacionin, vrullin historik, optimizmin dhe rendin ndërkombëtar të munguar, pas mbarimit të Luftës së Ftohtë.

Nuk u gjykua me kujdes dhe me largpamësi se ç'do të ndodhte me njeriun që si pjellë e oberacionit të kapitalizmit do të lëshohej i tëri në treg si qenie dhe si arsye, si interes dhe si investim, si përpjekje e përditshme dhe si ëndërrim frymëzues. Në ekonominë e tregut, njerëzit pa skrupuj moralë nxitojnë të kujdesen vetëm për veten, deri atje sa edhe të marrin nga të tjerët apo nga e përgjithshmja, akt ky që nuk është mirëkuptim, por përtej rimodulimit krejt financiar që e karakterizon një shoqëri kapitaliste të mirëfilltë në kohën tonë; në vende pa stabilitet dhe në proces tranzicioni, si Shqipëria, rezultoi zhvatje dhe grabitje, shpeshherë e hapur dhe krenare aq sa të fyen.

Efekti moral i vlerave qytetare duket i mjerë dhe njerëzit që udhëhiqen prej tyre shpesh përbuzen dhe stimulohen si të kapërcyer në kohë, të cilët nuk i kuptojnë "ritmet e ndryshimit" dhe "rrethanat e reja" që ofron kapitalizmi i tregut. Arrihet deri atje saqë "vlerat morale të stigmatizohen keqas, si pengesa serioze", sepse frenojnë përmes kontrollit të kërkuar prej tyre ndryshimin dhe progresin, d.m.th. pasurimin e shpejtë.

Në të kundërtën, G. Soros mendon se dalja në krye e njerëzve pa skrupuj moralë "është një nga aspektet më shqetësuese të sistemit global". Antropologjia shndërrohet në inherente, ose në dy grupe të dallueshme, që jo vetëm nuk bashkëpunojnë, por, të profilizuara krejt si të kundërta ndeshen hapur ose edhe pa e kuptuar më njëri-tjetrin, për realizimin: njëra pjesë të qëllimeve, tjetra të aspiratave. Po t'i hedhim një vështrim përvijues realitet shqiptar dhe anatomisë antropologjike të kapitalit dhe kapitalistëve shqiptarë, del në pah se shumë të tillë, me precedentë penalë apo administrativë në regjimin e djeshëm, për shkak të veprave të dënueshme universalisht në çdo sistem, si vjedhja dhe abuzimi, shfaqen sot si të suksesshëm në ekonominë e tregut, falë abuzimit dhe grabitjes së realizuar në këtë tranzicion "alla shqiptar". Edhe formimi i tyre kulturor e profesional është kokëposhtë. Aktualisht, pas një periudhe gati dy dekada, shumë kapitalistë shqiptarë, pa formim juridik, megjithëse shumë të pasur në parÃ dhe në asete, janë shumë të pasigurt, si nga konkurrenca, ashtu dhe në shtrëngimin e sfidës së menaxhimit dhe bashkëveprimit me bankat dhe kreditimin brenda vendit dhe në tregun global. Gjithashtu, përpos këtyre tipareve, nisur nga mentaliteti i pasurimit të menjëhershëm dhe të pamotivuar, përmes evazionit fiskal, në përgjithësi ende nuk është ndarë kapitali si pronësi me kapitalin si menaxhim, aq sa në shoqëri aksionare punësohen njerëz të familjes, sepse ortakët kontrollojnë njëri-tjetrin jo institucionalisht, por përmes vëzhgimit dhe kontrollit, që shpreh mosbesim dhe frikë për abuzim të ndërsjellë. Nëse tregu nuk ka nevojë për moral, sepse "parimi ka leverdishmërinë dhe vetinteresin", kjo nuk duhet të na shpjerë kurrsesi në përfundimin që edhe politika nuk ka nevojë për moral.

Ballë për ballë, tregu si mekanizëm fitimi dhe politika si proces qeverisjeje kanë evidentuar një nga sfidat më të mëdha të kapitalizmit global dhe shoqërisë së hapur për ndryshim. Kur politika priret vetëm nga interesat e tregut dhe harron vlerat njerëzore, ose i kapërcen duke matematizuar interesat si shifra globale, atëherë brenda shoqërisë ka grumbullim pakënaqësie ndaj politikës. Jo shumë larg në kohë, shtresat shoqërore më të prekura dhe më të kujdesshme për interesat dhe paktin social të qëndrueshëm fillojnë të lëvizin. Qeveritë hasin pengesa serioze për të ligjëruar forma apo artikulime të reja të interesave të kapitalit në dëm të antropologjisë. Protestat qytetare në rrugë u bien "kambanave të politikës zyrtare", nacionale, rajonale dhe globale. Fenomenet shpërthyese tektonizohen shpejt.
Ekonomia e sotme e tregut global përpiqet që ta imponojë politikën në vendimmarrje, përmes mekanizmit të autoritetit monetar. Në këto raste, politika si operator rëndohet, sepse parcelizon përfaqësimin dhe bëhet mekanizëm konfliktual. Ajo del në mbrojtje të një pjese të shoqërisë, kundër pjesës tjetër të saj. Virtytet qytetare gjithnjë e më shumë braktisen, sepse politika, pa apo me dëshirën e saj, ndihmon që ato të largohen nga mendja dhe ideali i njerëzve. Veçse kjo përkujdesje vetëm ndaj kapitalit, herët ose vonë vjen në kundërshtim me interesat e vetë politikës. Kohët e fundit tek ne zhvillohej diskutimi që në një amnisti fiskale të shpëlaheshin nga këllira e informalitetit jo pak, por rreth 10 miliardë euro, dhe dekori ishte heshtje e politikës si reagim veprues, por edhe mosveprimi total i organeve shtetërore të investigimit dhe hetimit penal. Kështu politika vjen e bëhet më pak e efektshme sesa mekanizmi i tregut, i cili, pasi siguron çmoralizimin e politikës, duke ia hequr asaj besueshmërinë publike dhe respektin qytetar, fillon ta sundojë atë, duke e komanduar dhe shpërdoruar. Ky lloj kontrolli me shpërfaqjen e krizës së viteve të fundit, provoi se sa më larg qytetarit të jetë politika, aq më afër dështimit është ajo fatalisht. Politika tashmë mbetet e pambrojtur, sepse komuniteti njerëzor duke qenë se e ka humbur besimin, nuk ka as interes, as predispozitë t'i dalë asaj në mbrojtje dhe përkujdesje.

Në këto rrethana, shpaloset me agresivitet "fundamentalizmi i tregut", i cili minon procesin politik demokratik." Çdo sekuencë e bumit dhe e rënies, apo flluckim, nis me disa ndryshime fondamentale, të tilla si shpërndarja e internetit, dhe është i pasuar nga një keqinterpretim i trendit të ri në çmime që rezulton nga ndryshimi. Fillimisht ky keqinterpretim i përforcon të dyja, dhe trendin dhe vetë keqinterpretimin, por eventualisht distanca mes realitetit dhe interpretimit të tregut në realitet, bëhet shumë i gjerë për të qenë i përballueshëm." (George Soros, "Financial Turmoil," PublicAffair-New York; page 9) Në këtë situatë, si edhe provon kriza çdo ditë dhe përballimi i saj, është e nevojshme një politikë aktivë për njeriun dhe antropologjinë. Në të kundërtën, një politikë krejt e paefektshme gjunjëzohet nga fundamentalizmi, duke shërbyer, por ajo tashmë nuk është politikë publike e vlerave gjithëpërfaqësuese, por mekanizëm shërbyes i interesave, sidomos atyre monetare dhe poseduesve të mëdhenj të tyre.

Demokracia përfaqësuese e kësaj politike të zbrazur ndihet e kërcënuar dhe nuk është e rastit që fillon dhe braktiset. Ajo sulmohet si prurëse e fatkeqësive. Nga masa njerëzish, pa aftësi të arsyetimit, kërkohet të kthehet kujdestaria shtetërore e sistemit totalitar, kur shteti shpërndante varfërinë, por siguronte (mbi)jetesën për secilindo. Një reminishencë e tillë është takuar në pothuajse gjithë antropologjinë e ish-vendeve komuniste. Në Shqipëri, për shkak të një varfërie flagrante dhe me dimensione të gjera, nostalgjia për shtetin dhe shoqërinë e djeshme është mjaft prezente. Ajo që të çudit, është fakti se ai sistem revokohet, qoftë edhe si psherëtimë ngushëlluese, në aspektin ekonomik. Kjo lloj nostalgjie është me pasoja sepse ringjall shumë nxitës negativë dhe mban lidhjet e vjetra politike.

Njësimi i prirjeve individualiste të tregut tek individët që veprojnë në strukturat e demokracisë kolektive përfaqësuese dhe shndërrimi i tyre në vendimtare brenda ndërgjegjes, është deformimi më i madh që rrezikon vlerat humane njerëzore dhe demokracinë në tërësi.
Në këto rrethana, maska për t'u shfaqur si individ me vlera qytetare në institucionet vendimmarrëse qendrore apo lokale nuk mjafton. Humbet besueshmëria, pasi veprimet shkojnë në kundërshtim me predikimet. Realiteti është në favor të tregut, dhe jo komunitetit. "Individi i ngarkuar" nuk është në gjendje t'i diferencojë detyrimet brenda mekanizmave të demokracisë kolektive përfaqësuese, ku do të duhet të merren vendime me interes komunitar nga mekanizmat e tregut, të cilat nxisin në marrjen e vendimeve me interes individual apo për llogari të njësive të kapitalit.

Ky deformim në "hartën antropo-qytetare" të shoqërisë borgjeze është me tregues të dëmshëm socialë, juridikë dhe moralë. Produkti aberrativ del hapur kundër vetë korpusit borgjez, sepse është pikëzimi konkret qelizor i kundërvënies në proces të ekonomisë me politikën, shoqërisë me tregun, demokracisë me kapitalizmin, antropologjisë me vetveten. Ndërhyrja disekuilibruese është kryer drejtpërsëdrejti në themel të shoqërisë. Goditet pa mëshirë principi më peshërëndues i shoqërisë, "e drejta". Ajo zhvendoset nga vendi ku merr shtat dhe kuptim, funksion dhe fiton autoritet; largohet forcërisht nga marrëdhëniet shoqërore dhe në veçanti, nga raportet morale dhe vlerat, duke u nxjerrë në treg si një pemë me rrënjë të shkulura. I imponohen tipare çshpirtëruese, si dhe janë karakteristikat e tregut. Ajo pjesë e antropologjisë që është e edukuar me to dhe që ende nuk e ka humbur identitetin qytetar, përmes këtij "aberracioni mutativ" (ikje nga lloji, për të krijuar një qelizë tumorale), detyrohet forcërisht të denatyrohet dhe deantropologjizohet. I grabitet pa mëshirë parimi i së drejtës, që është frymëmarrja e tij ekzistenciale, tipari themelor ekzistencial pikërendës civil. Shoqëria humbet kështu drejtpeshimin dhe lëviz në mëshirë të tregut. Institucionet social-shtetërore, përmes masës njerëzore të punësuara në to, mund të tregëzohen, pasi funksionimi i tyre i është nënshtruar një filozofie ku mungon e drejta dhe ku udhëheq leverdishmëria. Atje ku fitimi është qëllim, kërkohet të strehohet dhe e drejta njerëzore. Jo shpatull më shpatull me fitimin, por duke iu marrë titulli identitetit përmes zbrazjes, si dhe duke ia veshur atë vetintersit dhe aksionit transaksionar të individit të tregut.

E drejta, nëse blihet dhe shitet, nuk është më e drejtë, sepse tregu operon me madhësi sasiore, që dallohen si më të mëdha ose më të vogla. Në shoqërinë njerëzore nuk ka të drejtë të madhe dhe të drejtë të vogël. Tregu, njërin e nxjerr fitues, tjetrin humbës. Ndërsa për të drejtën nuk mund të bëhet fjalë për shkallëzime të tilla, që njërit t'ia japë të drejtën e fituesit, dhe tjetrit statusin e humbësit të së drejtës, pasi kështu ajo nuk është më marrëdhënie kohezive, por një kundërvënie me impakt social konfliktues.

Një e tillë e (pa)drejtë, nuk është më moral antropologjik, nuk mund të shërbejë më si vijë ndarëse për virtytin dhe vesin, si filigran për dashurinë dhe urrejtjen, si masë korrekte për mëshirën dhe shpirtkazmën. Një shoqëri pa të drejtën nuk është më shoqëri. Tregëzimi bën që drejtësia ta humbasë forcën edukuese dhe ndëshkuese, sepse individi brenda tij ka interesat ekonomike financiare dhe monetare si udhërrëfyese. Ky deformim i së drejtës njerëzore, si busull morale e antropologjisë, nuk lë pa prekur edhe të drejtën zakonore, vlerat tradicionale, si dhe të drejtën juridiko-qytetare. E drejta si nocion i jurisprudencës, që kur u formalizua dhe u shkëput nga e drejta fetare, duke pagëzuar kështu "foshnjën e njomë", që ishte shteti me ligje juridike dhe e drejta e dhënë nga gjykata, lindi nga placenta e të drejtës njerëzore. Ndryshe, ajo nuk mund të pranohej si njësi matëse, përballë së cilës mund të jepej drejtësi për njerëz të barabartë. Për këtë arsye, deformimi i së drejtës njerëzore në shoqërinë e tregut vjen dhe dëmton edhe të drejtën juridike dhe institucionet e saj. Kjo, për faktin se, njerëzit që janë të punësuar atje, si dhe pjesa tjetër e antropologjisë, mund të zbrazen nga e drejta morale dhe të mbushen me interesin e tregut.

Gjithashtu, si pa u kuptuar, mund t'u dalë nga duart kontrolli mbi të drejtën, pasi, si të deformuar nga mekanizmat e tregut shkojnë në mëkat, duke e dhënë të drejtën bazuar jo në respektin e njëjtë për çdo njeri dhe në vërtetësinë e fakteve, por në raportet mes palëve në treg. Ata kështu mund të sëmuren nga sindroma e mungesës së moralit për të drejtën njerëzore. Tipari i kësaj patologjie është mostrajtimi i njerëzve të barabartë si njerëz. Zhbëhet dinjiteti njerëzor si kusht primar.

Kur e drejta zhvishet nga ky parim antropologjik, atëherë e drejta njerëzore nuk ekziston më, ndaj neveria, nënçmimi, përjashtimi, segragacioni, përbuzja dhe neveria deri te racizmi dhe nacionalizmi i verbër, vijnë e bëhen të pranishëm në shoqëri.

Ndaj ndihesh gati i pafuqishëm kur lexon se mbi cilat parime filloi të ngrihej shoqëria borgjeze, gati rreth 400 vjet më parë, kur John Locke shkruante: "Me interes civil unë kuptoj jetën, lirinë, shëndetin dhe prehjen e trupit, si dhe zotërimin e gjërave të prekshme, pra të parave, tokave, orendive e kështu me radhë. Mbetet detyrë e magjistratit civil që, nëpërmjet zbatimit të paanshëm të ligjeve t'u garantojë me drejtësi të gjithë njerëzve në përgjithësi, dhe secilit syresh në veçanti, pasjen e këtyre gjërave që i takojnë kësaj jete.
Në rast se ndonjërit i shkon ndërmend t'i thyejë ligjet e drejtësisë dhe barazisë publike... ai duhet të frenohet nga frika e ndëshkimit, që qëndron në heqjen ose zvogëlimin e atyre interesave civile ose të mallrave që, në kushte të tjera mund dhe duhet t'i gëzojë.
Veç, dihet se askujt nuk i pëlqen të pranojë që të privohet nga një pjesë e mallrave të veta dhe, aq më pak, nga liria dhe jeta e tij. Si rrjedhim, magjistrati armatoset me forcën dhe fuqinë e të gjithë shtetasve, duke pasur si qëllim në shikimin e atyre që shkelin të drejtat e çdo njeriu tjetër."( John Locke, "Letër për tolerimin", botimi shqip, faqe 16)

Ndërsa Erich Fromm nënvizonte se, të paktën një shoqëri humane duhet të sigurojë "banesën dhe ushqimin për çdo individ", ndryshe nuk ka drejtësi. Sigurimin e garancive sociale të jetës në çdo hapësirë antropologjike të territorit të vendit. Largimi nga interesat e gjithë shtetasve ose pjesëzimi i interesave, duke pasuruar një grup dhe varfëruar pjesën më të madhe, aq më tepër që gjithë ky mekanizëm vepron me vendime të përfaqësuesve të zgjedhur dhe mekanizmit administrativ, e ka deformuar shoqërinë e sotme, si në vlerat kohezive, ashtu edhe në besimin gjithëshoqëror tek idealet e përbashkëta. Janë shfaqur hapur defekte të rënda të demokracisë përfaqësuese. Ajo rezulton e manipulueshme dhe, për rrjedhojë, e pabesueshme; për më tepër, shpesh e dyshimtë. Antropologjia, që e vë atë në lëvizje, i ka vënë në pikëpyetje vlerat e saj, duke komprometuar vetë sistemin, që deri dje ishte gjykuar si formë e arrirë. Kjo masë njerëzore nuk lejon gjithashtu mirëfunksionimin e mekanizmit demokratik, "zgjedhës-i zgjedhur".

Është tashmë prezent "deux ex machina", që përdor kandidati që dëshiron të zgjidhet.
Ai përpiqet me të gjitha mjetet propagandistike, monetare, bashkëbiseduese, psikologjike, që t'u drejtohet shpresave të zgjedhësve dhe jo ideve të tyre. Partitë politike manipulojnë me idetë në dy plane: ose nuk operojnë me ide dhe strehohen tinëz te populizmi, shpeshherë folklorik, ose, kur bëhet fjalë për ide, mbajnë ndaj tyre monopolin. Është e qartë se ide mund të prodhojë një pakicë elitare e antropologjisë. E llogaritur si elektorat, ajo përbën një pakicë që nuk "ngre kandar", drejtpërdrejt në rezultatin e përgjithshëm të votimit. Kjo njësi mund ta zgjerojë bashkësinë e votuesve, vetëm kur idetë e saj shndërrohen në vlerë ndërgjegjeje edhe për të tjerët. Këtë divulgim të mendimit elitar mund ta bëjnë vetëm autorët e ideve, dhe jo "papagajtë" partiakë të fushatave elektorale. Këtu, drejtuesit partiakë bëhen bllokues, sepse, nëse "ideatorët", "mendimtarët" dhe "eruditët" dalin hapur në komunikim me antropologjinë, pa mëdyshje fitojnë autoritet, bile jo vetëm teoriko-moral, por edhe përfaqësimi. Kështu, balanca prishet, sepse lidershipët partiakë idetë i duan nga të tjerët, ndërsa postet e të zgjedhurit për veten e tyre. Dalja krah për krah në publik me individë më të zotë se ata që drejtojnë partitë dhe shpurat qarkuese të tyre, konsiderohet si "treg i keq", ku zbehet autoriteti i partiakëve përballë atij të njerëzve që prodhojnë ide, transmetojnë ide, komunikojnë me ide.

Për këtë shkak, kjo elitë anashkalohet dhe nëpërkëmbet. Idetë, që të kthehen në energji ndryshimi progresiv duhen implementuar, por një veprim i tillë bëhet pas përfundimit të zgjedhjeve. Kur një forcë politike vjen në pushtet, ose i trajton këto ide si elemente tregu dhe i gjen atje, duke i nxitur poseduesit të futen në treg, ose i injoron, sepse qenia në pushtet i jep edhe një vetëbesim, se tani problemet mund t'i menaxhojë edhe pa njerëzit e ideve. Ajo, që në krye të herës kishte pasur qëllim pushtetin. Kjo "fobi" ndaj ideve është një klimë e përshtatshme për vegjetimin spiritual në marrëdhënie me zgjedhësit. Po të vëresh në këtë këndvështrim fushatat elektorale në Shqipëri, menjëherë të bie në sy një emfazë propagandistike, krejt e zbrazur nga idetë dhe komunikimi përmes tyre me elektoratin e gjerë. Shkohet deri atje saqë idetë dhe mençuria kërkohen nga zgjedhësit, nga masa, nga populli. "Të dëgjojmë hallet e popullit!" Ndaj, pas zgjedhjeve, gjithnjë te njerëzit që delegojnë votën dhe, bashkë me të sovranitetin dhe interesat, shfaqet zhgënjimi. Të zgjedhurit i braktisin si pa kuptuar zgjedhësit, e kështu braktiset fati i tyre, duke u shuar shpresat gjithashtu. Aktualisht, të zgjedhurit veprojnë mbi bazën e interesave, të cilat nuk llogariten si mbarëshoqërore, por të grupuara e të pjesshme, shpesh të një force politike, e cila përtej këtij përkufizimi është e përbërë nga individë të pasur dhe shumë të pasur, në një kohë rekord, pa dyshim me parÃ jo të pastra, si dhe duke abuzuar mbi pasuritë kombëtare. Ndaj vendimmarrja e tyre politike apo ligjvënëse infiltrohet nga këto interesa dhe u shërben atyre. Ndryshe, do të duhej ta falnin pasurinë e tyre përmes politikave komunitare dhe ndarjes së interesave me të tjerët, në emër të njohjes edhe të sovranitetit të tyre te pasuritë kombëtare, te pronat publike dhe interesat mbi trashëgiminë kulturore apo ambientin dhe pasuritë natyrore. Historia vazhdon!