Në gushtin e vitit 1980 bënë xhiron e botës pamjet e Lech Walesa i cili, me një stemë të Maries së Czestochowa-s të ngjitur në gjoks, ngrihej në krahë nga punëtorët e kantiereve detare të Gdanskut pas nënshkrimit të marrëveshjeve me qeverinë polake, marrëveshje që i jepnin fund grevës së zgjatur pothuajse një muaj, e para në një vend të bllokut komunist. Me qindra gazetarëve të ardhur nga e gjithë bota për të asistuar në ngjarjen historike u lodhën që t'i kuptonin punëtorët e gjunjëzuar për t'u lutur dhe pamjet e Maries dhe të Papës polak të varura në muret e fabrikave. Në Perëndim kjo ishte një botë gjysmë e panjohur, që deri më atëhere kish qenë e fshehur nga një perde prej hekuri dhe prej propagande. I panjohur ishte akoma Walesa, i cili në kantieret detare të Gdanskut kish punuar dhe në vitin 1970 kish drejtuar grevat e mbytura në gjak nga regjimi komunist. Ishte pushuar nga puna pse kish kritikuar sindikatat zyrtare dhe drejtuesit, por kur më 14 gusht të vitit 1980 punëtorët kishin shpallur grevën e re, ishte vënë menjëherë në krye të tyre dhe, kur në fund të muajit, qeveria i pranoi 21 kërkesat e punëtorëve, Walesa u zgjodh President i sindikatës së lirë autonome Solidarnosc. U bë armiku, por edhe bashkëbiseduesi numër një i një regjimi që po fillonte ta humbiste përfundimisht kontrollin e situatës. Në dhjetor të vitit 1981, me hyrjen në fuqi të ligjit të gjendjes së jashtëzakonshme nga ana e Gjeneralit Jaruzelski, Walesa u arrestua. Por procesi tashmë ishte bërë i pakthyeshëm, derikur, në vitin 1989, rëndimi i mëtejshëm i tensioneve sociale e detyroi qeverinë që të kërkonte ndërhyrjen e tij. U çelën punimet e Tryezës së Rrumbullakët, që do të çojnë në ligjërimin e Solidarnosc dhe, në muajin qershor, në zgjedhjet e para gjysmë të lira të pandodhura ndonjëherë në një vend komunist, që në fakt sanksionuan fundin e regjimit polak. Nga viti 1990 deri më 1995, Walesa ka qenë President i Republikës së Polonisë. Me rastin e 20-vjetorit të rënies së Murit të Berlinit, ja rrëfimi i njeriut që, me dhe kundër Jaruzelski, i hapi dritën jeshile fundit të komunizmit në Europë.
- Presidenti Walesa, në Poloni binjakët Kaczynski kanë iniciuar një furi drejtësie që iu ka përfshirë edhe ju, i akuzuar se keni qenë në borderotë e shërbimit të sigurimit si "agjenti Bolek", pavarësisht se Gjykata Speciale e Verifikimit ka sqaruar faktin e mosqenies tuaj të përfshirë në asnjë provë kolaboracionizmi. Duket se ka një tërbim të veçantë kundër Gjeneralit Jaruzelski, që aktualisht u nënshtrohet dy proceseve. Ju keni ndërhyrë në gjykatës si dëshmitar për mbrojtjen. Pse?
Sot në shoqërinë polake ka shumë pakënaqësi, sidomos prej efekteve të krizës, dhe binjakët Kaczynski, duke e hedhur baltën mbi të tjerët, kërkojnë të mbledhin çdo lloj pakënaqësie për të mbijetuar. Uroj që të vijë dita në të cilën edhe të duhet të përballen me gjithë këtë baltë, pasi e vërteta me siguri do të fitojë. Dhe atëhere nuk do të doja të isha në vendin e tyre, pasi gjykimin mbi atë që kanë bërë dhe mbi njerëzit e tyre do të jetë i tmerrshëm. Për sa i përket Gjeneralit Jaruzelski, e kam thënë gjithmonë se i përket brezit të "kohërave tragjike", siç i quaj unë. Një brez i trishtuar dhe tragjik njerëzish të rritur në kohëra dramatike, njerëz që kanë tradhtuar, por që sidomos janë tradhtuar. Nuk e dimë sesi do të kishin qenë sikur të kishin jetuar në kushte të ndryshme. Nga ky këndvështrim, provoj deri simpati, dhembshuri për të. Për këtë arsye kam pranuar që të shkoj në gjykatë.
- Këtë vit është edhe përvjetori i 20-të i rënies së komunizmit.
Jo, nuk jam dakord. Komunizmi ka rënë në vitin 1980, kur për herë të parë i kemi marrë propagandën nga dora regjimit. Deri në atë moment të gjitha herët që popujt kanë kërkuar të çlirohen (le të kujtojmë revolucionin hungarez të vitit 1956, Pranverën e Pragës të vitit 1968, revoltat në Poloni të vitit 1956, të vitit 1968, të vitit 1970 dhe të vitit 1976), pushteti, pasi është përgjigjur më të shumtën e herëve me dhunë, ka kërkuar gjithmonë të na shkatërrojë, shpesh me sukses, duke përdorur propagandën: duke organizuar antimanifestime të orkestruara nga lart në mënyrë që ta quante opozitën një minorancë të papërfillshme. Arrinin gjithmonë të na gjunjëzonin. Në vitin 1980, për herë të parë, i kemi demonstruar kombit dhe botës se qemë më të shumtë në numër se ta, se ata nuk na kishin përfaqësuar kurrë dhe kurrë nuk do të na përfaqësonin. Regjimi nuk qe në gjendje të organizonte asnjë kundërmanifestim apo kundërinformim. Kjo ka qenë humbja e parë e komunizmit. Pastaj ka qenë e dyta: për herë të parë në një vend komunist kish lindur një organizatë e ligjshme e pavarur nga partia. Më pas vendet e tjera na kanë ndjekur dhe e kanë hedhur poshtë Murin, por vetëm pasi polakët kanë shtrënguar dhëmbët, qoftë edhe në momentet më të vështira, dhe nuk kanë ceduar në këto dy pika.
- Më pas, më 13 dhjetor të vitit 1981, u vendos gjendja e jashtëzakonshme. Jaruzelski e justifikon këtë vendim me rrezikun e afërt të një ndërhyrjeje të armatosur nga ana e sovjetikëve.
Gjenerali nuk ka shpjegim tjetër, nuk mund të thotë asgjë tjetër. Unë mund të them se në atë situatë gjithçka ishte e mundur. Sovjetikët as nuk kishin bile nevojë që të kalonin kufijtë: ndodheshin tashmë në Poloni. Kishin në duart e tyre qytete të tëra, në vend ndodheshin më shumë se 200 mijë ushtarakë sovjetikë. Unë, në vend të Gjeneralit, ka mundësi, do të kisha ndjekur një rrugë tjetër: do të isha vënë përkrah kombit dhe do të kisha kërkuar kështu t'i bëja unë presion Moskës.
- Pse i famshmi Takim i Treshes i nëntorit 1981 midis jush, Jaruzelski dhe Kardinalit Glemp dështoi? Pse nuk u gjet një rrugëdalje nga kriza në të cilën dergjej vendi?
Në parti kishte njerëz që nuk donin të arrihej një marrëveshje, kështu që u vendosën kushte të papranueshme. Solidarnosc ishte një forcë e madhe, nuk mund të pranonte diktate.
- Sipas jush, për këtë dështim janë përgjegjës edhe njerëz të Solidarnosc?
Sigurisht. Për të dyja palët bëhej fjalë për një provë force. Ata kërkonin të demonstronin se nuk qemë të gatshëm për një ndarje të përbashkët të pushtetit, disa prej nesh kërkonin të demonstronin se ata nuk kishin pasur synim që ta cedonin pushtetin. Unë kisha një propozim zgjidhjeje: doja që të ishte ngritur një grup pune i përzier me kompetencat dhe delegimet për të përballuar të gjitha problemet që paraqiteshin dora dorës, por nuk e pranuan dhe nga ana e Solidarnosc u radikalizuan grupet që nuk donin të shikonin asnjë mundësi kompromisi.
- Atë 13 dhjetor të vitit 1981 qeshë në Poloni...
... dhe nuk iu futën brenda?
- Jo, u largova me shpejtësi. Ama qe një goditje e tmerrshme. Ju nuk menduat asnjëherë se ishte fundi?
Në momentin në të cilin kanë ardhur të më marrin dhe të më çonin në kampin e internimit kam menduar: "Jam unë ai që kam fituar. I ke vënë vërtet gozhdën e fundit kapakut të arkivolit të komunizmit". Shtova në zemrën time: "Një ditë do të bini në gjunjë për të më kërkuar që t'ju nxjerr jashtë këtij arkivoli". Kështu ka ndodhur. Nuk kam pasur kurrë, absolutisht kurrë, dyshime.
- Si u arrit në vitin 1989, në Tryezën e Rrumbullakët?
Shumë përfaqësues të qeverisë donin që të na merrnin gjithçka dhe e përgatitën fitoren në mënyrë dinake: organizuan një tryezë në të cilën ulën edhe anëtarët më intransigjentë të sindikatës për të vepruar në mënyrë që t'i përzinim ne. Donin që ta bënim ne punën e pisët, për të vepruar në mënyrë të tillë që shoqëria të na refuzonte, që të na konsideronte tradhtarë. Nuk kishte dialog. Pastaj gjërat kanë ndryshuar, Tryeza e Rrumbullakët ka marrë një drejtim tjetër, sidomos prej ndjenjës së përgjegjësisë të shumë prej nesh dhe prej rolit si garant të Kishës.
- Si e gjykoni punën e Gorbaçiov?
Gorbaçiov e kuptoi se perandoria po shkërmoqej. Kishte pasur manifestime në Lituani dhe në Letoni, që kishte kërkuat t'i mbyste me forcë, duke siguruar efektin e kundërt. Atëhere kërkoi që të ribëjë trukun e komunizmit me perestrojkën dhe me gllaznostin, por edhe këtu dështoi. Nuk i mbetej gjë tjetër vetëm se kërkonte të shpëtonte jo komunizmin, por Rusinë, të sakrifikojë komunizmin për të shpëtuar Rusinë. Nëqoftëse do të kish vazhduar me dhunën, do të rrezikonte që ta bënte të shpërthente. Rusia është e përbërë nga rreth 80 grupe kombëtare të ndryshme: nëqoftëse gjërat do të kishin ecur ndryshe, ka mundësi që sot do të ishte një shtetuc me 20 milionë banorë, ndoshta edhe më pak. Me "shkëputjen përpara" të tij, Gorbaçiov shpëtoi Rusinë e Madhe. Në thelb, na ka tërhequr të gjithëve prej hunde.
- Si e gjykoni Rusinë sot?
Është sikur të jenë dy Rusi. Është Rusia numër një, ajo e tregut, e kapitalistëve, e kantiereve të mëdha. Pastaj është Rusia numër dy, ajo që i mban frerët e tërhequra për të shmangur që ato 80 kombësi të shpërthejnë, duke thënë mes vetes: "Ne do të ringrihemi, do ta rindërtojmë Bashkimin Sovjetik, do ta rimarrim perandorinë". Ajo që i ka ndodhur Anna Politkovskaja dhe gazetarëve të tjerë të vrarë është pjesë e kësaj Rusie numër dy. Ne duhet të mbështesim Rusinë numër një dhe të mos i lejojmë numrit dy që të rindërtohet.
- Si e keni jetuar 9 nëntorin 1989, rënien e Murit?
Nuk ka qenë aspak një moment i bukur. Për ne ka qenë momenti me rrezikun më të madh. Gjermanët e Lindjes, duke parë se Polonia vazhdonte në rrugën e saj, filluan që të largohen në Perëndim nëpërmjet Hungarisë, duke e lënë Gjermaninë Lindore pre të Bashkimit Sovjetik. Qe një dezertim masiv dhe një rrezik i jashtëzakonshëm për procesin tonë të rinovimit. Gjermanët kanë pasur fat që nuk isha unë në vendin e Gorbaçiov. Unë do t'u kisha thënë: "Po deshët largohuni të gjithë, por më parë më nënshkruani një deklaratë në të cilën betoheni se nuk do të ktheheshit më prapa dhe më thoni nëse doni në shtëpinë tuaj, në shtretërit tuaj ukrainas apo aziatikë. Unë nuk do t'ju lejoj ta destabilizoni Traktatin e Varshavës. Largohuni të gjithë dhe unë do t'i kërkoj Bashkimit Europian që të mund të mbajë një referendum dhe të mos ktheheni më kurrë prapa". Për fat, Gorbaçiov nuk e ka kuptuar ... Rënia e Murit është një pamje e bukur, një skenë mbresëlënëse, por nuk është një moment lavdie kombëtare gjermane, pasi ka vënë në rrezik fitoren e të gjithëve.
- Raporti me Gjon Palin II ka qenë themelor në jetën tuaj. Si e kujtoni këtë miqësi?
Jemi rritur duke ngrënë të njëjtën bukë. Shpesh as nuk duhej të flisnim për t'u kuptuar. Nga pikëpamja politike, të gjitha takimet me të kanë qenë shumë të rëndësishëm, shpesh i kanë treguar të gjithë botës se Lech Walesa ishte akoma gjallë. Nga pikëpamja personale, çdo takim ka qenë i një lumturie të pamat, edhe pse nganjëherë ndërgjegjja më ngacmonte: e dija se kishte njerëz të tjerë shumë më të rëndësishëm se unë që kishin nevojë për të dhe prisnin. Më dukej se i harxhoja kohë të çmuar. Bisedat tona nuk kanë qenë kurrë të tipit strategjiko - politik, nuk kemi bërë asnjëherë programe lidhur me atë që donim të arrinim. Zakonisht, pas një përshëndetjeje shumë të përzemërt, i thoja gjërat që kisha për zemër dhe që mendoja se ai do të donte t'i dinte dhe, kur e shikoja që të lëvizte në karrige, e kuptoja se ishte ngopur me to. Edhe ai bënte të njëjtën gjë me mua. Qenë të çuditshme ato biseda. Ama, kanë qenë gjithmonë dialogu i një biri me babain. Qenë takime mes dy njerëzish që kishin besim total tek njëri tjetri dhe sidomos ndanin të njëjtën fe. Nuk ka pasur asnjëherë udhëzime, direktiva. Ati i Shenjtë e dinte mirë atë që duhej të bënte dhe mua më linte përgjegjësinë totale të detyrës time.
- Sot shumë të rinj nuk dinë asgjë për evenimentet e viteve '80. Çfarë do do t'u thonit atyre?
Ne jemi brezi i fundit i epokës së vjetër dhe shumë prej nesh qëndrojnë të mbyllur në epokën e vjetër. Të rinjtë nuk na kuptojnë, nuk kuptojnë pse vazhdojmë të ndërtojmë monumente, sidomos nuk kuptojnë pse ne kemi shpenzuar të paktën 50 përqind të energjive tona për të bërë luftëra, për t'u shkatërruar. Është e rëndësishme që t'u edukojmë të rinjve një mentalitet të vërtetë antitotalitar. Besoj që ky Solidarnosc, solidariteti, të jetë edhe në epokën e globalizimit një mënyrë për të ndërtuar një jetë të lumtur. Kemi të bëjmë me dy imazhe të botës: njëri, të cilin e quaj të majtë, na thotë se duhet të nxjerrim gjithçka nga liria, se nuk duhet të ekzistojnë kufizime. Kohët e fundit, në mentalitetin evropian, është ka imazhi që ka qenë dominues, por jo gjithmonë është i përshtatshëm, boll të shikosh nga kërcënimet ndaj qytetërimit tonë, të shikosh terrorizmin. Imazhi tjetër, të cilin për komoditet e quaj të djathtë, na thotë se duhet ta mbështesim qytetërimin mbi vlerat dhe mbi traditën. Këtë të dytin e kam më të afërt. Të gjitha minorancat, përfshi minorancat seksuale, kanë të drejtat e tyre: ka të drejtën e pensionit, të drejtën që të kenë organizatat e tyre. Ama nuk kanë të drejtën që të shkatërrojnë të drejtat tona, si e drejta e familjes. Shekulli XX është shekulli i një turpi të madh për njerëzimin: luftëra, përleshje, diskriminime dhe masakra. Tani ka nevojë parasëgjithash që secili të ndjehet i nevojshëm. Për shekullin XXI është e nevojshme një filozofi e re, që të mos harrojë mushkërinë shpirtërore të Europës tonë.
Intervistë me Wojciech Jaruzelski. "Nuk mund të kërkoj falje për të keqen që ka qenë, por pa Poloninë dhe ligjin tim të gjendjes së jashtëzakonshme regjimet sovjetike nuk do të kishin rënë kaq paqësisht"
Flet komunisti që filloi të groposë komunizmin/Kush e rrëzoi me të vërtetë komunizmin?
Gjenerali Wojciech Jaruzelski, 86 vjeç të mbushura më 6 korrik, është një prej atyre figurave që nuk lejojnë të përkufizohen sipas kategorive të prera si "i mirë" apo "i keq" dhe kështu kujtesa historike zakonisht tenton t'i eliminojë. Jaruzelski ka qenë një protagonist i madh dhe tragjik i totalitarizmit dhe i rënies së tij në Lindjen evropiane. Ishte ministër i Mbrojtjes së Polonisë kur në dhjetor të vitit 1970 ushtria dhe policia shtypën me gjak revoltën e punëtorëve të Gdanskut dhe ishte kreu i qeverisë dhe Sekretar i Parë i Partisë Komuniste, kur më 13 dhjetor të vitit 1981 vetë ai dekretoi gjendjen e jashtëzakonshme dhe tentoi të mbysë revolucionin paqësor të Solidarnosc dhe të Lech Walesa. Por është edhe e vërtetë, siç është pranuar nga historianë të pavarur dhe nga komisionet parlamentare polake se qe pikërisht lufta "polako jaruzelska" ajo që i shmangu vendit fatin e Hungarisë të vitit 1956 dhe të Çekosllovakisë të vitit 1968, të pushtuara nga tanket sovjetike. Mbi të gjitha, qe vetë Gjenerali ai që në fundin e viteve Tetëdhjetë filloi negociatat me opozitën demokratike, të ashtuquajturën Tryezë të Rrumbullakët, që çoi me 4 qershor 1989, në zgjedhjet e para gjysmë të lira në një vend të bllokut sovjetik dhe në një kohë kur gjithçka përrethj ishte fuqimisht në pushtetin e Honecker, Ceausescu, Husak të ndryshëm në Poloni, duke ngjallur zemëratat e fqinjve dhe të shumë bashkëpunëtorëve të tij, Jaruzelski pranoi që t'ia cedojë një pjesë të karrigeve parlamentare opozitës. Është me këto ndodhi të trazuara që ka filluar dominoja gjiganteske që çoi në ato vite në fundin e regjimit sovjetik jo vetëm në Poloni, por në të gjitha vendet e ish- bllokut, deri në 9 nëntorin e lodhshëm të 1989 në Berlin.
Nga viti 2001, Jaruzelski është nën gjykim për "krime komuniste". Me 1 tetor ka rifilluar procedimi i tij për faktet tragjike të Gdanskut të vitit 1970 dhe më 5 tetor ai për vendosjen e gjendjes së jashtëzakonshme në vitin 1981. Kështu, sot Gjenerali plak, ky "komunist patriot", rrezikon që ta kalojë në burg pjesën tjetër të jetës së tij. Njëzet vjet pas rënies së Murit të Berlinit, ja ekskluzivisht dëshmia e një protagonisti të asaj pjese të historisë.
-Gjenerali Jaruzelski, kanë kaluar 20 vjet nga rënia e Murit të Berlinit. Si i jetuat ato momente?
Qe padyshim kthesa më e madhe historike e shekullit të kaluar dhe këto momente fitojnë një vlerë akoma më të madhe nëqoftëse shikojmë nga ecuria e vështirë, e mundimshme, shpesh e dhimbshme që çoi deri më aty. Personalisht e kam për nder që të kem qenë bashkautor, bashkëarkitekt i Tryezës së Rrumbullakët. Pas zgjedhjeve të qershorit 1989, u emërova President dhe më pas, në periudhën e tranzicionit, për një vit e gjysmë, deri në dhjetor 1990, u filluan reformat themelore dhe nën to qëndron firma ime. Qenë këto reforma që i mundësuan atij procesi të zhvillohej paqësisht. Mund të thuhet se, ato muaj një "evolucion revolucionar" dhe mendoj pa thjeshtësi të shtirur se ai ka mundur të realizohet edhe falë meje. Ndoshta ishte i vetëdijshëm Xhorxh Bushi baba, i cili erdhi për vizitë në Poloni në fillim të korrikut 1989, pas zgjedhjeve, kur kisha deklaruar tashmë zyrtarisht se nuk do të kandidoja për presidencën: Bushi kërkoi me të gjitha mënyrat të më bindë që të kandidoja, duke theksuar se prania ime do të garantonte një tranzicion paqësor drejt sistemit të ri politik. Mendoj se e kishte mirë parasysh situatën e përgjithshme, jo vetëm atë polake: përreth nesh qenë akoma në pushtet regjimet e vjetër, fuqimisht kundërshtarë ndaj asaj që po ndodhte këtu. Qenë në pushtet Honecker, Husak, Ceausescu, që kërkonin me zë të lartë një ndërhyrje të armatosur në Poloni. Fatmirësisht në Moskë ishte Gorbaciov që i kuptonte tentativat tona. Me Gorbaciov jemi akoma miq, dëgjohemi dhe i shkruajmë shpesh njëri-tjetrit. Di që edhe figura e tij është subjekt interpretimesh të ndryshme, por një gjë është e sigurtë dhe është që të gjithë të mëdhenjtë e asaj kohe, përfshi Bushin, kishin të gjithë interesin që Gorbaciov të mos rrëzohej dhe ky rrezik ishte absolutisht real: nëqoftëse tentativa e grushtit të shtetit e Janayev e vitit 1991 të kish ndodhur dy vjet më parë, historia do ta ndryshonte kursin e saj. Kështu, edhe duke parë në atë periudhë nga këndvështrime të ndryshme nga ajo polakocentrike, duhet pranuar se hapat tanë kanë qenë themelorë për ndryshimet në pjesën tonë të botës, edhe pse nuk kemi qenë aktorët e vetëm. Në njëfarë kuptimi, Polonia ka qenë një lloj laboratori për perestrojkën e Gorbaciov. Si ministër Mbrojtje, kisha kontakte të shumta dhe të ngushta me krerët ushtarakë e me KGB-në sovjetike dhe e dija mirë se me sa antipati i shikonin ndryshimet e futura nga Gorbaciov, sa armiq kishte në brendësi të partisë e të ushtrisë. Për këtë arsye, gjëja më e rëndësishme atëhere ishte që Gorbaciov të qëndronte në pushtet. I kujtoj akoma fjalët e Gjon Palit të II-të gjatë vizitës time në Vatikan në janar të 1987: "Zoti na ka dërguar Gorbaciov". Nuk ka nevojë për komente.
-Si e gjykoni sot përvojën historike të socializmit dhe të ideologjisë komuniste?
Shpesh, gazetarët më pyesin nëse jam apo jo akoma komunist. Unë u përgjigjem se komunizmi i vërtetë nuk ka ekzistuar asnjëherë, përveç kibucëve në Izrael. Forma historike që ka marrë në Bashkimin Sovjetik ka qenë një formë brutale, kriminale, vrastare, e realizuar nga krerët që kanë pasuar, Lenini, Stalini, dhe më pas është shtrirë në të gjitha vendet e bllokut, ndoshta jo në një mënyrë kaq dramatike. Por bëhet fjalë për deformimin e një ideje në thelb të mirë, e lindur jo në brigjet e Vollgës, por në brigjet e Rinit. Kjo është bindja ime "teorike". Përsa i përket historisë së komunizmit në Poloni, nuk dua të flas për ngjarjet e vitit 1939, të cilat akoma sot hapin plagë asnjëherë të mbyllura dhe që i njoh mirë (vetë unë u internova në vitin 1940 në Siberi sëbashku me familjen time, im atë u mbyll në një kamp përqëndrimi sovjetik dhe doli prej tij aq i sëmurë, sa që vdiq pak kohë më parë). Për mua tani është themelore që të kujtoj se kur Polonia u gjend nën pushtimin e nazistëve, të një force gjenocide, shpresa e vetme për ta çliruar vendin qëndronte në Bashkimin Sovjetik. Pa fitoren e Bashkimit Sovjetik ndoshta nuk do të ishte arritur në shpartallimin e nazizmit. E kuptuan Churchill dhe Roosevelt, që në emër të të mirës supreme, humbjes së Hitlerit, "sakrifikuan" edhe Poloninë. Në atë moment për në një problem kyç ishte ai i linjës kufitare Oder - Neisse: vetëm me mbështetjen e Bashkimit Sovjetik mund të shpresonim që të rifitonim territoret në kufirin perëndimor. Falë kësaj zgjedhjeje sot jemi një komb i bashkuar nga pikëpamja kulturore, gjuhësore, fetare dhe etnike. Pa Poloninë Popullore nuk do t'i kishim pasur kurrë ato territore. Sigurisht, duhet kujtuar edhe e gjithë e keqja me të cilin është rrethuar kjo histori, krimet persekutimet, përfshi ato kundër Kishës. Por nuk mund të pritet lisi me një sëpatë. Fillimet e viteve Pesëdhjetë kanë qenë vitet e stalinizmit, të terrorit, të mizorisë, por edhe vitet e ndryshimeve të mëdha shoqërore: rindërtimi i vendit, rindërtimi i Varshavës (kryeqyteti i vetëm evropian i shkatërruar totalisht nga lufta), rilindja e territoreve perëndimore. E gjitha kjo ushtroi ndaj nesh, përfshirë mua, një tërheqje të madhe. Pikërisht kjo tërheqje nuk na linte të shikonim ose ndoshta nuk donim t'i shikonim "kostot kolaterale" që sillte e gjitha kjo. Jo rastësisht shumë prej idhtarëve më të zjarrtë të stalinizmit disa vjet më pas i bënë antistalinistë të zjarrtë. Por nuk mund ta likuidojmë të gjithë këtë periudhë të Polonisë Popullore sipas kategorive të të bardhës dhe të zezës.
-Po për ju, patriot, dija se po kontribuonit të ndërtohej një sistem që mohonte aspiratat e lirisë të shumë prej bashkëqytetarëve tuaj a nuk ishte një problem dramatik?
Mund të jesh patriot i madh dhe objektivisht ta dëmtosh vendin tënd dhe mund ta demonstrosh pak patriotizmin tënd - dhe unë shpesh jam akuzuar se nuk jam patriot - dhe të veprosh për të mirën e atdheut. Po jap një shembull: sigurisht një patriot i madh polak qe Gjenerali Tadeusz Bor-Komorowski, kreu i Kryengritjes së Varshavës, sigurisht synimet e tij qenë tejet patriotike, por cilat qenë rezultatet? 200 000 qytetarë të vdekur, midis të cilëve ajka e inteligjencës, kryeqyteti totalisht i shkatërruar. Le të marrim një shembull tjetër: periudha e ndarjes së Polonisë. Midis krerëve të ushtrisë dhe përfaqësuesve politikë kishte shumë polakë që zinin pozicione shumë të larta: gjeneralë, deputetë, deri kreu i qeverisë austro - hungareze ishte polak. Por të gjithë këta i shërbenin dhe i betoheshin me besnikëri perandorit, Carit, Kajzerit. Nuk qenë patriotë? Në realitetin e asaj epokë bënin maksimumin për polakët dhe, kur Polonia u bë e lirë, qenë pikërisht ata që drejtuan institucionet e rilindura ushtarake dhe politike. Nuk dua të abuzoj me ngjashmëritë historike, por kur - atëhere, ashtu si dhe sot - kushtet e jashtme kanë bërë të mundur rilindjen e kombit, njerëz që i kishin shërbyer regjimit të vjetër kanë kontribuar që të ndërtohet sistemi i ri. Në njëfarë kuptimi unë jam pjesë e kësaj shpure, në kuptimin që nuk kam ndjerë kurrë një shqetësim moral: e dija se isha në shërbim të Polonisë ashtu siç ajo realisht ishte, jo të një Polonie abstrakte dhe ideale. Jo gjithmonë ia kam arritur, por synimi ishte ky. Më duket se tentativa e disa forcave për të kapur monopolin e patriotizmit është e pandershme, sepse nuk mban parasysh kushtëzimet dhe kushtet reale.
-Një protagonist tjetër i fundit të komunizmit qe Gjon Pali i II-të. Si u panë në ambientet e regjimit zgjedhja dhe vizita e parë e tij në Poloni në vitin 1979?
Nga njëra anë ekzistonte frika se, zgjedhja e një Pape polak do të destabilizonte vendin, edhe përballë forcës së Kishës polake. Ekzistonte frika se mund ta largonte partinë nga roli drejtues i saj, por në të njëjtën kohë, në mënyrë pakashumë zyrtare, ishte krenaria, kënaqësia e shikimit të një polaku në fronin e Pjetrit. Në të kundërt, ekzistonte frika se mund të prisheshin raportet me aleatët tanë. Gjë që nga ana tjetër saktësisht ndodhi: fqinjët tanë u irrituan shumë pse një polak ishte bërë Papë, na akuzuan për tolerancë të tepruar ndaj Kishës. Në vitin 1984, pata një takim të fshehtë prej 9 orësh me Gromyko (Ministri i Jashtëm sovjetik), ndodheshim në një vagon hekurudhor mbi Bug: m'u tha në mënyrë të pastër e të ashpër - praktikisht ishte një akuzë - se e konsideroja Kishën aleate. Vizita e parë e Wojtyla në vitin 1979 qe një manifestim i madh fetaro - patriotik. Edhe në këtë rast autoritetet kishin shumë frikë. Kishin frikë se mos humbisnin kontrollin e situatës. Pastaj, edhe aleatët tanë bënë gjithçka për të na kandisur. E dinim se do të ishte "tërmet". Duhet thënë se falë Papës dhe Kishës, sidomos falë Primatit të Madh Stefan Wyszynski, vizita u zhvillua si jo më mirë. Unë nuk e kisha njohur Wojtyla personalisht më parë, por e pashë madhështinë e personit të tij, karizmën e madhe të tij, patriotizmin e madh të tij, ndjeshmërinë e tij, forcën shpirtërore të tij. Më bëri një përshtypje të jashtëzakonshme, të cilën takimet e mëpasëm nuk kanë bërë gjë tjetër veçse e kanë konfirmuar dhe thelluar. Kisha dhe kam një admirim të pakufishëm për Gjon Palin e II-të.
-Ju e keni takuar shumë herë Gjon Palin e II-të, si me cilësi zyrtare, ashtu dhe kur nuk mbulonit më role institucionale. Si i kujtoni këto takime?
Kam pasur fatin dhe nderin që ta takoj Gjon Palin e II-të për 8 herë. Filloj nga takimet zyrtare që qenë biseda të një rëndësie të jashtëzakonshme, edhe për mua personalisht. Kërkova gjithmonë që t'i paraqisja Papës detajet konkrete të situatës tonë. Më dukej se informacionet që merrte nuk qenë, për të përdorur një eufemizëm, shumë të sakta. Më dukej se më dëgjonte me interes dhe se e kuptonte rëndësinë e situatës. Ishte një kundërshtar i vendosur i sistemit që përfaqësoja unë dhe e shprehte me qartësi vizionin e tij, gjykimin e tij, por kërkonte gjithmonë ta bënte në mënyrë që të mos më ofendonte. Kjo më godiste shumë tek ai. Shpesh më ka përsëritur: "Gjeneral, kujtoji gjithmonë fjalët e Mbretit Sigismund të Madhërishëm: "Nuk do të jem mbret i ndërgjegjeve tuaja"". Miliona, ndoshta miliarda njerëz e dinë sesi fliste, kurse pak u është lejuar që ta shikonin sesi dinte të dëgjonte dhe unë jam njëri prej tyre. Ishte një drejtues i madh shpirtëror, që në ndryshim nga shumë krerë të tjerë laikë, të cilët shijojnë monologë me të cilat kërkojnë të tregojnë se zotërojnë të vërtetën absolute, dinte të dëgjonte. Nuk mund ta harroj kurrë fytyrën e tij të menduar, totalisht të përqendruar mbi atë që kishte përballë. Në vitin 1988 më kërkoi që t'i çoja përshëndetjet e tij Gorbaciov. Në njëfarë kuptimi unë kam shërbyer si lidhje e shkurtër midis tyre. Ndoshta e ekzagjeroj pak, por ka një pjesë të vërtete, pasi Papa nuk e njihte Gorbaciov dhe Gorbaciov nuk e njihte Papën. Unë i njihja që të dy. Nga njëra anë, isha polak dhe, nga ana tjetër, isha anëtar i atij sistemi. Biseda ime e parë me Gorbaciov i përket vitit 1985 dhe zgjati 5 orë. Për herë të parë mund të flisja i barabartë me një shef të Kremlinit dhe prekëm shumë tema, nga Katini tek pakti Molotov - Ribbentrop, dhe veç të tjerash diskutuam problemin e rolit të Kishës në Poloni, që deri në atë moment fqinjët tanë sovjetikë e kishin shikuar në mënyrë absolutisht primitive. Një prej kritikave më të rënda që bëhej i përkiste, pikërisht tolerancës tonë ndaj Kishës. Vetë Gorbaciov në një diskutim në vitin 1984 e kish kritikuar shumë rëndë qëndrimin tim "tepër të butë ndaj Kishës". Atëhere kërkova që t'i sqaroja rolin e Kishës në Poloni, thelbësor në ndërtimin e paqes sociale, dhe në këtë kontekst kërkova që t'i prezantoja personalitetin e Gjon Palit të II-të. I fola Gorbaciov për Papën dhe për qëllimet e tij në shumë takime të tjera. Në një rast i tregova se, kur Papa kishte shkuar për pelegrinazh në Auschwitz ishte ndalur që të lutej në tri lapidarë: atë polak, atë hebre dhe atë rus. I bëri një përshtypje të madhe. Edhe me Papën veprova njëlloj, duke i prezantuar figurën e Gorbaciov, idenë e tij të rinovimit, duke i bërë me dije se për ne përfaqësonte një shpresë të madhe. Pata një kënaqësi të bukur më 4 dhjetor 1989: isha tashmë President dhe shkoja në Moskë për një takim rutinë të Komitetit Qendror (me mua qenë Mazowiecki, Skubiszewski dhe politikanë të tjerë të zgjedhur në qershor, ndërsa për vendet e tjera të bllokut qenë akoma liderët e regjimit të vjetër, përfshi Ceausescu, gjë që demonstron sesi rruga e reformave graduale ishte ajo e duhura), dhe Gorbaciov foli për takimin e tij të parë me Papën, duke e gjykuar shumë të rëndësishëm. Pastaj vetëm për vetëm, me tha: "Kishe të drejtë, është një figurë shumë e madhe. Duhet të bëjmë gjithçka për të përmirësuar raportet midis Kremlinit dhe Vatikanit".
-Ju keni thënë se keni arritur ta falni njeriun që në vitin 1994 bëri atentat ndaj jetës tuaj për shkak të faljes së Papës. Në çfarë kuptimi e keni përjetuar faljen e Papës?
Kjo pyetje më mundëson që të kthehem në takimet e mia me Gjon Palin e II-të si person jo më publik, takime që kanë për mua një vlerë të veçantë, pasi atëhere Papa nuk ishte i detyruar që të më takonte, por e gjeti gjithmonë kohën për mua, "mëkatarin e madh". Takimet "private" kanë qenë plot 3 dhe i kam veçanërisht të dashura. Takimi i fundit ndodhi më 27 nëntor 2001, pothuajse në vigjilje të përvjetorit të 20-të të vendosjes së gjendjes së jashtëzakonshme. Në të gjitha këto takime kam përjetuar nga ana e tij dëshirën për të më kuptuar, për të më mirëpritur. Kujtoj në mënyrë të veçantë atë takim të fundit në Vatikan. Ishte mbrëmje, më priti në apartamentet private të tij. Ishte veçanërisht i provuar, pashë dobësinë e tij, mbështetej nga njëra anë tek Imzot Dziëisz dhe nga tjetra tek dikush tjetër. E ndihmuan që të uleshin, fliste me zor, por dëshiroi që të ndajë me mua gëzime dhe preokupime për atë që po ndodhte në Poloni. Qenë në pragun e hyrjes në Bashkimin Europian, të cilën ai e kish shumë për zemër. I kam interpretuar këto gjeste të Papës ndaj meje si provë, se ai nuk më shikonte sipas kategorisë fajtorit apo të pafajshmit, por shikonte në tonalitetin e personit tim, duke kërkuar që të më kuptonte. Kjo është gjëja më e rëndësishme, pasi të kuptosh deri në fund nënkupton të falësh. Nuk e priste, ka qenë një dhuratë për mua. Unë vetë kam kërkuar shumë herë falje dhe nganjëherë gazetarët më pyesin se pse vazhdoj të kërkoj falje, pse vazhdoj ta deklaroj dhimbjen time për gjithçka që ka ndodhur, por mendoj se është një detyra ime morale. Nuk mund të mos kërkoj falje për të keqen që ka ndodhur. Nuk kërkon falje pse kam vendosur gjendjen e jashtëzakonshme, pasi jam i bindur se ka qenë e nevojshme, se ka shpëtuar Poloninë, për këtë nuk ndryshoj ide, pasi kam mijëra prova. Por kërkoj falje, pasi në brendësi të kësaj të "keqeje të vogël" ka pasur shumë që u është dashur të vuajnë dhe të vuajnë shumë. Shumë jam mbyllur kot në kampet e internimit dhe e gjitha kjo nuk ishte e nevojshme. Gjendja e jashtëzakonshme mund të ishte futur në mënyrë më pak të dhimbshme, por ishte vënë në veprim një makinë e madhe, të cilën unë nuk isha në gjendje ta kontrolloja deri në fund, nuk mund të kontrolloja dhunat falas të ushtarakëve të veçantë. Për gjithë këtë kam kërkuar dhe do të kërkoj gjithmonë falje. Tani është në zhvillim një proces kundër meje, por është një pretekst paradoksal, pasi qysh nga viti 1991 deri më 1996, domethënë qysh në Poloninë demokratike, një komision parlamentar e ka shqyrtuar në prizmin e kodit penal vendimin tim për të vendosur gjendjen e jashtëzakonshme, ka pyetur dhjetëra dëshmitarë, ka shqyrtuar tonelata dokumenta të ardhura nga Polonia, nga vendet e Lindjes, nga partia dhe nga Solidarnosc: kështu, i ka përfunduar punimet e tij, duke deklaruar se vendosja e gjendjes së jashtëzakonshme u diktua nga arsyeja shtetërore. Parlamenti - parlamenti i zgjedhur demokratikisht - e mbylli çështjen më 23 tetor 1996. Por nuk e ka mbyllur Instituti për Kujtesën Kombëtare, një institucion i rëndësishëm, por fuqimisht i politizuar, që prej disa vitesh, duke mos gjetur një mënyrë për ta inkriminuar, na ka akuzuar sipas nenit 258 të Kodit Penal, i cili i përket organizimit për qëllime kriminale, domethënë mafies.
-Gjeneral Jaruzelski, kur ju vendosët gjendjen e jashtëzakonshme, në Poloni situata sociale ishte dramatike: në dyqane nuk kishte asgjë, grevat shtoheshin në mënyrë jo të kontrolluar. Mund të na e përshkruani nga këndvështrimi juaj klimën e atyre ditëve?
Për mua ajo periudhë, periudha e Solidarnosc, që shkon nga viti 1980 në dhjetorin 1981, ka qenë një periudhë shpresash të mëdha dhe kërcënimesh të mëdha. Kur ka lindur Solidarnosc unë isha ministër i Mbrojtjes dhe një mbështetës i vendosur i ligjërimit të sindikatës. Sigurisht, atëhere nuk mund as edhe ta imagjinoja një demokraci të plotë, por mendoja se di të mund t'i jepnim jetë një fronti të përbashkët për të përballuar krizën ekonomike në të cilën gjendej Polonia. Fatkeqësisht, me kalimin e muajve këto shpresa të miat erdhën duke u zvogëluar. Unë u emërova Kryeministër në shkurt të 1981 dhe atëhere mund ta kuptoja se sidomos në fushën ekonomike situata ishte realisht dramatike dhe iniciativat e Solidarnosc, nuk them me dashje, por në fakt po çonin në katastrofë: dyqane të boshatisura, një gjendje shpirtërore gjithnjë e më e rënduar. Ishin tollonat për mallrat e dorës së parë, radhat për të blerë çdo gjë qenë të pambarimta, duhet ta ndërprisnin herëpashere shpërndarjen e elektricitetit, benzina ishte e racionuar. Tensionet rriteshin gjithnjë e më shumë dhe javët, ditët dhe orët që i kanë paraprirë vendosjes së gjendjes së jashtëzakonshme për mua kanë qenë një makth i vetëm i pambarimtë. Qëndroja në zyrë ditë e natë, në skrivaninë time arrinin çdo ditë male me teletekse: "Pretendojmë", "Protestojmë", "Duam". Por nga një përtej boshllëk nuk mund të nxirret asgjë. E ndjeja sidomos pafuqishmërinë time totale. Deri në momentin e fundit kam dëshiruar që ta shmang atë vendim, por në orën 14 të 12 dhjetorit vendosa. Mora vendimin më të vështirë të jetës time, duke ia ndjerë të gjithë peshën e madhe, duke e ditur mirë se do të më duhej t'ia duroja peshën deri në fundin e ditëve të mia. Dhe kështu është.
-E merrni të gjithë përgjegjësinë e atij vendimi?
Mbi të gjitha unë jam ushtar. Në diskutimin për kombin të 11 dhjetorit 1990, në momentin e lënies së postit të Presidentit të Republikës, thashë: "Si ushtar që jam e di se shefi, çdo shef, përgjigjet për të gjithë dhe për gjithçka. Nëqoftëse tek ndonjë janë akoma të gjalla zemërimi dhe urrejtja, le t'i drejtojnë kundër meje". I konsideroj fjalë akoma të vlefshme dhe prej vitesh ua duroj pasojat. Për shumë gjëra më vjen turp dhe vetëdija se kam provokuar dhimbje, ndoshta të kotë, mbetet thika pas shpinës time.
-Qe një vendim i pashmangshëm?
Janë të pashmangshëm vetëm tërmetet, uraganet, tajfunet. Ama duhet mbajtur parasysh situata historike konkrete në të cilën gjendesh. Situata e vitit 1981 kishte arritur në limit, si prej përgjegjësisë së disa krahëve ekstremiste të sindikatës, prej mendjengushtësisë të një pjese të pushtetarëve, ashtu dhe prej situatës ndërkombëtare. Disa eksponentë të Solidarnosc, midis të cilëve Bogdan Borusewicz, kreu aktual i Parlamentit, kanë deklaruar se sindikata kish rënë në një lloj furie destruktive, kish humbur kontaktin me realitetin. Nga ana tjetër, ishte qëndrimi konservator dhe mendjengushtë i disave prej nesh. Mund të thuhet se, "ekstremizmit e kundërta" kanë kontribuar në atë vendim.
-Pse Takimi Treshes që filloi më 4 nëntor 1981 midis jush, Kardinalit Glemp e Walesa nuk funksionoi? Pse nuk qe e mundur marrëveshja?
A mund të arrihej një marrëveshje? Po. Sidomos falë ndërmjetësimit të madh të Kishës. E ndjej të them se në këtë rast Solidarnosc i bëri një sfidë Kishës, e cila në personin e Primatit - di edhe të Papës - theksonte vendosmërisht mundësinë e marrëveshjes që u ravijëzua në Takimin e Treshes. Pse nuk kemi arritur aty? Nuk e idealizoj qëndrimin e autoriteteve në pushtet: midis anëtarëve të Solidarnosc kishte piromanë dhe midis anëtarëve të qeverisë kishte njerëz primitivë. Fatkeqësisht piromanët, ndoshta duke mos e kuptuar se do të mund të provokonin zjarr, bënë presione të mëdha ndaj Walesën e çuan në dështimin e çdo mundësie marrëveshjeje. Bile paralajmëruan për datën 17 dhjetor një valë grevash që do të nxirrnin nëpër rrugë miliona polakë.
-Po jashtë Polonisë kush kishte interes që t'i jepte fund situatës?
Më 21 dhjetor kisha marrë një mesazh nga Breznjevi që përmbante një kërcënim të hapur ndaj nesh. Fliste për një "tentativë për ta çrrënjosur socializmin" që bënte të nevojshme "një luftë të hapur kundër armiqve të klasës". Sovjetikët më bënin presione të forta. Presione të mëdha të natyrës ekonomike: Moska, na kish informuar zyrtarisht se nga janari i vitit 1982 do t'i reduktonte në mënyrë drastike furnizimet e naftës dhe gazit, gjë që donte të thoshte katastrofë. Pastaj presione politike dhe ushtarake: i shikoja mirë përgatitjet ushtarake në kufijtë tanë. Jam ushtarak dhe e di mirë se çfarë po flas. Por ndërhyrja e ushtrive të Traktatit të Varshavës nuk do të ishte një inisiativë autonome: nëqoftëse në Poloni do të kishte pasur paqe sociale dhe traktativa të qeta, ndërhyrja nuk do të kish qenë e mundur. Por e kishim çuar situatën në një pikë, në të cilën në mënyrë të pashmangshme do të kishim arritur tek ndërhyrja. Frika më e madhe ishte që ekuilibri i forcave mos vihej në diskutim. Momenti i vetëm i pasluftës në të cilin kemi qenë afër Luftës së Tretë Botërore, ka qenë kriza e Kubës: shfaqja e raketave sovjetike në ishull qe një përmbysje e qartë e ekuilibrave. Në mënyrë të ngjashme, ajo që po ndodhte në Poloni më 1981 do të çonte në ndërhyrjen sovjetike, pikërisht sepse do të dobësonte ekuilibrin botëror. Në fakt, edhe për sovjetikët ky ishte një skenar tragjik, por i pashmangshëm për logjikën që mbështeste atë ndarje të botës. Fatkeqësisht, sot shumë duan ta harrojnë këtë gjë.
-A keni pasur garanci nga Moska?
Trupat e Traktatit qenë gati, të pajisura edhe me armë antirebelim dhe prisnin në kufi qysh nga muajt e fundit të vitit 1980. Kishte që mëshonte për ndërhyrjen. Kërkuam që t'i bindim se mund t'ia dilnim mbanë vetë. Në praninë e gjeneralëve provova t'i telefonoja Brezhnjevit. Në kaluan Gjeneralin Suslov. E pyeta: "Nëqoftëse vendosim gjendjen e luftës, e gjithë ndodhia do të mbesë një punë e brendshme polake?". M'u përgjigj: "Po". "Po nëqoftëse çështja komplikohet?". Kujtoj se filloi të përsërisë: "Ne nuk do ta lëmë të vetme Poloninë në vështirësi" dhe më pas shtoi: "Keni thënë gjithmonë se do t'ia dilnit mbanë vetë". Duhet t'ia dilnim patjetër, përndryshe nuk do të kishim pasur gjendjen e jashtëzakonshme, por luftën.
-Dikush brenda Solidarnosc e ka bërë me qëllim që të dështonte marrëveshja? Apo askush nuk mund ta kontrollonte më situatën?
Situata ishte absolutisht jashtë kontrollit. Vetë Walesa në nëntor të 1981 tha: "Unë bllokoj një grevë dhe menjëherë dhjetë grupe krerucësh shpërndahen nëpër vend dhe shpallin dhjetë të tjera". Nuk arrinim ka kontrollonim ne të pushtetit, nuk arrinte ta ndalonin drejtuesit e sindikatës dhe nuk arrinte më të ndalonte as Kisha dhe kjo është ndoshta gjëja më e rëndësishme. Mund të ndodhte gjithçka.
-Si e gjykoni atëhere dhe si e gjykoni sot punën e Kishës?
E kam thënë dhe do ta them gjithmonë: nuk do ta kishim pasur Tryezën e Rrumbullakët pa ndërmjetësimin e Kishës dhe vendosmërinë e njerëzve të Solidarnosc, me në krye Walesën. Për këtë arsye i admiroj në mënyrë të veçantë. Kanë qenë të aftë që të ngrihen mbi plagët e tyre, të gjithë ata kishin qenë të internuar, të rrasur nëpër burgje, të persekutuar.
Në vitin 1990, gjatë ceremonisë së marrjes në dorëzim të detyrës si President nga ana e Walesës, ju u mënjanuat dhe ai i mori dorëzimet nga Presidenti në mërgim në Londër. Qe një gjest me një vlerë simbolike të lartë. Si u arrit deri aty?
Unë nuk doja të zgjidhesha President, duke e ditur shumë mirë se çfarë peshe do të kish qenë për mua. Edhe familja ime këmbëngulte që të tërhiqesha. E kisha deklaruar publikisht, se nuk do të kandidoja dhe vetëm bisedat me Bushin dhe me Gorbaciov më bindën që të kandidoja, duke e ditur mirë se do të isha një President tranzicioni. Isha kandidati i duhur për të realizuar reformat dhe isha për shtetet kufitare, garancia se në Poloni nuk do të kishte aventura alla Robespierre. Prania ime në krah të Mazowiecki ishte një garanci për të gjithë. Në një masë të mirë Revolucioni i Kadifenjtë dhe rënia e Murit të Berlinit, janë të lidhur me çka kish ndodhur më parë në Poloni. Por kishte forca politike, të cilat nuk pranonin që i njëjti njeri që kish vendosur gjendjen e jashtëzakonshme të bënte Presidentin e Polonisë demokratike dhe, në njëfarë mënyre, i kuptoj këto objeksione. Midis tyre qenë sidomos binjakët Kaczynski, të cilët kishin një influencë të fortë mbi Walesën, i cili në fakt filloi të jetë gjithnjë e më nervoz dhe të bëjë deklarat kundër meje. Në pranverën e 1990 i thashë Mazoiecki së më kish ardhur në grykë dhe doja të jepja dorëheqjen. Mazowiecki më kërkoi që të mos e jepja, pasi personi im ishte një garanci për të gjithë. Pranova të qëndroja, por në fillim të vjeshtës armiqësia kundër meje filloi të rritej, pati edhe ndonjë manifestim. Binjakët Kaczynski, sidomos Jaroslaw, bënë deklarime shumë të ashpra. I shpreha Primatit dëshirën time për t'u larguar në mënyrë jotraumatike dhe i kërkova nëse mund të organizonte një takim të zgjeruar. Takimi u zhvillua në tetor në Varshavë në rezidencën e këtij të fundit. Qenë të pranishëm përfaqësuesit e Solidarnosc, natyrisht me në krye Walesën, përfaqësuesit e Kishës me Primatin, përfaqësuesit e autoriteteve të vjetra me mua. Walesa ishte i vendosur të bëhej Presidenti i ardhshëm. Në këtë pikë i deklarova gatishmërinë time të plotë për t'u tërhequr dhe afruar zgjedhjet presidenciale. Kërkova që të dilja nga skena në mënyrën më dinjitoze të mundshme. Edhe me një gjest simbolik që ju e keni kujtuar, me të cilën në njëfarë mase lidhej Polonia e re me Poloninë e paraluftës. Mendoja se më së fundi do të mund të pushoja pas shumë vitesh pune dhe përvojash të shumta dramatike: Siberia, lufta, të gjitha vitet e pasluftës. Mendova se mund t'i kushtohesha familjes, të lexuarit, teatrit, por asgjë. Kam 20 vjet që më duhet të vazhdoj të justifikohem, më duhet të dal përpara Gjykatës, para Prokurorisë. Në muajin shtator më është dashur të jem i pranishëm në Gjykatë për 23 ditë, praktikisht të gjitha ditët. Jam 86 vjeç, kam sëmundjet e mia, ju rrëfej se më duket se ka vërtet një egërsi kundër meje, por dukshëm që duhet të jetë kështu: historia përdoret si instrument politik.
-Po sot çfarë nënkupton kjo në Poloni?
Vazhdojmë ta ndajmë shoqërinë sipas kategorive paskomunizëm dhe pasSolidarnosc dhe përdoret gjithçka, përfshi procesin tim, për të demonstruar sesi sistemi ka qenë i keq. Në të njëjtën kohë ka shumë triumfalizëm: "Ne kemi fituar dhe për këtë kemi të gjitha të drejtat, ne kemi mundur komunizmin". Por kush janë këta ne? Unë theksoj se sikur të mos kish ekzistuar një seri kushtesh, nuk do të ishte shkuar asgjëkundi. Rrëkeja e dëshirës për ndryshim nuk do të ishte bërë kurrë lumë i madh pa përrenjtë: Gorbaciov dhe Perestrojka, Reagan e Bush, Solidarnosc, Papa, Walesa, Kisha, por edhe vullneti reformues i kujt ishte atëhere në pushtet, pasi sikur të mos kishim dashur ta cedonim pushtetin, do ta kishim gjetur mënyrën për ta mbajtur të shtrënguar fort. E gjitha kjo duhet të kuptohet, të studiohet, nuk duhet të jetë vetëm objekt qëndrimesh emotive. Për shembull Katini: mund të them se kam qenë unë ai që e kam shtyrë Gorbaciov për ta pranuar masakrën, pavarësisht kundërshtimeve të mëdha në brendësi të Kremlinit dhe vetë rezistencat e tij. Për 5 vjet me radhë kam ushtruar presion ndaj tij. Arrita që të siguroj krijimin e një komisioni të përbashkët polako - rus dhe më së fundi, Gorbaciov më deklaroi mua zyrtarisht se, masakra kish qenë vepër e sovjetikëve, e NKVD-së, duke më dhënë edhe emrat e autorëve, duke i kërkuar publikisht falje kombit polak. Megjithatë, sot preferohet të mos kujtohet se kam qenë unë ai që e kam ngritur velin e misterit lidhur me këtë strategji. Por ndoshta ky është fati im dhe nuk mund të bëj gjë tjetër veçse ta pranoj. Përgatiti: ARMIN TIRANA
Comments (0)
Dërgoja shokut
Printo
