VOAL - Online Zëri i Shqiptarëve - Haveli prapë njeri i moralit dhe i telashitNga ALISON SMALE, New York Times

Foto Alison Smale

PRAGË Ishte supozuar të qe një intervisë për revolucionet që përmbysën komunizmin 20 vjet të shkuara në Evropë. Por së pari, Vacalv Havel kishte një pyetje.

Ishte e vërtetë se Presidenti Obama ka refuzuar të takojë Dalai Lamën në Uashington?

Z. Havel është një fan i Dalai Lamës, i cili ishte mes vizitorëve të parë në kështjellën legjendare në Pragë pasi Z. Havel u vendos atje si president, akti final i revolucionit të shpejtë dhe të butë të vitit 1989. Një fotografi e Dalai Lamës është vendosur dukshëm në zyrën aktuale të Z. Havel në Pragën qendrore.

Pasi i thashë se Z. Obama e ka bërë të qartë se ai do ta presë Dalai Lamën pas vizitës së tij të parë presidenciale në nëntor, Z. Havel mori një pjatë të mrekulleshme qelqi, ku është gdhendur hyrja e Kushtetutës së Shteteve të Bashkuara të Amerikës një dhuratë nga Z. Obama, i cili e vizitoi në prill.

"Është vetëm një kompromis i vogël," thotë Z. Havel për mospritjen e liderit tibetian. "Por saktësisht me këto kompromiset e vogla fillojnë kompromiset e mëdha, të cilat janë problemet reale."

"Është hera e parë që unë përmend diçka që ka bërë Obama," thotë Z. Havel. Ai e përmendi atë "shumë më tepër" se vendimin e fundit të Z. Obama të mos i vendosë elementet e një sistemit të mbrojtjes raktetore në Republikën Çeke, një veprim të cilin disa politikanë të Evropës Qëndrore e kritikuar, por Z. Havel theksoi se ish tek e fundit "një vendim i brendshëm amerikan".

Një ditë pas ditëlindjes së tij të 73-të, me një gotë shampanje gjysmë të pirë pranë tij në pasditën e vonë, njeriu që i nxori çekët dhe sllovakët nga kthetrat e komunizmit tregon se morali i tij dhe sensi i sherreve ishin të pacënuar.

Vendi i tij ka qenë në qendër të lajmeve së paku në Evropë këto ditë, sepse pasuesi i Z. Havel si president, rivali i tij i ashpër Vaclav Klaus, ka habitur dhe irrituar liderët evropianë duke ngritur kundërshtime të minutës së fundit ndaj traktatit që do të konsolidonte pushtetin e Bashkimit Evropian dhe do t'i jepte atij më shumë peshë në skenën botërore.

Z. Havel tha se nuk e ka kritikuar pasuesin e tij me këshillën e Madeleine K. Albright, ish Sekretare e Shtetit, rrënjët evropianoqendrore të të cilës e kanë bërë njëfarë mentoreje të disa politikanëve rajonalë.

Por heshtja e Z. Havel nuk e ndalon atë, gjatë intervistës 45 minutëshe, që të mos e vinte në shenjestër atë që quan "koha e zhgënjimit" në politikën çeke.

"Nëse ju shikoni C.V.-të e politikanëve të sotëm çekë, do të vëresh se shumica e tyre janë në të 50-at," thotë ai. Kjo do të thotë se ata u rritën në atë që ai e quan "normalizimi i hershëm," aty nga viti 1969 e deri nga mesi i viteve 1970, kur pushtimi i udhëhequr nga sovjetikët që mbyti reformat e Pranverës së Pragës të vitit 1968 ia hapi rrugën një regjimi kukull autokratik të varur nga Moska. "Një nga periudhat më të errëta" të historisë kombëtare, thotë Z. Havel.

Nga pikëpamje e tij, ato vite vulosën politikanët aktualë, duke i bërë ata që të mishërojnë të menduarit konspirativ dhe të vepruarit mashtrues shpirtvogël. Duke e parë në tërësi, thotë ai, kjo është "njëfarë krize ekzisenciale" e shkaktuar nga prirja globale e materializmit dhe nga trashëgimia specifike çeke e 40 viteve të qeverisë komuniste.

Gjithsesi, kontrasti midis atmosferës së Pragës sot dhe gjatë vjeshtës magjike të vitit 1989 e Revolucionit të Kadifejtë është frikshëm i madh. Sot qyteti është shumë më i lirë dhe më i pasur se para 20 vjetësh, me pronat private të rikthyera dhe me miliona turistë që sjellin një lulëzim ekonomik nëse jo edhe estetik në një nga kryeqytetet më të bukura të Evropës.

Por siç e tregon një ekspozitë në Qendrën e Vjetër të Qytetit, shpirti i vitit 1989 ishte human në një mënyrë që rrallë mund të jetë parë më prej atëherë. Në fotografitë e vrazhda bardh e zi, janë gjurmët e harkut midis demonstratës së parë kundër komunizmit këtu më 1988, tek eksodi masiv të gjermanolindorëve nëpërmjet ambasadës së Gjermanisë Perëndimore në Pragë në gusht 1989, deri tek rënia e Murit të Berlinit dhe tek vetë Revolucioni i Kadifejtë.

Siç thekson në paraqitjen e ekspozitës Vaclav Maly, atëherë një disident me Z. Havel dhe tani një ndihmës ipeshkv i Pragës, "është mirë të kujtojmë se kishte kohë kur ne nuk druanim t'i tregonim ndjenjat tona dhe nuk i morëm për dobësi respektin dhe mirësinë".

I pyetur rreth kujtimit të tij më të paharrueshëm nga Revolucioni i Kadifejtë, Z. Havel thotë se ishte një tubim masiv në Fushën Letna mbi Pragë në nëntor 1989, kur 750 000 veta ishin grumbulluar në temperatura akull. "Ishte tejet ftohë, ishin tepër shumë folës, por unë vërejta dhe ndjeva se diçka po ndryshonte përfundimisht, e kuptova se ishte një pikë kthese," thotë ai.

Fjala erdhi prapë tek sfidat e sotme, përfshirë qëllimet e Rusisë. Z. Havel kohët e fundit iu bashkua liderëve dhe intelektualëve të tjerë të Evropës Qendrore e Lindpre në thirrjen bërë administratës Obama që të mos e braktisë rajonin dhe të jetë i vëmendshëm ndaj imperalizimit rus që po ngre krye.

"Unë vërtetë besoj se nuk duhet ta trajtojmë Rusinë si një njeri hendikap," thotë ai në përgjigje të mendimit se nga Rusia nuk mund të protet të arrijë demokracinë në pak dekada pas rënies së komunizmit.

"Ajo është një vend patner si çdo vend tjerër, dhe duhet zbatuar parime të gjera humane ndaj Rusisë ashtu si duhen zbatuar ndaj Burmës, Brazilit, Republikës Çeke apo çdo vendi tjetët./Elida BUÇPAPAJ

October 14, 2009

Havel, Still a Man of Morals and Mischief

By ALISON SMALE

PRAGUE "” It was supposed to be an interview about the revolutions that overturned communism 20 years ago in Europe. But first, Vaclav Havel had a question.

Was it true that President Obama had refused to meet the Dalai Lama in Washington?

Mr. Havel is a fan of the Dalai Lama, who was among the first visitors to Prague's storied castle after Mr. Havel moved in there as president, the final act in the swift, smooth revolution of 1989. A picture of the Dalai Lama is displayed prominently in Mr. Havel's current office in central Prague.

Told that Mr. Obama had made clear he would receive the Dalai Lama after his first presidential visit to China in November, Mr. Havel reached out to touch a magnificent glass dish, inscribed with the preamble to the United States Constitution "” a gift from Mr. Obama, who visited in April.

"It is only a minor compromise," Mr. Havel said of the nonreception of the Tibetan leader. "But exactly with these minor compromises start the big and dangerous ones, the real problems.

"This is actually the first time I really do mind something Obama did," Mr. Havel said. He minded it "much more" than Mr. Obama's recent decision not to station elements of a missile-defense system in the Czech Republic, a move that several Central European politicians criticized but that Mr. Havel noted was ultimately "an internal American decision."

One day after his 73rd birthday, with a half-drunk glass of Champagne at his side in midafternoon, the man who steered the Czechs and Slovaks out of communism showed that his morals, and his sense of mischief, were intact.

His country has been in the news "” in Europe, at least "” these days because Mr. Havel's successor as president, his fierce rival Vaclav Klaus, has puzzled and irritated European leaders by raising last-minute objections to a treaty designed to consolidate the power of the European Union and give it more heft on the world stage.

Mr. Havel said he had not criticized his successor on the advice of Madeleine K. Albright, the former secretary of state whose Central European roots have made her something of a mentor for several regional politicians.

But Mr. Havel's reticence did not prevent him, during a 45-minute interview, from aiming squarely at what he called the current "era of disgust" in Czech politics.

"If you look at the C.V.'s of current Czech politicians, you see that most of them are in their 50s," he said. This means they matured in what he called "early normalization," roughly from 1969 to the mid-1970s, when the Soviet-led invasion that crushed the brief Prague Spring reforms of 1968 gave way to a dull and autocratic regime dependent on Moscow. "One of the darkest periods" of national history, Mr. Havel said.

In his view, those years have marked many current politicians, leaving them prone to conspiratorial thinking and acts of petty deceit. Compounding that, he said, is "some kind of existential crisis" caused by a global pursuit of materialism and by the specific Czech legacy of 40 years of Communist government.

Indeed, the contrast between the atmosphere in Prague today and during the magical autumn of 1989 and the Velvet Revolution could scarcely be greater. Today, the city is a freer, far wealthier place than 20 years ago, with private property restored and millions of tourists proving an economic if not aesthetic boon to one of Europe's most beautiful capitals.

But as an exhibit at the Old Town Hall reveals, the spirit of 1989 was humane in a way rarely felt since. In grainy black-and-white photographs, the show traces the arc between the first demonstrations against Communism here in 1988, through the mass exodus of East Germans via the West German Embassy in Prague in August 1989, to the fall of the Berlin Wall and then the Velvet Revolution itself.

As Vaclav Maly, then a dissident with Mr. Havel and now auxiliary bishop of Prague, notes in the introduction to the show, "It is good to realize that once there were times when we were not afraid to show feelings, and did not take considerateness and kindness to be a sign of weakness."

Asked for his favorite memory of the Velvet Revolution, Mr. Havel said it was the mass gathering on Letna Plain above Prague in late November 1989, when 750,000 people gathered in freezing temperatures. "It was so cold, there were too many speakers, but I looked out and felt that something was definitely changing, that it was a turning point," he said.

The discussion turned to present-day challenges, including the intentions of Russia. Mr. Havel recently joined other Central and East European leaders and intellectuals in appealing to the Obama administration not to abandon the region and to be wary of resurgent Russian imperialism.

"I truly believe that we should not treat Russia as a handicapped person," he said in response to the suggestion that Russia cannot be expected to reach democracy swiftly after decades of Communism.

"It's a partner country like any other, and the broader human principles or standards apply to Russia, as they apply to Burma, Brazil, the Czech Republic or any other country."