Njё ekspozitё retrospektive nga burgu ku ka vuajtur si i dёnuar politik, publicistit Fatos Lubonja rikthen diskutimin pёr trajtimin e sё kaluarёs nё shoqёritё postdiktaturё.
NÑ‘ mÑ‘nyrÑ‘ simbolike ekspozita e publicistit dhe aktivistit tÑ‘ spikatur tÑ‘ shoqÑ‘risÑ‘ civile Fatos Lubonja Ñ‘shtÑ‘ hapur nÑ‘ ambjentet e qÑ‘ndrÑ‘s sÑ‘ infromacionit tÑ‘ BE nÑ‘ mes tÑ‘ TiranÑ‘s. Ideja pÑ‘r njÑ‘ performancÑ‘ tÑ‘ tillÑ‘ i ka lindur nÑ‘ nÑ‘ntor tÑ‘ vitit 2011, kur ai sÑ‘ bashku bashkÑ‘punÑ‘toren e tij, Barbara Hausammann, nÑ‘ rolin e fotografes, bÑ‘n njÑ‘ vizitÑ‘ nÑ‘ ish burgun famÑ‘keq tÑ‘ Spaçit, ku Lubonja ka vuajtur dÑ‘nimin si i burgosur politik nÑ‘ kohÑ‘n e diktaturÑ‘s.
Rikthimi nÑ‘ Spaç dukej jo vetÑ‘m si njÑ‘ mision personal retrospektiv, por duke dokumetuar ai kÑ‘rkonte qÑ‘ tÑ‘ ndante me tÑ‘ tjerÑ‘t kalvarin e vuajtjeve qÑ‘ kishin provuar shumÑ‘ e shumÑ‘ shqiptarÑ‘, njÑ‘ pjesÑ‘ e mirÑ‘ e tÑ‘ cilÑ‘ve humbÑ‘n edhe jetÑ‘n nÑ‘ burgjet ferr apo nÑ‘ vendet e internimeve kolektive. Pas njÑ‘ konsultimi tÑ‘ gjatÑ‘ artistik ai vendosi qÑ‘ ta prezantojÑ‘ gjithçka nÑ‘ njÑ‘ instalacion, qÑ‘ nuk Ñ‘shtÑ‘ gjÑ‘ tjetÑ‘r veçse njÑ‘ "stimulim muzeumi", ku inventari i objekteve Ñ‘shtÑ‘ i lidhur pazgjidhshmÑ‘risht me kujtesÑ‘n e vetÑ‘ e autorit.
Reflektim pёr vuajtjet nё diktaturё
"Thjesht Ñ‘shtÑ‘ nevoja ime pÑ‘r t'u kthyer dhe rikthyer tek ajo e kaluar. Dhe njÑ‘kohÑ‘sisht Ñ‘shtÑ‘ nevoja ime qÑ‘ kÑ‘tÑ‘ tÑ‘ kaluar ta rrÑ‘fej, pÑ‘r ta thÑ‘nÑ‘, qÑ‘ tÑ‘ mos harrohet. Kur kÑ‘to histori jepen nÑ‘pÑ‘rmjet njÑ‘ forme artistike, me art vizual nÑ‘ kÑ‘tÑ‘ rast, janÑ‘ me kuintesencÑ‘ e kujtimeve tÑ‘ mia tÑ‘ Spaçit ku unÑ‘ kam qenÑ‘ nÑ‘ burg" thotÑ‘ fatos Lubonja pÑ‘r DW.
PÑ‘r kuratorin e ekspozitÑ‘s Ardian Isufi qasja artistike dokumentare e kÑ‘tij instalacioni "pÑ‘rshkruan heshturazi, por me forcÑ‘ dhe energji tÑ‘ brendshme, histori tÑ‘ vÑ‘rteta personazhesh emblematikÑ‘, qÑ‘ u Ñ‘shtÑ‘ dhunuar jeta nÑ‘n diktaturÑ‘. Ata e ftojnÑ‘ spektatorin tÑ‘ hyjÑ‘ e tÑ‘ njihet me pÑ‘rjetimet e qÑ‘nies njerÑ‘zore tÑ‘ kapur nÑ‘ "çark"-un e diktataturÑ‘s e tÑ‘ dalÑ‘ prej andej me njÑ‘ reflektim dhe pÑ‘r jetÑ‘n e tij.
Hapja e ekspozitÑ‘s "Spaç, objekte subjekte" ka riprovokuar debatin mbi tÑ‘ trajtimin e sÑ‘ kaluarÑ‘s nÑ‘ ShqipÑ‘ri, njÑ‘ debat qÑ‘ vijon prej mÑ‘ shumÑ‘ se dy dekada tÑ‘ tranzicionit. Publicisti Fatos Lubonja shpreh hapur njÑ‘ sens kritik pÑ‘r kÑ‘tÑ‘ çÑ‘shtje, sipas tij, pÑ‘r tendencÑ‘n e asgjesimit tÑ‘ kÑ‘saj tÑ‘ kaluare.
Asgjёsimi nёpёrmjet harresёs dhe instrumentalizmit
"Ky asgjёsim ёshtё nё dy forma. Njёri ёshtё nёpёrmjet harresёs, humbjes dhe shkatёrrimit tё dokumenteve. Asgjёsimi tjetёr ёshtё po kёshtu i keq, nёpёrmjet keqpёrdorimit, qasjes keq ndaj asaj tё kaluare, instrumentalizmit tё saj pёr qёllime tё pushtetit dhe akuzave politike qё lidhen me tё sotmen, tё cilat nё njё farё mёnyre e vrasin tё vёrtetёn e asaj kohe dhe njёkohёsisht atij qё mund tё thirret si katarsisi i shoqёrisё"
PÑ‘r Fatos LubonjÑ‘n nuk ndodh procesi si nÑ‘ psikoanalizÑ‘, qÑ‘ traumat sociale qÑ‘ janÑ‘ futur thellÑ‘ nÑ‘ inkoshiencÑ‘ tÑ‘ arrish t`i futÑ‘sh nÑ‘ koshiencÑ‘ nÑ‘ mÑ‘nyrÑ‘ qÑ‘ tÑ‘ çlirohesh prej tyre. Ajo qÑ‘ ndodh, sipas tij nÑ‘ tÑ‘ vÑ‘rtetÑ‘, Ñ‘shtÑ‘ pÑ‘rpjekja qÑ‘ me traumat e sÑ‘ shkuarÑ‘s tÑ‘ prodhohen disa trauma tÑ‘ tjera si pasojÑ‘ e instrumentalizmit dhe keqpÑ‘rdorimit tÑ‘ tyre. "Pra, qÑ‘ nuk e kuron traumÑ‘n, por e acaron atÑ‘, si nÑ‘ njÑ‘ mjekim tÑ‘rÑ‘sisht tÑ‘ gabuar."
Lubonja ёshtё njё njohёs dhe i asaj qё ka ndodhur me trajtimin e sё shkuarёs komuniste nё ish-DDR, ka marrё pjesё nё diskutime apo nё vizita pune nё Gjermani. Ish-DDR-ja kishte njё privilegj tё madh pasi kishte pjesёn pёrendimore, e cila pёrfaqёsonte atё distancёn e nevojshme dhe luante nё njё farё mёnyrё rolin e arbitrit nё tё gjithё procesin, thotё Lubonja pёr DW-nё.
Qasja shumё serioze e shoqёrisё gjermane pёr tё kaluarёn komuniste
"Kurse pÑ‘r ShqipÑ‘rinÑ‘ trajtimi i sÑ‘ kaluarÑ‘s u nis tÑ‘ bÑ‘hej vetÑ‘, pa patur njÑ‘ arbitÑ‘r qÑ‘ ta bÑ‘nte procesin tÑ‘ besueshÑ‘m. Nuk mund tÑ‘ them se nÑ‘ Gjermani nuk kishte probleme, por qasja ishte shumÑ‘ serioze, ku nuk kishte vetÑ‘m dokumentim, por kjo çÑ‘shtje u pa dhe si njÑ‘ proces katarktik pÑ‘r gjithÑ‘ shoqÑ‘rinÑ‘. Dua tÑ‘ them se u tregua si njÑ‘ shoqÑ‘ri qÑ‘ me shqyrtimin e tÑ‘ kaluarÑ‘s kÑ‘rkonte tÑ‘ dilte mÑ‘ e shÑ‘ndetshme, mÑ‘ e pÑ‘rgatitur".
Sipas Fatos LubonjÑ‘s nÑ‘ rastin gjerman gjithçka u bÑ‘ duke angazhuar mÑ‘ shumÑ‘ instrumenta kuturore, duke angazhuar personalitete tÑ‘ jetÑ‘s publike qÑ‘ gÑ‘zonin reputacion nÑ‘ shkallÑ‘ tÑ‘ gjerÑ‘. Kur ai vjen nÑ‘ rastin shqiptar shprehte se deri mÑ‘ tani kanÑ‘ munguar kÑ‘ta instrumenta kulturorÑ‘ pÑ‘r t'ju qasur me vÑ‘rtetÑ‘si procesit tÑ‘ dekomunistizimit.
"Mbisundon tendenca pÑ‘r instrumentalizmin, tÑ‘ manipulojmÑ‘ ose tÑ‘ heroizojmÑ‘, tÑ‘ denigrojmÑ‘ njerÑ‘z dhe jo tÑ‘ kuptojmÑ‘. NjÑ‘ qasje humaniste do tÑ‘ thotÑ‘ qÑ‘ tÑ‘ kuptosh veprimet qÑ‘ kryen. NjÑ‘ nga armÑ‘t kryesore tÑ‘ komunizmit ishte lufta qÑ‘ i bÑ‘nte individÑ‘ve duke i pÑ‘rfshirÑ‘ dhe pjestarÑ‘t e familjes apo tÑ‘ afÑ‘rm tÑ‘ tjerÑ‘. Pra, nÑ‘se dÑ‘noheshe si individ menjÑ‘herÑ‘ kishte dhe demonizim tÑ‘ familjes dhe fisit. Kishte njÑ‘ ndarje klasore me "˜famije tÑ‘ mira' dhe "˜familje tÑ‘ kÑ‘qija'. Kjo ishte tipike e diktaturÑ‘s shqiptare, pasi nÑ‘ Gjermani pÑ‘rndjekja nuk ishte nÑ‘ kÑ‘tÑ‘ pÑ‘rmasÑ‘. NÑ‘ ShqipÑ‘ri ka ende reminishenca tÑ‘ luftÑ‘s me gjithÑ‘ familje. Psh kur dÑ‘gjon etiketime "˜bllokmenÑ‘' apo "˜familje tÑ‘ bllokmenÑ‘vÑ‘' Ñ‘shtÑ‘ e njÑ‘jta metodÑ‘ kur sulmohen nipat dhe mbesat e atyre qÑ‘ kanÑ‘ bashkÑ‘punuar me diktaturÑ‘n komuniste. Krimi Ñ‘shtÑ‘ individual e pÑ‘rgjegjÑ‘sia Ñ‘shtÑ‘ individuale dhe nuk Ñ‘shtÑ‘ familjare. Kjo tregon qÑ‘ ne ende nuk kemi bÑ‘rÑ‘ atÑ‘ reflektim tÑ‘ thellÑ‘ ndaj atyre krimeve."
Defekte serioze sipas LubonjÑ‘s janÑ‘ shfaqur dhe nÑ‘ çÑ‘shtjen e dosjeve tÑ‘ ish Sigurimit tÑ‘ Shtetit nÑ‘ kohÑ‘n e komunizmit. Ai vetÑ‘ personalisht ka qenÑ‘ nÑ‘ ndjekje tÑ‘ dosjes personale qÑ‘ kishin sajuar organet e atÑ‘hershme tÑ‘ diktaturÑ‘s sÑ‘ asaj kohe. Fatos Lubonja ka pjekur mendimin se dosjet nÑ‘ pjesÑ‘n mÑ‘ tÑ‘ madhe janÑ‘ shkatÑ‘rruar nÑ‘ mÑ‘nyrÑ‘ enigmatike dhe qÑ‘llimshme.
"UnÑ‘ mendoj se nuk mund tÑ‘ hapÑ‘sh dosje, apo tÑ‘ bÑ‘sh njÑ‘ ligj lustracioni, pa patur shtet ligjor. Ç'kuptoj unÑ‘ me kÑ‘tÑ‘? QÑ‘ duhet sÑ‘ pari njÑ‘ arbitÑ‘r. NÑ‘ rastin e GjermanisÑ‘ ishte me shumÑ‘ sukses psh Glauku, i cili sÑ‘ fundi u bÑ‘ president i vendit. Arbitri Ñ‘shtÑ‘ pÑ‘rgjegjÑ‘s dhe i trajton tÑ‘ gjithÑ‘ njÑ‘soj. NÑ‘se nuk ka shtet ligjor qÑ‘ vendos mbi gjithçka ligjin, duke vendosur drejtÑ‘si e dÑ‘nuar atÑ‘ qÑ‘ meriton tÑ‘ dÑ‘nohet, atÑ‘herÑ‘ çdo gjÑ‘ Ñ‘shtÑ‘ e destinuar tÑ‘ dÑ‘shtojÑ‘. Sepse do tÑ‘ bÑ‘hen gjÑ‘rat selektive, qÑ‘ po tÑ‘ jesh "˜i imi' ke qenÑ‘ burrÑ‘ i mirÑ‘, po s'je "˜i imi' atÑ‘herÑ‘ ke qenÑ‘ agjent i ish-Sigurimit tÑ‘ Shtetit..." (dw)
Comments (0)
Dërgoja shokut
Printo
