NJË PASDITE NË ZYRIH Nga ISMAIL KADARE
E Djelë, 09.14.2014, 11:10am (GMT+1)
Në fletoret e mia kam shënimet për një pasdite në Zyrih. Madje, edhe titulli ashtu është "Një pasdite në Zyrih". Ngjante me një refleks të zbehtë të një pasditeje tjetër.
Në të vërtetë, kisha qenë në Zyrih dhe atë pasdite e mbaja mend mirë.
Çdo ditë që mbahet mend ka një çast kur kapet kujtesa si me kanxhë. Në Zyrih ai çast ishte kur gidi që më shoqëronte, duke më treguar një
shtëpi, më tha: Këtu ka jetuar Gëte. Zot, sikur ta dija, thashë me vete.
Ishte e treta shtëpi që më qëllonte të shihja, që kishte lidhje me
Gëten, dhe ato, jo vetëm ngjanin me njëra-tjetrën, por në fasadën e tyre
kishin diçka që të kujtonin fytyrën e Gëtes, pas moshës
shtatëdhjetëvjeçare. Ishte shtëpi ku mund të mendoje se kishte jetuar
një shkrimtar i mesëm, por kurrsesi Gëte, gjë që të krijonte një bezdi
brenda teje.
Shtëpia ndodhej në Zyrihun e vjetër, jo larg hotelit
"Helmhaus", ku kisha zënë vend. Por shestimi për Gëten do të ishte
gjithsesi i paqetë, ngaqë fare pranë gjendej ndërtesa ku dadaistët
gjermanë kishin shpallur artin e tyre dhe pak më tej shtëpia ku kishte
banuar Lenini, për të cilën dy dadaistë të mbetur gjallë ende, botonin
kujtimet e tyre, të dy në kundërshtim me njëri-tjetrin dhe, me sa dukej,
të rrejshme. (Njëri thoshte se Lenini vinte shpesh në mbrëmjet e tyre
të zhurmshme për të shfaqur entuziazmin e tij për dadanë, kurse tjetri
ngulte këmbë se Lenini, jo vetëm s'shkelte kurrë atje, por i mërzitur
prej zallahisë i kishte telefonuar policisë të ndërhynte për të
ndërprerë orgjinë.) Vite më pas këtu duhej të qe vërtitur Aleksandër
Solzhenicini, i cili shumë herë duhej ta kishte vështruar me urrejtje
tabelën gjermanisht: "Këtu ka jetuar shefi i komunistëve rusë Uljanov
Lenini", ngaqë, me siguri, i qe dukur se pikërisht atje kishte nisur
fatkeqësia e tij. Së fundi, si për të plotësuar tablonë, aty pranë ishte
një kafene, ku Xhojsit i pëlqente të pinte verë të bardhë dhe ti, pasi e
dëgjoje këtë, ishte e natyrshme që të thoshe me vete: si është e mundur
që në një vend kaq të ngushtë të ishin përplasur njerëz kaq të kundërt.
Nuk e di pse, por m'u duk se për të qetësuar atë dendësi të pazakontë
në tru, më tepër se largimi nga kjo hapësirë, do të ishte takimi me një
shkrimtar të gjallë.
A do të shkojmë, siç më premtuat, te Max Frishi? i thashë gidit.
Ai buzëqeshi me aq djallëzi, sa ç'është në gjendje të ketë fytyra e një
gidi zviceran dhe, aty për aty, tha: ne jemi ndërkaq dy hapa larg Max
Frishit.
I ramë disa herë ziles së shtëpisë së Frishit dhe një
fqinjë na tha se shkrimtari, me siguri, do të kishte dalë të blinte
qumështin, gjë që ishte i detyruar ta bënte vetë pas ndarjes me gruan,
eh, në moshën shtatëdhjetëvjeçare, për perëndi, s'ishte lehtë.
Ndërsa largoheshim, ndjeva lodhje dhe mërzi. Kisha vënë re se ndodhte
shpesh të dëgjoja fjalë të hidhura, për të cilat thosha më pas: ku
dreqin i dëgjova! Ose, ku e ktheva kokën për ta parë atë shëmti. Dhe
gjithmonë mendoja: si nuk isha larguar edhe pak, ose si nuk kishte erë
që të mos dëgjoja, ose të ishte natë, që të mos shihja. Por ndërkaq ajo
s'ndreqet më dhe ti je i detyruar të tretësh brenda teje shijen e
hidhur. A nuk mjaftonte që fqinja të na thoshte se Max Frishi mungonte,
dhe ç'ishte e nevojshme të na sqaronte se ndoshta kishte dalë për të
blerë qumësht, dhe aq më tepër të shtonte fjalët e tjera për ndarjen nga
gruaja?
E ndieja se isha nervoz, herë me të tjerët, po më shumë me
veten time. Ndoshta isha unë vetë që e krijoja këtë trazim. Ishte mendja
ime ballkanase, së cilës i dukej ndoshta e padenjë që shkrimtari më i
shquar i Zvicrës të dilte të blinte qumësht, pasi qe ndarë nga gruaja. E
ç'dashke ti, i shfryja vetes, të rrëmbeje hanxharin, apo të ulërije për
gabime ideologjike në ndonjë plenum?
Kisha vënë re se nervozohesha
përherë kur dikush më prishte atë lloj magjepsjeje që mendja ime
krijonte për gjërat. Ja tani po ecnim drejt hotelit "Helmhaus", emrin e
të cilit, duke u nisur nga shqipja, më pëlqente ta mendoja si "Shtëpia e
Helmit", dhe ndonëse e dija se s'mund të ishte ashtu, vazhdoja ta
mendoja si një hotel ku mund të të helmonin. E kisha ruajtur me aq
xhelozi atë përfytyrim, saqë, me gjithë kureshtjen, nuk e kisha pyetur
asnjëherë gidin se ç'do të thoshte ky emër "Helmhaus".
Mirëpo, atë
pasdite zhgënjyese, pikërisht kur unë kisha nevojë për pak riparim, për
pak suvatim magjepsës mbi zhveshjen e ftohtë, pra shi atëherë kur
s'duhej, pa kurrfarë shtyse, duke hyrë në holl, gidi më tha: e dini se
ç'kuptim ka emri i hotelit tuaj? Ishte aq e papritur ndërhyrja e
tij, saqë nuk arrita t'i thosha "mos!", se ndërkaq shpjegimi shfarosës
ishte bërë: "Helmhaus" do të thoshte gjermanisht Shtëpia e Helmetës.
"Ç'keni kështu? Mos nuk e ndieni veten mirë?" (marrë nga libri: I.Kadare, "Ftesë në studio", Onufri)
ISMAIL KADARE
|