PËRGJËRATË: UDHËS PËR TEK NËNA Kushtuar Gjylë Buçpapajt (1918-2007) Nga Skënder Buçpapaj Ua kushtoj këtë poemë veç nënës time, të gjithë nënave dhe bijve që kanë përjetuar çka kemi përjetuar ne të dy E Enjte, 12.31.2009, 04:13pm (GMT+1)
Nëna ime i bindej Zotit gjithsesi, ndonëse si çdo
Nënë, do të donte që mua, para së gjithash mua, të më kishte bërë të përjetshëm
----
Më 27 maj 2007 ndërroi jetë në
Tiranë, kryeqytetin e Shqipërisë, Gjylë Buçpapaj, nënë, gjyshe, stërgjyshe,
Para së gjithash, nëna ime.
Vdiq në muajin e luleve, në
zemër të pranverës, në mes të natës më të qetë, më të kulluar dhe më të
kthjellët të kohërave.
Shpirti i saj si një ortek
meditues drite u ngjit lart madhërisht fluturim krejt parrëmujshëm, krejt
heshtur,
Zoti i Madh, vetë ai i cili e
kishte shoqëruar prej lindjes deri në vdekje, e shoqëronte përsëri për atje ku
prehen të gjithë shpirtërat e mirë.
Të gjithë zogjtë, të gjithë
insektet me flatra, rrinin paluar në çerdhet e tyre, në kuvlitë e tyre, në
skutat e tyre.
Asnjë avion, civil,
bombardues, spiun, asnjë satelit artificial, asnjë mjet tjetër fluturues, asnjë
UFO, asnjë objekt tjetër dyshues E.T. (anglisht: ekstra terrestrial- shqip:
jashtëtokësor ) nuk ishte në qiell.
Përkonte në atë çast që gjithë
yjet, yllëngjashmit (asteroidët), yllësitë, mjegullnajat qiellore, pluhurat
yjorë, trupat, trupthat, me një fjalë, turmat yjore që e përbëjnë Gjithësinë,
të kenë rregulluar orbitat e tyre në mënyrë të tillë
Për t'ia hapur një shteg sa më
të gjerë një shpirti të madh, një shpirti kaq të madh,
Tek shkëputej përfundimisht
nga planeti Tokë, nga ajërnia që e mban si pelerinë, si membranë e si gëzhytër
planeti Tokë, dhe vërsulej pazhurmshëm, pazhurmshëm për atje ku prehen shpirtërat
e mirë.
Nëna ime, më në fund, kishte
pranuar të ndërronte jetë, të jepte shpirt, siç thoshte vetë, në Tiranë, tek
djemtë, nipat, mbesat, stërmbesat- dhe jo në Tpla, në fshatin ku ajo erdhi nuse
në ditët e para të janarit 1944,
Fshatin ku në dimër bora
shkonte një bojë njeriu, ku bariu shkonte një bojë njeriu në verë,
Erdhi me duvak nusërie mbi
kalë dasmash dori, kur malet kishin veshur duvakë bore,
Kolonën zanore ia bëri dasmës
së saj vetë ushtria e Hitlerit.
Pranimi i ndërrim jetës nuk
ishte si zemërimi i Tetisit, nënës së Akilit, njërës nga pesëdhjetë bijat e
Nereut, secila më profete se tjetra,
E cila, siç thotë Homeri në
"Iliada", provoi ta bënte të birin të përjetëshëm, duke e lënyrur me nektar dhe
duke e larë në flakë,
Ngaqë, falë padijës së Peleut,
burrit të saj, babait të Akilit, ajo dështoi në këtë përpjekje të saj,
Atëherë u largua nga të gjithë
tokësorët e tjerë, për ta kaluar pjesën tjetër të jetës në vetmi, diku nën
fundin e Detit Egje.
Nëna ime i bindej Zotit
gjithsesi, ndonëse si çdo nënë, do të donte që mua, para së gjithash mua, të më
kishte bërë të përjetëshëm.
E përcollën nënën për në atë
botë Ruka, Ajshja, Xhevahirja, Zarifja, Hasani i dytë, Muja, Azgani, Flamuri,
E pritën në atë botë Hasani i
parë, Qamili, Sania.
Ata të dy nuk dinin asnjë
fjalë të flisnin kur u larguan nga jeta, kushedi sa të pafjalë kanë mbetur kur
e kanë takuar,
Por Sania gjithsesi ua ka
paraqitur nënën atyre,
Sepse, edhe pse rreth dy vjeçe
kur iku, siç thoshte babai, kishte zënë më shumë mend se shumëkush tjetër për
dyqind vjet.
Nënën nuk e përcolla unë.
Ndonëse në jetë, isha më keq se në vdekje, i mërguar, nën peshën e Alpeve të
Europës, më kërcisnin kockat e
shpirtit, kockat e gjymtyrëve të shpirtit, pra lënda, materia, gëzhoja e
shpirtit.
Nëna më kishte përcjellë mua
miliarda herë, për në shkollë, për në punë, për në ushtri, për në bjeshkeë e
vërri, nxënës, student, punëtor, ushtar, bjeshkëtar, më në fund më kishte
përcjellë edhe ikanak për në botë,
Më kishte përcjellë deri te
ura e Kënetës së Madhe, më kishte përcjellë deri te Lisi i Xhemajlit. Më kishte
përcjellë me një rrem të frashërit të madh në xhep, mes Arës sonë të Sipërme
dhe Arës sonë të Poshtëme,
Ta kesh si shenjë timen, më
kishte thënë nëna.
Gjylë Buçpapaj ishte e
përbetuar të jepte shpirt vetëm në Tplâ, pështetur tek trungu i manit të madh
në oborr të shtëpisë.
Atje ajo me Mehmetin, burrin e
saj, babain tonë, e kishin zgjedhur trollin e shtëpisë, ku do të lindnin një
pas një gjithë ata djem dhe vajza, ku do të kishte lindje, vdekje, gosti,
kanagjeçe, dasma.
Aty tek mani ynë, aty tek
shtëpia jonë, tek kreveti (ballkoni) i saj, tek dritaret e saj, pikëtakoheshin
të gjitha erërat, ngado që frynin,
Qoftë nga Qafa e Kolçit, nga
Gryka e Drinit, nga Fundi i Tplanit, nga Qafa e Moknit, nga Qafa e Locit,
Edhe në pikun e gushtit, pranë
atij mani, tek ai krevet, tek ato dritare, ndihej flladi i erërave, të cilat,
mirënjohëse, kurrë nuk janë tërbuar me tepëri ndaj shtëpisë sonë.
Pështetur tek trungu i manit
nëna, me vështrimin e saj të menduar, i drejtonte të gjitha linjat e fluturimit
të ërërave, të gjitha linjat e fluturimit të zogjve, të gjitha linjat e jetës
të bijve të bijave të saj.
Nga drejtimi, madhësia,
dendësia e hijes së pemëve ajo merrte me mend trajektoren e diellit, të hënës,
stinëve, viteve.
Dhe nuk donte kurrë të flinte
pa i ditur të rehatuar jo vetëm fëmijët, fëmijët e fëmijëve, por edhe gjënë e
shtëpisë në ahur a plevicë, edhe egërsirat në pyje, edhe zogjtë nëpër lisa.
Zogjtë do t'ia zbatonin
porosinë dhe do të vinin tek unë për të më takuar në Zvicër në emër të saj, por
dihet se fluturimi i tyre është tejet i kufizuar, nga Alpet e Shqipërisë nuk
arrin deri në Alpet e Europës,
Por, natyrisht, ata kanë
arritur në Tiranë dhe e kanë përcjellë nënën time për herë të fundit, Por këtë
e kanë bërë në emër të tyre dhe jo në emrin tim.
(Vezët e tyre, të të gjithë shpendnisë
tjetër, të të gjithë kandrrave të botës, dihet, unë i kam në gjakun tim, atje
çelin dhe fluturojnë apo shkojnë këmbaduar nëse mund të thuhet- ku të
munden.)
Nënën e ka përcjellë edhe
Shqiponja e Lord Alfred Tenisonit, e cila, siç thotë poeti, "kap thepat me
duart e kërrutura, ngjitur me diellin në vendet vetmore, rrethuar me botë të
bruztë, teksa deti rrudhoset nën të dhe shkon rrëshqanë, shqiponja e shikon nga
kështjella e shkrepave dhe si një bubullinë zbret".
Nënën e ka përcjellë edhe Korbi
më i zi, Korbi më i famshëm edhe se vetë poeti, anipse më i bardhë se vetë
poeti, pra kush tjerër përpos dora vetë Korbi i Edgar Allan Poes, natyrisht në
trajtën e tij të shqipëruar nga Theofan Stilian Noli.
Nuk kishte degë ulliri, në
sqep kishte vargun "Never More" (Kurrë më), thënë kushedi sa herë nga
dashnorët, lypsarët, politikanët, strategët, por që ia mban përfundimisht
autorësinë pikërisht ai zog.
Nënën e ka përcjellë edhe
bilbili i John Keats, i odes së magjishme, i vetmi bar shërues për zemrën e
trishtë të poetit, i vetmi bar shërues që ai ua porosit të trishtuarve.
Nënën e ka përcjellë edhe ajo
që Emili Dickinson e quan gjë e gjëzë më flatra dhe që e mishëron shpresën e
njeriut, ajo që ngulet në shpirt dhe këndon pjesë muzikore pa fjalë, dhe nuk
pushon kurrë, sepse kush e dëgjon njëherë nuk mund të jetojë pa të.
Nënën e përcolli edhe zogu i
Walt Witmanit që i imitonte pëshpëritjet e oqeanit, kishte ritmet e përkundjes
së djepit dhe që i thoshte gjithmonë në vesh fjalë të dhimbshme Elizabeth
Bishopit.
Nënën e përcollën edhe miliona
zogj të tjerë të përveçëm apo të përgjithshëm, të dëgjuar apo anonimë të
poetëve të tjerë.
Sepse nëna ime ishte poete dhe
nënë poetësh,
Po aq tragjike sa Nancy
Ginsberg, nëna e Allen Ginsbergut, poetit të madh amerikanohebre, përfaqësues
aq kundërthënës i Beat Generation,
Po aq e përkushtuar sa
Margaret Friedman, nëna e Thomas Friedmanit, gazetarit Pulitzer të The New York
Times, së cilës për çdo Ditë të Nënave ai ia dërgonte 30 tulipanë plus vazoja
falas baras me 39,99 dollarë amerikanë ("30 Tulips + FREE vase for just
$39.99", siç thotë tek e përditshmja njujorkeze Thomas Friedman në shkrimin
"Call your Mother", "Telefonoi nënës sate").
Po aq e çmuar sa nëna e
Rudyard Kiplingut, në refrenin "Mather "˜o Mine, Mother "˜o Mine" (Nënë moj e
imja, Nënë moj e imja).
Sa herë që flisja me nënën në
telefonin celular, në telefon, bashkë me zërin e nënës, më vinin edhe këngët e
zogjve, edhe meloditë e gjetheve të manit, edhe frymëmarrja e erërave të fushës
së Tplanit, Malit të Hekurave, Shkëlzenit, Kores së Merturit.
Edhe sot, sa e formoj atë
numër telefoni, ato këngë, pëshpëritje, melodi, frymëmarrje më vijnë nga ai
telefon.
Të cilin nëna ime e mbante
gjithmonë poshtë jastëkut, kur pushonte, kur flinte, kur ishte pa qejf apo e
sëmurë.
Ai telefon që cicërinte dhe
përpëlitej poshtë jastëkut si nëpër pendët e klloçkës, e bënte nënën time të
fluturonte.
Nëna ime, kontrast i plotë me
nënën e Arthur Rembaud, i cili ishte jetim rrugësh për të gjallë të nënës së vet.
Nëna ime nuk e bënte kurrë
gabimin e nënës së Stephan Malarmesë, i cili i mbijetoi që në foshnjëri
prindërit e tij.
Nëna ime pranoi cipën e
shijshme të një jete pelin të hidhur vetëm për hir të rritjes së fëmijëve të
saj.
Vetëm duke shpresuar të më
takonte mua sërish e prapoi vdekjen për vite e vite të tëra.
Dhe kur e kuptoi se nuk po
shkoja dot te ajo, atëherë vendosi të shndërrohej në shpirt për të ardhur tek
unë.
Kushedi sa je penduar, nënë. Sepse tash e ke kuptuar: