VOAL - Online Zëri i Shqiptarëve - LUFTË E NJËJTË, VEND I NDRYSHËMNga THOMAS L. FRIEDMAN, New York Times

A thua, e keni parë lajmin nga Libia - vendi i fundit të cilin e bombarduam, sepse udhëheqësi i saj kaloi një vijë të kuqe apo ishte gati për ta kaluar? Këtu kemi një lajm telegrafik nga Libia më 3 shtator, nga gazeta britanike The Independent:

"Libia është zhytur pa u vënë re në krizën më të keqe politike dhe ekonomike të saj që prej disfatës së Gadafit dy vjet më parë. Autoriteti i qeverisë është copëtuara në të gjitha pjesët e vendit duke vënë në dyshim pretendimet nga politikanët amerikanë, britanikë dhe francezë që veprimi ushtarak i NATO-s në Libi në vitin 2011 ishte një shembull i shquar i një ndërhyrjeje të suksesshme të huaj ushtarake, e cila duhet të përsëritet në Siri. ... Prodhimi i naftës së çmuar me cilësi të lartë të papërpunuar të Libisë ka rënë nga 1.4 milion fuçi në ditë, në fillimit të këtij viti në vetëm 160,000 fuçi në ditë."

Unë vazhdoi së lexuari në lidhje me mënyrën se si lufta e Irakut dhe e Libisë ishin luftëra të këqija dhe lufta e Afganistanit e luftë e nevojshme, e Bosnja ishte luftë morale dhe Siria tani është një luftë tjetër e nevojshme. Ta thotë këtë mendja! Ato janë të gjithëa e njëjta luftë.

Ato janë e gjithë historia e asaj që ndodh kur shoqëritë multisektare, shumica e tyre myslimane apo arabe, janë mbajtur së bashku për dekada të tëra nga diktatorët që sundonin vertikalisht, nga lart poshtë , me grushta hekuri dhe pastaj rrëzuan diktatorët e tyre nuk u rrëzuan as nga forcat e brendshme apo ato të jashtme. Dhe janë e gjithë historia se si njerëzit në këto vende i përgjigjet faktit se me largimin e diktatorit ata vetëm mund të qeverisen vetëm horizontalisht - nga komunitetet përbërëse duke i shkruar vetë kontratat e tyre sociale për mënyrën se si të jetojnë së bashku, si qytetarë të barabartë, pa një grusht hekuri nga lart. Dhe, siç e kam thënë më parë, ato janë e gjithë historia sa vështirë është për të shkuar nga Sadami tek Jeffersoni - nga sundimi vertikal tek ai horizontal - pa rënë në Hobbes apo Homein.
Në Bosnje, pas spastrimit etnik në mes të shumë komuniteteve ndërluftuese, NATO hyri dhe stabilizoi e kodifikoi atë që është në fakt një ndarje. Ne kemi vepruar në terren si " ushtri e qendrës". Në Irak, ne përmbysën diktatorin dhe pastaj, pasi duke bërë çdo gabim në libër, ne i morëm palët për të shkruar një kontratë të re sociale. Për të bërë që të jetë e mundur, ne i ndërtuam linjat mes sekteve dhe eliminuam shumë nga xhihadistët më të këqij në radhët shiite dhe sunite. Ne kemi vepruar në terren si "ushtri e qendrës". Por pastaj ne u larguam para se ndonjë gjë mund të zërë rrënjë. O burra, Afganistani.

Ekipi Obama donte të jetë i zgjuar në Libi: Asnjë çizme në terren. Kështu ne ia premë kokën diktatorit nga ajri. Por pastaj ambasadori ynë u vra, sepse, pa çizme në terren për të arbitruar, dhe për të vepruar si ushtri e qendrës, Hobbes i merr terren Jeffersonit.

Në qoftë se ne kemi për t'ia prerë kokën e regjimit sirian që nga ajri, e njëjta gjë do të ngjasë edhe atje. Sepse për çdo shans në arritjen e një Sirie demokratike multisektare, është e nevojshme të fitohenb dy luftëra në tokë: një kundër aleancës në pushtet - Alevite -iraniane - Hezbollahe - shiite dhe, sapo ajo të ketë mbaruar, do të vijë radha për të mposhtur islamistët sunite dhe xhihadistët pro - Al Kaedës. Pa një ushtri të qendrës (të cilën askush nuk do ta ofrojë ) për të mbështetur disa njësi dinjitoze të Ushtrisë së Lirë Siriane, të dyja do të jenë beteja të vështira.

Qendra ekziston në këto vende, por ajo është e dobët dhe e paorganizuar. Kjo për shkak se kemi të bëjmë me shoqëri pluraliste - përzierjet e fiseve dhe sekteve fetare, domethënë shiitë, sunitë, të krishterë, kurdë, druzë dhe turkmenë - por ata nuk kanë ndonjë kuptim të nënshtetësisë ose etikën e thellë të pluralizmit. Kjo është toleranca, bashkëpunimi dhe kompromisi. Ata mund të jenë së bashku për aq kohë sa nuk është një diktator "për t'u mbrojtur ndaj tij" (dhe të ndarë) të gjithë nga të gjithë. Por kur diktatori shkon, dhe më pas kemi një shoqëri pluraliste, por në mungesë të pluralizmit, nuk mund të ndërtohet asgjë, sepse nuk ka kurrë besim të mjaftueshme që një komunitet t'ia dorëzojë pushtetin tek një tjetër - jo pa një ushtri të qendrës për t'i mbrojtur të gjithë nga të gjithë.

Me pak fjalë, tani problemi në të gjithë Lindjen e arabe nuk është vetëm gazi helmues, por zemrat e helmuara. Çdo fis apo sekt beson se është në luftë për jetë a vdekje ndaj tjetrit, dhe kur gjithkush e beson këtë, ai bëhet i vetëpërmbushur.

Kjo do të thotë Siria dhe Iraku ka të ngjarë të shkojnë të dyja drejt njësive etnike dhe fetare vetëqeverisëse, kryesisht homogjene, si Kurdistani. Dhe, në qoftë se ne jemi me fat, këto njësi do të gjejnë një modus vivendi, siç ndodhi në Liban pas 14 viteve të luftës civile. Dhe pastaj ndoshta, me kalimin e kohës, këto njësi të vogla vullnetarisht do të vijnë së bashku në njësitë e mëdha, shtetet më funksionale.

Unë ende besoj se përgjigja jonë ndaj sulmit me gaz helmues Asadit duhet të jetë "sulmo dhe turpëro", siç kam shkruar të mërkurën. Por, ju lutem më kurseni mua leksionin se besueshmëria e Amerikës është në rrezik këtu. Vëret? Sunitët dhe shiitët kanë luftuar që nga shekulli i 7-të për atë se kush është trashëgimtar i ligjshëm i udhëheqjen politike dhe shpirtërore të Profetit Muhamed, dhe besueshmëria jonë është në pajtim? Vëret? Qytetërimi i tyre ka humbur çdo prirje të madhe moderne globale - reformimin fetar, demokratizimin, feminizmin dhe kapitalizmin sipërmarrëse e inovative - dhe besueshmëria jonë është në pajtim? Nuk ma ha mendja.
Ne kemi luftuar për një kohë të gjatë, dhe ende vazhddojmë të mësuarit për të toleruar "tjetrin". Kjo luftë duhet të ndodhë në botën arabe/myslimane, përndryshe asgjë që bëjmë ne nuk ka rezultat. Cili është dallimi në mes të zgjimit Arabe në vitin 2011 dhe tranzicionit të Afrikës së Jugut në demokraci në vitet 1990 ? Amerika ? Jo. Cilësia e lidershipit lokal dhe shkalla e tolerancës./Përktheu: SKËNDER BUÇPAPAJ
--
September 7, 2013
Same War, Different Country
By THOMAS L. FRIEDMAN

SAY, did you see the news from Libya "” the last country we bombed because its leader crossed a red line or was about to? Here's a dispatch from Libya in the Sept. 3 British newspaper, The Independent:

"Libya has plunged unnoticed into its worst political and economic crisis since the defeat of Qaddafi two years ago. Government authority is disintegrating in all parts of the country putting in doubt claims by American, British and French politicians that NATO's military action in Libya in 2011 was an outstanding example of a successful foreign military intervention, which should be repeated in Syria. ... Output of Libya's prized high-quality crude oil has plunged from 1.4 million barrels a day earlier this year to just 160,000 barrels a day now."

I keep reading about how Iraq was the bad war and Libya was the good war and Afghanistan was the necessary war and Bosnia was the moral war and Syria is now another necessary war. Guess what! They are all the same war.

They are all the story of what happens when multisectarian societies, most of them Muslim or Arab, are held together for decades by dictators ruling vertically, from the top down, with iron fists and then have their dictators toppled, either by internal or external forces. And they are all the story of how the people in these countries respond to the fact that with the dictator gone they can only be governed horizontally "” by the constituent communities themselves writing their own social contracts for how to live together as equal citizens, without an iron fist from above. And, as I've said before, they are all the story of how difficult it is to go from Saddam to Jefferson "” from vertical rule to horizontal rule "” without falling into Hobbes or Khomeini.

In Bosnia, after much ethnic cleansing between warring communities, NATO came in and stabilized and codified what is in effect a partition. We acted on the ground as "the army of the center." In Iraq, we toppled the dictator and then, after making every mistake in the book, we got the parties to write a new social contract. To make that possible, we policed the lines between sects and eliminated a lot of the worst jihadists in the Shiite and Sunni ranks. We acted on the ground as the "army of the center." But then we left before anything could take root. Ditto Afghanistan.

The Obama team wanted to be smarter in Libya: No boots on the ground. So we decapitated that dictator from the air. But then our ambassador got murdered, because, without boots on the ground to referee, and act as the army of the center, Hobbes took hold before Jefferson.

If we were to decapitate the Syrian regime from the air, the same thing would likely happen there. For any chance of a multisectarian democratic outcome in Syria, you need to win two wars on the ground: one against the ruling Assad-Alawite-Iranian-Hezbollah-Shiite alliance; and, once that one is over, you'd have to defeat the Sunni Islamists and pro-Al Qaeda jihadists. Without an army of the center (which no one will provide) to back up the few decent Free Syrian Army units, both will be uphill fights.

The center exists in these countries, but it is weak and unorganized. It's because these are pluralistic societies "” mixtures of tribes and religious sects, namely Shiites, Sunnis, Christians, Kurds, Druze and Turkmen "” but they lack any sense of citizenship or deep ethic of pluralism. That is, tolerance, cooperation and compromise. They could hold together as long as there was a dictator to "protect" (and divide) everyone from everyone else. But when the dictator goes, and you are a pluralistic society but lack pluralism, you can't build anything because there is never enough trust for one community to cede power to another "” not without an army of the center to protect everyone from everyone.

In short, the problem now across the Arab East is not just poison gas, but poisoned hearts. Each tribe or sect believes it is in a rule-or-die struggle against the next, and when everyone believes this, it becomes self-fulfilling.

That means Syria and Iraq will both likely devolve into self-governing, largely homogeneous, ethnic and religious units, like Kurdistan. And, if we are lucky, these units will find a modus vivendi, as happened in Lebanon after 14 years of civil war. And then maybe, over time, these smaller units will voluntarily come together into larger, more functional states.

I still believe our response to Assad's poison gas attack should be "arm and shame," as I wrote on Wednesday. But, please do spare me the lecture that America's credibility is at stake here. Really? Sunnis and Shiites have been fighting since the 7th century over who is the rightful heir to the Prophet Muhammad's spiritual and political leadership, and our credibility is on the line? Really? Their civilization has missed every big modern global trend "” the religious Reformation, democratization, feminism and entrepreneurial and innovative capitalism "” and our credibility is on the line? I don't think so.

We've struggled for a long time, and still are, learning to tolerate "the other." That struggle has to happen in the Arab/Muslim world, otherwise nothing we do matters. What is the difference between the Arab awakening in 2011 and South Africa's transition to democracy in the 1990s? America? No. The quality of local leadership and the degree of tolerance.