VOAL - Online Zëri i Shqiptarëve - LUFTËRAT FETARENga NICHOLAS D. KRISTOF, New York Times

Vetëm pak vite më parë, dukej kurioze që një Zot i gjithëditur, i gjithëfuqishëm nuk do t'ua tregonte vendin havaléve të tillë si Richard Dawkins, Christopher Hitchens dhe Sam Harris. Ata të gjithë botuan libra bestseller duke kritikuar rëndë fenë dhe praktikisht duke ftuar shigjeta përvëluese.

Tradicionalisht, luftërat fetare janë bërë me shpata dhe me rrethime; sot ato shpesh bëhen me libra. Dhe në qarqet e të shkolluarve, këto beteja zakonisht bëhen në tejskaje.

Fundamentalistët hodhën breshër në romanet e Left Behind, ku Jezus kthehet në Tokë për t'u ndeshur me Anti-Krishtin (puna e përditshme e të cilit ishte Sekretar i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara). Ndërkohë ateistë të devotshëm krijojnë uebsajte tallëse si www.whydoesGodhateamputees.com. Ky uebsajt shënon se ndonëse besimtarët luten periodikisht për kurimin e kancerit, Zoti nuk duket asnjëherë të rigjenerojë gjymtyrët e humbura. Uebsajti kërkon t'i jepet fund diskriminimit hyjnor kundër gjymtyrëprerëve.

Ky vit është i ndryshëm; me një mori librash më pak luftarakë e më shumë mendimplote. Një prej tyre "Evolucioni i Zotit," i Robert Wright, që shqyrton sa kanë ndryshuar fetë sa janë përmirësuar gjatë mijëvjeçarit. Ai shënon se Zoti, siç përfytyrohet nga njerëzit, nuk është më kryekomandanti kapriçioz nganjëherë i paraqitur në Dhiatën e Vjetër që herë pas here urdhëron genocide.

(Në 1 Samuel 15:3, Zoti urdhëron një masakër masive të fisit: "Tani shko dhe sulmo Amalekët, rrënoji me gjithë çfarë kanë, dhe mos i kurse, por vraji të dy, burrin e gruan, fëmijën e vogël dhe f¨mijën në gji." Ishin ditë për të cilat Zoti do ta meritonte një vënie nën akuzë para Gjykatës Kriminale Ndërkombëtare.)

Z. Wright gjithashtu argumenton se monoteizmi u shfaq vetëm gradualisht mes izraelitëve dhe se Zoti me të cilin jemi familjarë mund të jetë frut i një ndërtrupëzimit të një zoti krijues, El, dhe një zoti luftëtar, Jehova. Z. Wright gjithashtu argumenton se monoteizmi nuk ishte themeluar përfundimisht deri pas mërgimit babilonian, dhe ai thotë se porosia i Mozeut ishte se zotave të tjerë nuk iu duhet lutur, dhe nuk ishte se ata nuk ekzistojnë. Për shembull, vëren ai referimet turbulluese ndaj një "këshilli hyjnor" dhe "zota" shumës në Psallmën 82.

Në një tjetër shpallje të gjetur jo rëndom në klasat e Shkollës së të Dielës, Z. Wright citon të dhënën biblike se Zoti (bashkë El dhe Jehovah) bënin marrëdhënie intime, ashtu si perënditë greke, dhe vëren zbulimet arkeologjike të japin të dhëna e Jehovai mund të ketë pasur një grua, Asherah.

Sa për Krishterimin, Z. Wright argumenton se ishte Shën Pali më tepër se Jezusi, një profet apokaliptik - i cili lartësoi dashurinë e universalizmin dhe ndërtoi fenë Krishtere siç është e pranuar sot. Shën Pali u përqëndrua në këtë elemente, thotë ai, pjesërisht si një mënyrë për të zgjeruar fuqinë joshëse të kishës dhe për t'i konvertuar Bujarët.

Z. Wright përcakton një evolucion drejt një përfytyrimi të Zotit si një perëndi më fitimprurëse dhe më universale, një të tillë busulla morale e së cilës favorizon mirëkuptimin ndaj njerëzve të çdo race apo fisi, një të tillë e cila është tani e vendosur në kampin antigenocid. Fokusi i Z. Wright nuk është se a ekziston Zoti, por sugjeron se perceptimet ndryshuese të Zotit pasqyrojnë një drejtim moral në histori dhe se kjo në shkëmbim ndoshta pasqyron njëfarë force shpirtërore.

"Ndaj ftillesës se "zoti" rritet, ka të dhëna ndoshta jo të dhëna masive, por dofarë të dhënash të një qëllimi të lartë," shkruan Z. Wright.

Një tjetër best-seller sivjet, "Rasti për Zotin" i Karen Armstron, në të njëjtën mënyrë nuk vendos një Babamadh-në-Qiell, por, ajo e sheh Zotin në termat e një pranie të pashprehshme që nuk mund të provohet apo të mosprovohet në çfarëdo sensi racional. Për Zonjën Armstrong,besimi i përket mbretërisë së mistereve të jetës, përtej botës së arsyes, dhe njerëzit në të dyja anët e "hendekut Zot" bëjnë gabimin e interpretimit tepër të drejtpërdrejtë (tepër fjalë për fjalë) të traditave religjioze.

"Përgjatë shekujve njerëzit e të gjitha kulturave zbuluan se duke i shtyrë fuqitë e tyre arsyetuese në tejskaj, duke shtrirë gjuhën deri në fundin e ngojcës, dhe duke jetuar sa më vetanakisht e sa më mirëkuptueshëm që ishte e mundur, ata përjetuan një ndërkalim i cili i aftësoi ata të pohonin vuajtien e tyre me kthjelltësi e guxim," shkruan Zonja Armstrong. Libri i saj sugjeron se feja nuk është e thënë që të rigjenerojë gjymtyrët e humbura, por se ai mund t'i ndihmojë disa gjymtyrëprerë të pajtohen me humbjen e tyre.

Çfarëdo të thotë dikush për Zotin, nuk ka dyshim se feja mbetet një nga forcat më të plotfuqishme në botë. Sot miliona njerëz në botë mund të jenë duke i dhënë falënderime Atij apo Asaj.

Një tjetër libër i ri, "Instikti i besimit", nga kolegu im në Times, Nicholas Wade, sugjeron si arsye për jetëgjatësinë e besimit: njerëzit mund të jenë të programuar për besimin fetar, sepse besimi dha përparësi evolucionare në kohët primitive. Kjo nuk shtron pyetjen a ekziston Zoti, por sugjeron se feja do të jetë me ne për periudhat e ardhshme.

Mbetem me shpresë se moria e fundit e librave përbën një armëpushim në luftërat fetare, një hap përpara si për intolerancën fetare edhe për intolerancën jofetare. Kjo do të ishte një shenjë se ndoshta ne, bashkë me Zotin, jemi duke evoluar drejt një rendi më të lartë moral.

Unë ju ftoj juve ta komentoni këtë kolumne në blogun tim, On the Ground. Ju lutem më vizitoni edhe në Facebook, shikojini YouTube videos dhe më ndiqni në Twitter./Elida Buçpapaj

November 26, 2009

Op-Ed Columnist

The Religious Wars

By NICHOLAS D. KRISTOF

Just a few years ago, it seemed curious that an omniscient, omnipotent God wouldn't smite tormentors like Richard Dawkins, Christopher Hitchens and Sam Harris. They all published best-selling books excoriating religion and practically inviting lightning bolts.

Traditionally, religious wars were fought with swords and sieges; today, they often are fought with books. And in literary circles, these battles have usually been fought at the extremes.

Fundamentalists fired volleys of Left Behind novels, in which Jesus returns to Earth to battle the Anti-Christ (whose day job was secretary general of the United Nations). Meanwhile, devout atheists built mocking Web sites like www.whydoesGodhateamputees.com. That site notes that although believers periodically credit prayer with curing cancer, God never seems to regrow lost limbs. It demands an end to divine discrimination against amputees.

This year is different, with a crop of books that are less combative and more thoughtful. One of these is "The Evolution of God," by Robert Wright, who explores how religions have changed "” improved "” over the millennia. He notes that God, as perceived by humans, has mellowed from the capricious warlord sometimes depicted in the Old Testament who periodically orders genocides.

(In 1 Samuel 15:3, the Lord orders a mass slaughter of the Amalekite tribe: "Now go and attack Amalek, and utterly destroy all that they have, and do not spare them. But kill both man and woman, infant and nursing child." These days, that would earn God an indictment before the International Criminal Court.)

Mr. Wright also argues that monotheism emerged only gradually among Israelites, and that the God familiar to us may have resulted from a merger of a creator god, El, and a warrior god, Yahweh. Mr. Wright also argues that monotheism wasn't firmly established until after the Babylonian exile, and he says that Moses's point was that other gods shouldn't be worshiped, not that they didn't exist. For example, he notes the troubling references to a "divine council" and "gods" "” plural "” in Psalm 82.

In another revelation not usually found in Sunday School classes, Mr. Wright cites Biblical evidence that God (both El and Yahweh) had a sex life, rather like the Greek gods, and notes archaeological discoveries indicating that Yahweh may have had a wife, Asherah.

As for Christianity, Mr. Wright argues that it was Saint Paul "” more than Jesus, an apocalyptic prophet "” who emphasized love and universalism and built Christian faith as it is known today. Saint Paul focused on these elements, he says, partly as a way to broaden the appeal of the church and convert Gentiles.

Mr. Wright detects an evolution toward an image of God as a more beneficient and universal deity, one whose moral compass favors compassion for humans of whatever race or tribe, one who is now firmly in the antigenocide camp. Mr. Wright's focus is not on whether God exists, but he does suggest that changing perceptions of God reflect a moral direction to history "” and that this in turn perhaps reflects some kind of spiritual force.

"To the extent that "˜god' grows, that is evidence "” maybe not massive evidence, but some evidence "” of higher purpose," Mr. Wright says.

Another best-seller this year, Karen Armstrong's "The Case for God," likewise doesn't posit a Grandpa-in-the-Sky; rather, she sees God in terms of an ineffable presence that can be neither proven nor disproven in any rational sense. To Ms. Armstrong, faith belongs to the realm of life's mysteries, beyond the world of reason, and people on both sides of the "God gap" make the mistake of interpreting religious traditions too literally.

"Over the centuries people in all cultures discovered that by pushing their reasoning powers to the limit, stretching language to the end of its tether, and living as selflessly and compassionately as possible, they experienced a transcendence that enabled them to affirm their suffering with serenity and courage," Ms. Armstrong writes. Her book suggests that religion is not meant to regrow lost limbs, but that it may help some amputees come to terms with their losses.

Whatever one's take on God, there's no doubt that religion remains one of the most powerful forces in the world. Today, millions of people will be giving thanks to Him "” or Her or It.

Another new book, "The Faith Instinct," by my Times colleague Nicholas Wade, suggests a reason for the durability of faith: humans may be programmed for religious belief, because faith conferred evolutionary advantages in primitive times. That doesn't go to the question of whether God exists, but it suggests that religion in some form may be with us for eons to come.

I'm hoping that the latest crop of books marks an armistice in the religious wars, a move away from both religious intolerance and irreligious intolerance. That would be a sign that perhaps we, along with God, are evolving toward a higher moral order.

I invite you to comment on this column on my blog, On the Ground. Please also join me on Facebook, watch my YouTube videos and follow me on Twitter.

(http://www.nytimes.com)