Vijon intervista mbi dëshmitë "bomba" të shefit të qendrës së zbulimit komunist, mbi shqiptarët në emigracion. Në këto ditë të kësaj interviste, ai ka arritur të sjellë një rezyme të habitshme mbi atë çka ndodhur në të vërtetë, mes asaj që quhej luftë e ftohtë dhe që dirigjohej nga frontet Lindje- Perëndim.
E ndërsa në këto numra të ditëve të fundit Hasan Luçi mbërrin në një etapë të re të dëshmisë së tij, pikërisht në këto numra ai sjell për publikun detaje interesante, që kanë të bëjnë me funksionimin e rrjetit agjenturor komunist që ai vetë projektoi, në vendin ku ushtroi funksionet zbuluese.
Konkretisht, për herë të parë ai tregon emra të veçantë, të cilët kanë bashkëpunuar me përkushtim, në çështjen që Tirana zyrtare i kishte ngarkuar Hasan Luçit. Këta emra ishin njerëzit më të afërt të Ahmet dhe Leka Zogut, madje edhe oborrtarë të tij. Konkretisht, ai flet për Kryetarin e Partisë së Legalitetit të Belgjikës, ashtu siç flet për kuzhinierin apo bodigardin e vetë Mbretit Leka. E ndërsa tregon emrat dhe mënyrat e rekrutimit të tyre, Hasan Luçi rrëfen për opinionin, se sigurimi komunist i ka menaxhuar këta njerëz deri dhe në varrimin e Mbretit Ahmet Zog, ku kanë mbajtur fjalime duke përdorur qepë djegëse në sy, për të shkaktuar lotim të sforcuar.
Gjithsesi, lexuesi i gazetës, do të mësojë më tepër në intervistën e mëposhtme të vetë zotit Luçi, ku në numrin e sotëm ai flet pikërisht për ish- bashkëpunëtorin e tij Andon Konomin, i cili ishte Kryetar i Degës së Legalitetit të Belgjikës dhe ministër i Oborrit Mbretëror.
Zoti Luçi, ndërsa folëm për lloj-lloj bashkëpunëtorësh që ju keni pasur në rrjetin tuaj agjenturor në mbrojtje të shtetit komunist, ku ndërmjet të tjerash përmendët edhe oborrtarët më të afërt të Mbretit Zog, të them të drejtën, më bëri shumë përshtypje që ju, veç Kuzhinierit të Zogut, paskeni pasur në këtë rrjet edhe vetë bodiguardin e Leka Zogut, që emigrantët politikë e kanë konsideruar "Merimanga e Zezë".
Është shumë e vërtetë. Ai ka qenë shumë aktiv dhe ka qenë fare i pakursyer. Por mbi të gjitha, ai ishte njeri i pjekur dhe dije se çfarë bisedoje dhe si bisedoje me të.
Pse, sa vjeç ishte?
Kur unë e rekrutova, në s'gabohem ka qenë rreth 70 vjeç.
Si quhej?
Quhej Muharrem Gjoka. Ishte nga Mati.
Dhe thatë se kishte shërbyer në oborr të Zogut qysh herët?
Ishte personi që kishte shërbyer më gjatë se kushdo shumë afër Ahmet Zogut. Ai kishte qenë roja besnike e tij, ndërkohë që në momentin që lindi Leka, pra kur ishte në Shqipëri, ai u caktua të mbikëqyrte intensivisht drejtpërsëdrejti jetën personale të tij. Pra, bodiguardi i tij.
Ç'do të thoshte kjo, mund të konsiderohet një farë shmangieje nga Lartmadhnia?
Jo, ky ishte një besim shumë më i madh. Mos harro se ardhja e Lekës në jetë u konsiderua një fitore e madhe për familjen mbretërore, e cila tashmë kishte siguruar trashëgimtarin e fronit. Leka ishte për Ahmet Zogun gjëja më e shtrenjtë e tij, kështu që edhe njeriu që do të vinte pranë tij si bodiguard nuk diskutohet që do të ishte njeriu më i besuar. Pra, ai u caktua pranë Lekës që kur lindi dhe e shoqëroi atë në çdo hap në mërgim, derisa vdiq Ahmet Zogu dhe Leka u kurorëzua Mbret.
Pra, e shoqëroi që në lindje deri sa ai u bë mbret, apo jo?
Po.
Po pse thoni, deri sa u kurorëzua Leka? Më mbrapa nuk ndenji?
Pas vdekjes së Mbretit, u shkurtua shumë personeli. Shumë punonjës, si dhe Muharremi, u përzunë. Por mos harro që ai ishte 70 vjeç kur u përzu dhe doli në rrugë, ndërkohë që të gjithë jetën e kishte harxhuar pranë mbretit dhe ku doli? Asgjëkund!
Po a ishte paguar nga mbreti?
Paga ka qenë më shumë simbolike. Ata banonin pranë oborrit të tij. Hanin dhe pinin dhe tregonin besnikëri, që në të shumtën e rasteve ishte një besnikëri me të vërtetë e pashembullt. Kjo, për faktin se prisnin që një ditë që ai mund të rivinte në pushtet, t'u shpërblehej. Por ç'e do, në të vërtetë ndodhi e kundërta. Ata u mbajtën varur gjithë jetën, duke shërbyer pranë oborrit, duke mos u marrë as me shtëpi dhe as me katandi dhe në fund u flakën në rrugë.
Po çfarë e donit juve këtë Muharrem Gjokën, kur ky nuk ishte më pranë mbretit?
Ky, pas vdekjes së Zogut nuk ishte më zyrtarisht oborrtar, por mos harro se ai ngelej i brendshëm dhe i besuar i tyre dhe takohej rregullisht. Ai pranë tyre ishte i pranishëm gjithnjë.
Dhe ju thoni se këtu e ka zanafillën fakti që ai pranoi të bashkëpunojë me juve?
Edhe kjo ishte një arsye, se e thoshte vazhdimisht që na përdorën gjithë jetën dhe tani na hodhën në rrugë si qen. Pastaj, kishte edhe arsye të tjera që e bënë të ndërgjegjshëm të ndihmonte me gjithë qenien e tij.
Më thuaj, si munde ta fusje në rrjetën enigmatike të Sigurimit të Shtetit?
Ky banonte afër parkut "Luksemburg" të Parisit, në "Parizi 6". Jetonte i vetëm fare, se s'kishte familjarë.
Dhe i shkuat në shtëpi?
Patjetër. Nuk kisha ku e takoja ndryshe. Duhej të gjeja orën më të përshtatshme, që nuk mund t'i shkonte njeri, dhe që të mos më pikaste edhe mua askush. Kështu veproja me të gjithë që u shkoja për t'u bërë thirrje për bashkëpunim. Shkoja në orët e mesnatës zakonisht.
Dhe si i shkuat Muharrem Gjokës?
Edhe në këtë rast mbaj mend se kanë qenë orët e vona. Ora duhet të ketë qenë aty te 20.00 e darkës.
Më thuaj shumë hollësisht, që kur trokitët dhe si ju priti, apo në fillim patët hezitim te ai?
Po, po, atë po bëj. Unë, si pashë që nuk kishte njeri jashtë dhe rreth, hyra në korridor. Jetonte në një dhomë shumë modeste. U afrova te dera dhe trokita në të.
Ai thërriti që nga brenda: Kush është?
Unë ia ktheva: A prisni miq zoti Muharrem?
Pas kësaj ai u përgjigj: Nuk ju njoh, po për shqiptarët dera është e hapur.
Ndërkaq, hapi derën dhe u përballëm me njëri-tjetrin, ku unë pa e zgjatur hyra brenda, për shkakun se më ishte dhënë leja, me shprehjen "Për shqiptarët dera është e hapur".
Si shkoi dialogu i hollësishëm?
Si jeni me shëndet zoti Muharrem, - vijova unë.
Si plak, po prapë jam mirë, në moshën time, - ma ktheu.
Gëzohem që jeni mirë, - reagova unë. - Unë jam Hasan Luçi, sekretar i legatës shqiptare këtu në Paris. Kam ardhur t'ju bëj një thirrje, të ktheheni në Shqipëri tani që jeni i lirë nga punët e oborrit mbretëror. Këtë e bëj, se unë personalisht kam dëgjuar vetëm mirë për ju këtu në mërgim.
Kjo lloj bisede, ishte sinqeritet apo çfarë?
Kjo, brenda kishte edhe sinqeritet, edhe thirrje njeriut të mençur, që të kuptonte se pas bashkëpunimit me mua, pavarësisht se ku dhe për kë kishte punuar, atij mund t'i sigurohej riatdhesimi dhe se me të vërtetë po trokisja te ai, se ishte dikush që kishte personalitet. Këtu dua të them, se s'ishte në kontingjentet që të kishte sjellë probleme, por kishte parë punën e tij dhe hallet e tij, si njeri besnik dhe i përkushtuar i mbretit, ku pas një jete e kishte parë veten në mes të rrugës. Por mos harro, që mënyra e të folurit tim kishte brenda një filozofi të tërë, që donte të thoshte se Shqipëria, atdheu i tij, ishte e hapur për njerëz si ai. Kjo kuptohet, që brenda kishte edhe kërkesën, se Shqipëria kishte edhe nevojë për të.
Ku e kuptuat ju se do të funksiononin thëniet e tua filozofike, që më shumë u ngjanin diçiturave, pasi ishin në formë parullash.
Po ta kuptosh, edhe ai ishte shumë i zgjuar. Mos kujto ti se Ahmet Zogu mund të mbante afër familjarëve të tij, aq më shumë të mbante afër Leka Zogut, njerëz që kishin probleme me mënyrën e të kuptuarit dhe të të logjikuarit të gjërave?!
Këtë mund ta vësh re, që kur unë trokita te dera para se të hyja, kur ai u përgjigj se nuk më njihte, por për shqiptarët porta e tij ishte e hapur.
Ç'donte të thoshte me këtë?
Se ai ishte i gatshëm të respektonte njerëzit e Shqipërisë, kushdo që ishin.
Kështu që edhe unë fola me fjalor të dyfishte, duke i lënë të kuptojë se ne kishim mendime shumë të mira për të, por kishim edhe nevojë, ndërkohë që ishim të disponueshëm që edhe ta ndihmonim.
E kuptova për sa ju pyeta, por dua të di se si vijoi ai dialog interesant midis jush? Pra, pasi ju i bëtë thirrje se kishit ardhur dhe se mund ta ndihmonit, si u përgjigj ai?
Ai tha: Kini bërë mirë që erdhët. Mirë bëni edhe që na kërkoni të kthehemi. Këtë ligj e kam mësuar, por në moshën time është vonë të kthehem. Kujt t'i bëhem barrë atje? Pse t'u nxjerr kasavet njerëzve të mi pas kaq vjetësh. Unë të them të drejtën, gëzohem që populli shqiptar po punon e përparon.
Pas kësaj, e kishit radhën për të vijuar kërkesën tuaj enigmatike?
Pa diskutim që gëzohesha që më kuptonte mirë. Unë kuptova se ai nuk e kishte shumë përzemër rikthimin, tashmë në këtë moshë kur e kishte kaluar të gjithë jetën, sipas tij kot. Por më la të kuptonte se e gëzonin arritjet e popullit, domethënë se i pëlqenin ato që kishte bërë udhëheqja komuniste.
Kështu që vijova: Po si e kaloni kohën? A shiheni me miqtë e vjetër e të tjerë këtu në Paris?
Pas kësaj ai kuptoi se unë interesohesha hollësisht për jetën e tij, prandaj filloi të referonte me kujdes dhe mendueshëm, të fliste për gjithë jetën e vet. Më shumë zëri i tij tingëllonte në mënyrë të tillë, që të përcillte streset dhe preokupimet që kishte kaluar.
E çfarë të tha për jetën?
Jeta e tij kishte qenë me të vërtetë interesante. Unë kuptova, që kisha para një njeri që kishte kaluar shumë peripecia në jetë. Më bëri përshtypje dialekti i tij matjan, që e ruante të freskët. Ishte shumë i mençur. Fliste shkurt e qartë.
Po te Leka a u ndalët?
Për Lekën tregoi shumë episode humoristike, por pa e përgojuar. Kur e pyeta veçanërisht për të, më foli gjatë.
E çfarë të tha?
Më tha: E njoh që kur lindi dhe deri sot, se kam qenë pa u shkëputur prej tij asnjë ditë.
Jam shumë kurioz zoti Luçi, të di se çfarë përshtypjeje kishte ai për Lekën?
Tekstualisht ai m'u shpreh:
Si fëmijë ashtu dhe i rritur nuk i ngjan hiç të atit.
Nuk është i mençur dhe sillet si budalla.
Nga trupi është mal, por nga mendja është në hall.
As shkolla nuk e bëri tamam njeri të shkolluar.
E ka mendjen vetëm te lojërat dhe armët.
Fliste për Ahmetin, në lidhje me intelektin e Lekës?
Edhe për Ahmet Zogun më tha, se e kishte vënë re mirë që nuk po e përfaqësonte ashtu si kishte menduar ai. Zogu vetë i kishte qartë hallin e Lekës, se si do t'i bëhej që ai nuk ishte i shtruar dhe i matur.
Kuptova përshtypjet e tij, pra të Muharremit, për atë që i kishte shërbyer devotshmërisht. Le të ndalemi te qejfmbetja e tij, që ishte larguar. Si u shpreh saktësisht për atë që i kishte ndodhur?
Ai menjëherë, si dha përshtypjet për Lekën dhe merakun e Zogut që ishte i tillë, në fund shtoi: Unë i shërbeva mbretit tërë jetën, por tani s'i duhemi më dhe na hodhi në rrugë të madhe.
Nga sa kishit dijeni për intelektin dhe tipin e Lekës, si ju duk ky përshkrim që ju bëri bodiguardi personal i tij?
E vërteta është, se ai portret që dha Muharrem Gjoka për Leka Zogun, ka qenë ai më i sakti që më kanë dhënë.
Sa e vazhduat atë takim, që pavarësisht se ishte i pari, madje dhe si prezantim, çuditërisht arriti të bëhet kaq i thellë dhe i përzemërt?
Ka vazhduar më shumë se dy orë.
Dhe nuk i thatë gjë për arsyet për se kishit shkuar?
I kuptoi ai të gjitha. Fjala ishte, që ne duhej të bisedonim për gjëra që ai i kuptonte, pra për sekrete dhe informacione të familjes mbretërore. Ato ai m'i dha që në fillim, pa e bërë të gjatë. Me këtë po tregonte se nuk ishte problem ta pyesja për çfarë të doja, se do të më përgjigjej me sinqeritet. Nuk kishin kuptim të tjera hollësi rreth misionit tonë të përbashkët. Rëndësi kishte që ai u ndje mirë që shkova për këtë punë dhe shprehte gatishmëri për t'u përgjigjur rreth kujtdo çështjeje që mund ta pyesja unë.
Gjithsesi, diçka duhet të keni thënë?
Kur u largova, i thashë se mbeta i kënaqur që takova një mik të mirë të Shqipërisë sonë. Atëherë ai ma ktheu: Ejani kur të keni kohë, por nga kjo orë, kur nuk vjen kush tjetër.
Pra, nuk mendoj se ngeli ndonjë gjë pa u sqaruar rreth asaj që kisha kërkuar unë.
Juve pas kësaj, vijuat takime të tjera?
Patjetër. Unë të tregova hollësisht atë takim të parë që ndodhi në shtëpinë e tij dhe gatishmërinë që ai tregoi për të bashkëpunuar, por paskëtaj unë shkoja rregullisht në orët e vona, ku merrja informacion të freskët mbi gjithçka që ndodhte në mjediset e mbretit dhe të njerëzve më të afërt që i rrethonin. I jepja porosi dhe detyra të ndryshme, të cilat kishin të bënin me pyetjet që duhej të sqaroheshin apo informata për detaje të veçanta që kishim interes.
Iu përgjigj të gjitha kërkesave tuaja?
Patjetër. Ai më ka mbajtur rregullisht me informacion të freskët.
Sa kohë vijoi ky bashkëpunimi juaj?
Me të e kam vazhduar bashkëpunimin, deri sa gjeti një vend azili në Angli. Më mbrapa mësova se kishte vdekur. Nuk e di se kur vdiq, se nuk e mora vesh.
(Vijon nesër)
(Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)
Hasan Luçi: Atentatorin e Enver Hoxhës e kapëm në Han të Hotit Nga: FATOS VELIU
Ishte nëntori i vitit 1974. Shqipëria komuniste kishte ditë që priste të festonte me madhështi 30-vjetorin e Çlirimit të vendit nga pushtuesit nazifashistë. Më së shumti ajo atmosferë ndjehej te banorët e kryeqytetit, të cilët prej ditësh mbushnin gjatësinë e bulevardit "Dëshmorët e Kombit" për të parë provat e përgatitjes së kuadrateve me ushtarakë që do të demonstronin para Enver Hoxhës në ditën e 29-të të muajit, e cilësuar si dita jubilare e çlirimit. Në vëmendjen kryesore, ku rrinte dhe komisioni i përgatitjes së paradës së madhe, ishte pikërisht tribuna madhështore e ndërtuar prej më se 10 ditësh para hotel "Dajtit', mbi të cilën në ditën e caktuar do të rrinte triumfalisht vetë Enver Hoxha.
E ndërsa ishte bërë traditë që të gjithë njerëzit, të cilët, të doktrinuar nga propaganda komuniste për madhështinë e sistemit që u ishte "dhuruar", prisnin me padurim ditën që do të shikonin udhëheqësin në tribunën e shenjtë, një tjetër histori luhej në mister. Askush nuk mund ta merrte me mend, se pikërisht për të ndenjur para tribunës në atë ditë, ishin nisur që nga Nju Jorku një grup diversiv antikomunist, i kryesuar nga Avdul Banushi. Njerëzit nuk e mësuan dot as në atë moment që përgatitej parada e madhe ushtarake dhe as në momentet kur grupi i Avdul Banushit nga Golemi i Gjirokastrës kishte mbërritur me bomba në xhep te Parku Rinia, madje kishin zënë strehë pikërisht në një apartament në bodrumet e pallateve të Shallvareve.
Por njerëzit nuk e mësuan atë që pritej të ndodhte, jo vetëm në ato ditë të përgatitjes dhe të atmosferës së jashtëzakonshme të festës, por as mëngjesin e 29 nëntorit, kur tribuna e madhe ishte zhdukur nga ambientet ku prej ditësh bënte "karshillëk" dhe kishte "mbirë" para kryeministrisë ku dhe vijoi të ndërtohej deri në momentet kur vdiq Enver Hoxha, madje që andej ndiqte parakalimet e 1 Maj-eve edhe pasardhësi i tij, Ramiz Alia.
E pikërisht atë 29 Nëntor të vitit 1974, një grup njerëzish ilegalë të ardhur nga Amerika, të kryesuar nga i arratisuri politik Avdul Banushi, ndiqnin me ankth çdo lëvizje të asaj situate, për të bërë të mundur vdekjen e vetë Enver Hoxhës. Por çfarë thotë për atë ngjarje shokuese njëkohësisht të çuditshme, vetë Hasan Luçi?
Folëm nga numri i kaluar zoti Luçi për atë që po ngjiste në Tiranën e vitit 1974 kur ishte marrë një vendim i prerë nga "Fronti i Rezistencës" që të vritej me çdo kusht Enver Hoxha dhe udhëheqës të tjerë të shtetit të asaj kohe. Situata për ju punonjësit e sigurimit që kishit detyrë të parandalonit këto akte nëse ju kam kuptuar qartë, ishte bërë shumë më e vështirë dhe e tmerrshme kur mësuat se për këtë detyrë ishte ngarkuar pikërisht grupi i kryesuar nga Avdul Banushi, të cilët ishin të betuar për të kryer atë detyrë me çdo kusht. Juve më bëtë një përshkrim të përgjithshëm të asaj që po kalonit ndërsa grupi i Banushit kishte mbërritur në Tiranë. Por gjithsesi subjekti i ngjarjes ngeli shumë e cunguar. Ajo që unë doja të dija nga ju është se si ka ndodhur hollësisht ajo ngjarje duke filluar që nga momenti që ju e mësuat një vendim të tillë?
Unë siç edhe ta përshkrova nga numri i kaluar, atëherë kam qenë me detyrë në Paris ku për mëse 15 vjet mbuloja punën e rrjetit të sigurimit në emigracion. Pra isha Rezident i Sigurimit në Paris. Në ambasadë mbaja funksione diplomatike duke qenë Sekretar i Parë i saj dhe njëkohësisht atasheh kulturor. Pra në Paris unë isha paraqitur si diplomat. Kuptohet se detyra ime ishte vetëm natyra e zbulimit.
Si e mësuat rastin e atentatit të Enverit?
Nuk është sekret ta them se Sigurimi ynë ka pasur bashkëpunëtorët e vet në çdo organizatë e grup të mërgatës politike të shqiptarëve të arratisur, duke filluar nga ata ekonomikë, kosovarë dhe nga njerëz me të vërtetë atdhetarë që u dhimbsej me të vërtet populli i tyre.
Thatë se mësuat për vendimin e tmerrshëm?
Mora informacion se më 30 prill 1974 "Fronti i rezistencës mori vendim që ai vit të ishte viti i aksioneve konkrete në Shqipëri ku të angazhoheshin të gjithë luftëtarët e lirisë.
Por më e tmerrshmja e atij takimi të jashtëzakonshëm ishte se pikërisht aty u mor një vendim për të kryer detyrën më speciale që mund të ishte kryer ndonjëherë deri në atë moment. Të eliminohej fizikisht Enver Hoxha. Dhe më e veçanta akoma ishte se për atë detyrë nuk u caktuan njerëz të përgatitur në shkolla të rastit, por u caktuan pesë djem të fuqishëm me në krye siç dhe e kemi përmendur Avdul Banushin.
Pse ishte e veçantë që u caktuan këta djem?
Avdyl Banushi ishte shumë i vendosur dhe i betuar për të realizuar detyrat. Ishte aktiv dhe i rrezikshëm. Kishte dhe një nuhatje natyrale të madhe, pra ishte i zgjuar. Me një fjalë ai së bashku me shokët bëheshin kamikazë të vërtetë. Por kjo gjë ishte shqetësuese pasi siç e shikon kishe të bënte me një njeri që e kishte ndarë mendjen.
Ju kishit dëgjuar për Avdul Banushin?
Patjetër që kisha dëgjuar. Dija që ishte nga Golemi i Gjirokastrës dhe në kohë të luftës kishte qenë me rininë balliste. Pas çlirimit kishte qenë për shumë vite i dënuar në burgun e Burrelit. Por dija se kishte qenë shumë i papërkulur dhe nuk bënte as një kompromis për të lehtësuar veten. Këta njerëz kur u ngarkon detyra bëhen shumë të rrezikshëm.
Ju kishit dijeni se ishte aktiv?
E dija shumë mirë. Ai më mbrapa kur ishte në pension ishte miku im dhe të dy pinim kafe te sheshi "Shopen" para gardës. Por ai ishte autori i eksplozivit që ishte vënë në ambasadën tonë pak muaj më parë si merrej ai vendim ashtu siç do të bënte mbi ambasadën tonë në Itali apo të përsëriste aktin terrorist mbi ambasadën tonë në Paris. Por Avdyl Banushi kishte hyrë shumë herë në Shqipëri dhe ishte kthyer shëndosh e mirë.
Kishte hyrë në Shqipëri?
Disa herë. Madje pak para se të merrej ai vendim, pra punë muajsh ai kishte hyrë në Shqipëri. Kishte ndaluar në shumë rrethe dhe kishte aktivizuar të gjithë elementët e vet.
Ku kishte ndenjur?
Kishte shkuar në Gjirokastër, Vlorë, Dukat, Fier, madje edhe në fermën Çlirim ku kishte qenë dikur i internuar në atë zonë, Durrës, Tiranë, Macukull të Burrelit dhe pastaj kishte dalë sërish jashtë kufirit.
Pra pak muaj se të merrte urdhrin të hynte sërish për të vrarë Enverin kishte qenë në Tiranë?
Po ore në fund të vitit 1974. Ai kishte lënë radiomarrëse për komunikim me ato që ai i quante baza të vetat. Në Tiranë madje krijoi organizatën "Fronti i Rezistencës", la dokumentacion propagandistik kundër pushtetit dhe ndërkohë la një trakt të shtypur që ishte në formën e protestës dhe do të hidhej në oborret e ambasadave të cilat duhet të pengonin integrimin e Shqipërisë në organizma ndërkombëtare.
Jam kurioz të di nëse keni qenë në dijeni për bazat e tij të cilat i përmendët më lart?
Ai kishte baza jashtë shtetit dhe brenda Shqipërisë. Jashtë shtetit kishte te shqiptarët e arratisur. Kështu në Itali kur do të hidhte në erë ambasadën tonë atje është strehuar te Sabaudin Haznedari, i cili më mbrapa erdhi me bandën e Xhevdet Mustafës që u vra në Rrogozhinë. Sabaudin Haznedari ishte agjent i UDB-së Italiane dhe i vendeve islamike. Por Avdyli në Itali kishte edhe banesën e Zef Shytit dhe Mentor Çokut. Ndërsa po të citoj disa baza që ka pasur Brenda Shqipërisë. Konkretisht në Gjirokastër ishte baza "JONUZI" dhe një e kishte në fshatin Shtëpëz të këtij rrethi.
Në Lushnjë kishte bazën "GODO". Në Durrës ishte baza "CERLOI", në Tiranë ishte baza "BINERI". Madje në bazën "Bineri" që i përkiste familjes së Sami Binerit, u formua dhe dega "Fronti i Rezistencës" për Tiranën, madje aty do të strehoheshin edhe më mbrapa kur donin të vrisnin Enverin.
Nga e kishin rekomanduar atë bazë aq besnike në Tiranë?
E kishte rekomanduar Rrapo Bineri eksponent i legalitetit dhe arratisur në Romë në 1944-n.
Ju nuk i dinit atëherë?
Disa i mësonim dhe shumë të tjera i kemi mësuar më mbrapa se nuk ishte e lehtë pasi ato nuk propagandoheshin në radhët e mërgatës së atjeshme.
Kuptova deri këtu. Pra ju mësuat se ky person që ju e njihnit në këtë mënyrë u ngarkua me detyrën e tmerrshme të vriste udhëheqësin e atëhershëm. Si reaguat?
Kam kaluar momentet më të rënda të jetës sime. Nuk ishte e thjeshtë. Përfytyro çmund të bëjë CIA në qoftë se rrezikohet jeta e Presidentit apo çmund të bëjë KGB-ja për Presidentin e vet etj. Neve na rrezikohej njeriu më i shenjtë i atëhershëm, i cili ishte kthyer në udhëheqës shpirtëror i popullit. Na dilte gjumi natën. Nuk ngopesha me frymë. Mendoja se pavarësisht se do të merrnim masat më ekstreme, por po të mos ja arrinim dot ta mbronim. Po sikur të ndodhte...?! Ky tmerr u shtua më tepër kur u informuam se për këtë mision ishte marrë edhe miratimi i amerikanëve.
Si e dhanë amerikanët këtë "ok"?
Sekretari i Komitetit "Shqipëria e Lirë", Mexhit Dibra u takua me majorin Tomas Smith dhe i bëri të qartë planin ku mori edhe miratimin e tij. Unë mësova se majori Smith u kishte thënë se siguria e Enver Hoxhës ishte perfekte, por Mexhiti i ishte përgjigjur se ky aksion ishte marrë përsipër nga Avdyl Banushi të cilin ata e njihnin shumë mirë madje dhe e kishin paralajmëruar të mos hidhte më eksploziv në ambasadat shqiptare në Europë, pasi ishin akte terroriste. Kështu që si mësova edhe këtë miratim të fundit mua s'më ngelej gjë tjetër, por të mbaja në vëzhgim Avdylin në të gjitha lëvizjet e tij. Ndërkohë që informova Tiranën.
Si e mësuat ju këtë bisedë?
Kjo merrej vesh se komentohej në brendësi të tyre me mburrje ndërkohë që dikush prej tyre do ishte patjetër bashkëpunëtori ynë.
Jam kurioz se si ju informonin bashkëpunëtorët?
Kishim kod dhe takoheshim. Kur ishte rast shumë urgjent si ky që po të them të jepnin kodin që duhej të lije çdo gjë dhe të dilje në një pik takimi diku jashtë Parisit apo në një lulishte, pyll a gjetkë. Në rast se ishte një raportim i vogël të linin një letër në dorë në mënyrën më të kamufluar dhe pastaj iknim sikur s'ishim takuar fare, ndërsa kur kishte bisedë gjenim vendin e përshtatshëm.
Le të kalojmë sërish te ngjarja tuaj. Kur dhe si kishin vendosur ta bënin atentatin?
Në 29 nëntor të atij viti pra 1974-ën Shqipëria festonte 30 vjetorin e çlirimit dhe me këtë rast do të bëhej një paradë e madhe ushtarake gjë që mundësonte daljen në tribunë të Enver Hoxhës, Hysni Kapos, Mehmet Shehut dhe udhëheqësve të tjerë politik të shtetit. Me këtë moment ata morën detyrë të godisnin tribunën ku të vrisnin Enverin, Mehmetin etj. dhe pas saj të arrinin ditë më vonë që të hidhnin eksploziv te Ambasada Kineze.
Ju thatë se po ndiqnit itinerarin e grupit të Banushit, i cili tashmë kishte marrë urdhrin për të shkuar në Tiranë?
Unë njoftova Tiranën. Kam njoftuar direkt Kadri Hazbiun, ndërkohë që detyrë tjetër kisha të ndiqja objektivin në të gjithë lëvizjen e tij dhe të mbaja në korent Kadriun.
Si i raportoje Kadriut?
Me kode.
Ndërkohë që po ndiqje itinerarin deri në ardhjen e tij në Tiranë. Cili ishte?
Ka qenë 20 nëntor 1974 kur unë mora sinjalin se ata u nisën nga SHBA-ja. Ndërkohë që mësova mbërritjen në Prevezë të Greqisë. Dy ditë më mbrapa pikërisht në 22 nëntor mora sinjalin se mbërritën në Çamëri. Unë pas çdo informacioni i raportoja Tiranës.
Si dhe ku e kaluan kufirin shqiptar?
Në të vërtetë sipas informacionit që kishim siguruar për planin e lëvizjes së tyre prisnim që ai të futej nga "Kepi i Stillos". Për këtë siç të thashë njoftuam dhe ajo zonë siç mësohet u bë "gardh". Madje për parantezë po të them se edhe vetë Avdyli kur ka dhënë në vitin 2002 një intervistë në gazetën tuaj deklaron se kur erdhi në Çamëri dhe u ngjit malit të Stillos kishte vënë re brenda tokës shqiptare lëvizje të shumta ku kishte kuptuar saktësisht se përkëtej kufirit ishte dhënë informacioni për të. Ai ishte bindur se ishte në vëzhgim prandaj bëri të pamundurën për ti humbur atij që ndiqte lëvizjet. Kështu ndërroi planin e lëvizjes gjë që kush mund të informonte nuk dinte për çfarë.
Dhe nga hynë?
Ndërsa pritëm të hynte siç të thashë në "Kepin e Stillos", arritëm të merrnim informacionin se arritën të hyjnë në zonën e minoritetit të Sarandës. Pas kësaj nuk mësuam dot asgjë derisa hyri në Tiranë.
Kur hyri në Tiranë nuk hyri pa u ndjekur nga ju apo jo?
Ndërlidhja apo informacioni jonë mungoi deri sa ai mbërriti në Tiranë. Aty menjëherë ne morëm sinjalin "Hyri". Unë ndërkohë njoftova Kadri Hazbiun se banda e Avdyl Banushit hyri në territorin shqiptar. Pastaj si humba lidhjet, informova vetëm faktin që hyri në Tiranë gjë që njoftova Kadriun.
Për veprimtarinë në Tiranë dhe udhëtimin e tij deri aty nuk munde ti ndiqje?
Të thashë se ishte shumë i zgjuar dhe si mësoi se ndiqej gjë që e pa sa hyri në Shqipëri ai mundi ti fshihte mirë gjurmët. Kjo bëri që të shpëtonte dhe pavarësisht se nuk e kreu dot misionin arriti të kthehet shëndosh e mirë në Paris dhe Nju Jork. Megjithatë unë ua shpreha edhe në intervistën e kaluar se informacioni që i bëra Kadriut ishte i mjaftueshëm se unë i thashë se e kishin në një banesë te Pallatet e Shallvareve dhe ata mund ta kapnin se atëherë ishte situata në dorë. Njiheshin familjet e deklasuara dhe dihej pak a shumë fytyra e huaj. Gjithsesi ata nuk bënë dot gjë pavarësisht se Avdyli doli edhe mbi tarracë aq më shumë shkoi dhe te Parku Rinia ku ndoqi dhe paradën. Ju thashë që nuk e kam shpjeguar dot as sot atë inekzistencë të Kadri Hazbiut.
Por tribunën e paradës e lëvizën kështu që Enverin e mbrojtën apo jo?
Po ata ishin të detyruar ta bënin se nuk e mohonte kush se i kishte njoftuar për atë që po përgatitej të ndodhte. Po të mos kishin lëvizur tribunën, them se më shumë gjasa Avdyli të mbaronte misionin me çdo çmim.
Kur e mësuat lëvizjen nga kufiri deri në Tiranë?
Më mbrapa, pas viteve 90, kur kam takuar Avdylin dhe atëherë si u kthyen pas misionit të pakryer kam mësuar se ai si kishte hyrë në kufirin shqiptar kishte mbërritur në fshatin Aliko të Sarandës.
Kanë fjetur në atë fshat te djali i njërit prej anëtarëve të "Frontit të Rezistencës" që ishte dhëndëri i Kryetarit të Kooperativës me profesion shofer.
Të nesërmen të ndihmuar nga i zoti i shtëpisë ku kishin bujtur, i çoi deri në Gjirokastër. Prej andej me autobus arritën që në mbrëmje të shkonin në bazën e tyre te Shallvaret që i raportova unë Kadriut. Vetëm kur u kthyen nga Shqipëria, unë mësova se ata kishin qenë në familjen "Bineri".Udhëtimi i tyre sigurisht kishte qenë i vështirë pasi informacioni ishte dhënë i saktë.
Aty nuk arritën ta kryenin atentatin, çfarë bënë?
Ju fola nga numri i kaluar se natën e fundit të paradës tribuna e saj u largua nga vendi që ishte montuar prej dy javësh dhe u vendos para Kryeministrisë. Aty ndenji sa ishte Enveri gjallë, madje edhe Ramiz Alia aty dilte në parakalimet e "Një Majeve".
Madje siç më ka thënë vetë Avdyli, por që e kam vërtetuar edhe nga të tjerë që atëherë në tribunë ka dalë në fillim Haxhi Lleshi dhe pas më se 5 apo 10 minutash ka dalë Enver Hoxha.
Si nuk u kap dot ata mësuan se ishin në kërkim madje siç më ka thënë edhe pak kohë para se të vdiste, pothuajse ishte zbuluar se kur u kthye në shtëpi ku kishte bujtur, mësoi se roja që kishin lënë kishte parë njerëz të dyshimtë që ai besonte se ishin të sigurimit që vrojtonin me vëmendje. Kështu që reaguan menjëherë.
Çfarë bënë?
Nga baza "Bineri" në mesnatë përfunduan në Ndroq pikërisht në familjen "Mancaku".
Prej andej ai ishte rikthyer të nesërmen në Tiranë nëse mund të kryente misionin e dytë të hidhte eksploziv në Ambasadën Kineze. Siç më ka thënë kohët e fundit si shkoi te Ambasada e Kinës pa se ishte gardh me policë, pasi ishte përballë RTSH-së dhe shumë institucioneve. Kështu që ishte larguar pa kryer asgjë. Ishte lidhur me shefat e tij dhe i dërguan mjet nënujor për ta rimarrë në bazë.
Ju nuk morët as një informacion se ku shkoi dhe si veproi?
Mundi të fshihet mirë. Nuk u mësua asgjë. Unë ngela te momenti që është në Tiranë dhe është te Shallvaret dhe kaq. Vetëm pasi u rikthye në bazë unë munda të mësoja atë çka kishte ndodhur.
Gjithsesi ju arritët të shpëtonit Enver Hoxhën pasi ishte informacioni juaj ai që bëri që të lëvizte tribuna.
Patjetër që ashtu është. Pavarësisht se nuk u kap atëherë ai u kap në një moment tjetër, por që me informacionin tonë të marrë nga zbuluesit ne arritëm të sigurojmë jetën e Enver Hoxhës gjë që ja dolëm mbanë. Ju mund të thoni se Enveri ishte i tillë dhe i këtillë. Është e drejta juaj të mendoni si të doni. Ne kishim detyrë ta mbronim dhe ja arritëm ta mbronim jo vetëm fizikisht por edhe pushtetin e tij, pavarësisht se dekoratat dhe lavdet i merrnin të tjerët. Ne ishim të ndërgjegjshëm që nuk donim terror dhe s'kemi sulmuar njeri, por mbanim shtetin tonë në informacion të plotë. Këtë e ka pranuar edhe Toni Bler kur ka vlerësuar sigurimin e shtetit të Enver Hoxhës.
Vetëm dy muaj më mbrapa si dështoi me misionin e parë për vrasjen e Enver Hoxhës dhe hedhjen e eksplozivit në Ambasadën Kineze, madje si kishte shpërthyer dy ambasadat tona në Paris dhe në Itali, Avdyl Banushi u përgatit të hynte sërish në Shqipëri.
Këtë herë do të hidhte në erë bustin e Leninit dhe të Stalinit. Por këtë herë ishte një kombinacion agjenturor ai që bëri që Avdyli të arrestohet i gjallë.
Si ja arritët?
U arrit nga zbuluesit tanë në Amerikë.
Ju e organizuat kombinacionin?
Jo u organizua që nga Amerika prej nga u nis Avdyli. Unë e kisha shumë të vështirë ta gjeja se isha në Francë. Atë kombinim e organizoi Rezidenti i Sigurimit në Amerikë, Sokrat Çomo, i cili ishte prezantuar si diplomat pasi ishte në OKB.
E pati të vështirë?
Ishte shumë se ai ishte i zgjuar dhe nuk besonte shumë. Kishte frikë dhe e kishte mësuar shumë mirë se sigurimi ishte ndërtuar në një mënyrë të tillë që nuk kishe ku shkoje pa rënë në rrjetën e tij. Kështu që si u bënë disa përpjekje u gjet një djalë kosovar, i cili atëherë ishte te rreth të 20-at vite dhe iu afrua. Ai ishte bashkëpunëtori ynë.
Ju kujtohet?
Quhej Tom Mërnaçi. Ai së bashku me dy vëllezërit Dedë e Gjetë Mërnaçi arritën ta paralizojnë.
Si mundi Toma?
Toma ishte kosovar. Çuditërisht atë e besoi se të tjerët nuk i besonte. Para se të hynte në Shqipëri Avdyli për ti humbur shikimit të sigurimit brodhi një herë në Bari e andej në Jugosllavi e që andej në shtëpinë e Tomës me të cilin kishin marrë detyrë të futeshin në Han të Hotit. Pikërisht Toma u shoqërua nga dy vëllezërit e tij Gjeta dhe Deda. Ata si hynë në tokën shqiptare e kanë qëlluar në kokë ku pastaj e dërguan në postën e kufirit. Që andej në degën e brendshme dhe së fundmi në Burrel.
Ju thatë se kërkuat ta bëni bashkëpunëtor?
Ishte një mundësi që mund të mos bëhej burg. Kjo praktikë ndiqej shumë edhe kur doje të nxirrje ndonjë nga burgu. Kur unë isha kthyer nga Franca dhe mbuloja detyrën e Kundërzbulimit në Ministrinë e Punëve të Brendshme i shkova në Burrel dhe i kërkova ta bëja bashkëpunëtor dhe ta nxirrja nga burgu.
Nuk pranoi?
Jo nuk pranoi, por deklaroi se sa ta nxirrja do të shkonte në Komitetin Qendror ta hidhte në erë. Madje nuk u zbërthye fare. Madje ju shtua dënimi herë pas here se nuk rrinte rehat dhe fliste. Bashkë jemi bërë miq vetëm pas viteve '90 ku flisnim bashkërisht në kafe për punët e zbulimit. Por më pas ishim të dy pensionistë dhe tashmë ai ka pak kohë që ka vdekur.
(Vijon nesër)
(Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)
Hasan Luçi: Kur Geraldina u përball me gjykatën franceze për floririn shqiptar Nga: FATOS VELIU
Mbretëresha e shqiptarëve në bankën e drejtësisë Franceze. Gjykohej vjedhja e thesarit në ar të shtetit shqiptar. Një peticion i saj i firmosur nga mëse 100 legalistë me emigrim në Francë dhe në Belgjikë i dorëzuar mbi tavolinën e kryetarit të Gjykatës hijerëndë, kërkonte të paktën një shpërblim me 50 mijë dollarë të cilat duhet ti paguante gazetari i famshëm i medias më prestigjioze të Francës Alen De Ko. Kaq mjaftoi që gazetari të troksite në derën e ambasadës, e cila duhej ta ndihmonte me dokumente në akuzën që kishte përcjellë ndaj familjes mbretërore në mërgim. Gazetari i njohur me famë ndërkombëtare nuk kishte bërë gjë tjetër veçse kishte përcjellë në faqet e shtypit vendas lajmin tronditës të mbretit në mërgim të strehuar në shtetin e tyre që kishte vjedhur thesarin e vendit të vet.
Kjo ishte bërë shkas që Mbretëresha Geraldinë të mblidhte mëse 100 firma të emigrantëve me banim në Francë dhe Belgjikë ku ti kundërvihej gazetarit pompoz. Kjo do të vinte në lëvizje gjithë diplomacinë shqiptare, e cila e shtyrë nga Ambasada në Francë duhej me patjetër të dërgonte dokumentet ku kishte mbështetur akuzën për t'ja vënë para gjykatës së huaj që të shpëtonte gazetari i akuzuar.
Por si ka vijuar më tej ajo histori që tashmë po mbushte faqet e shtypit vendës? Tensionet e ambasadës e cila nisi një lumë kërkesash drejt Ministrisë së Jashtme në Tiranë për të mundur materialin e kërkuar dhe cilat ishin cfilitejt e diplomatëve të Tiranës për të siguruar fatyrat e pretenduara.
Gjithçka sqarohet pikërisht në intervistën e mëposhtme të vetë zotit Luçi, i cili në atë kohë ishte pikërisht Sekretar i Parë i Ambasadës dhe që i ra barra e rëndë për të siguruar dokumetet që i kërkoheshin nga gazetari që kishte propaganduar lajmin e lëshuar nga vetë ambasada.
(Vijon nga numri i kaluar)
Ndërsa ishim në fillim të këtij cikli intervistash zoti Luçi, kapa se ndërmjet të tjerash keni përmendur dhe një icident apo zhurmë që qenka bërë me familjen mbretërore në Francë në lidhje me floririn për të cilin mbreti është akuzuar nga shteti komunist. Nëse është e vërtetë kjo zhurmë, si qëndron historia?
Kjo është mëse e vërtetë. Ka ndodhur në vitin 1964 dhe nuk ka qenë një incident apo një lajm kalimtar, por një histori sfilitëse. E them një histori sfilitëse se në mes të saj ishte një gjyq. Kur ka gjyq, ti e di pastaj se si shkojnë tensionet dhe streset.
Përse u arrit të shkohej në gjyq dhe kush ishte shkaku?
Akuzat kundër Zogut se ai vodhi thesarin në flori të shtetit në momentet që po largohej nga Shqipëria morën përmasa të mëdha duke mbarsur edhe opinionin ndërkombëtar.
Si mundi të ndikohej opinioni ndërkombëtar?
Por duhet të kesh parasysh edhe punën e ambasadave. Në shtetin komunist çdo gjë ishte e centarlizuar dhe në rast se kishte një sinjal në Tiranë apo i mëshohej një fakti, atëhere edhe ambasadat i jepnin të njëjtin ton dhe jehonë në teritorin që funskiononin. Kishte sektorët përkatës, por që në këtë rast për të cilin po flasim ka të bëjë me sektorin e propagandës sepse ai ishte sektori që përcillte në opinionin ku kreyn funskionin ambasada të të gjithë zhurmës që nisej nga Tirana.
Dhe kjo akuzë kishte të bënte me ambasadën tuaj?
Kjo ishte një akuzë që iu bë fuqishëm mbretit Zog, i cili jetonte në Francë. Pra këtu hynte ambasada jonë në Paris, Sekretar i Parë i të cilës isha unë që ndërkohë mbuloja zbulimin shqiptar në atë shtet. Këtu dihet, ambasada do të inicionte propagandën që bënte Tirana dhe aq më shumë që ambasada në Paris funksiononte në teritorin ku jetonte Zogu.
Dhe si vijoi historia e kësaj akuze, e cila për shqiptarët është e njohur ?
Kjo akuzë ashtu si shumë të tjerëve ju duk shumë interesante edhe gazetarit shumë të njohur të Francës, i cili jo vetëm shkruante, por njihej edhe si një opinionist i zgjuar dhe i kthjellët.
Thatë që kjo akuzë ju duk interesante gazetarit të njohur. Si ta kuptoj shprehjen " ju duk interesante"?
Fakti që një mbret akuzohej se kishte vjedhur thesarin e shtetit të tij përbënte më shumë se një skandal. Këtë ata e analizonin në kuptimin që mbreti duhet të jetë shumë herë më shumë patriot se kushdo tjetër dhe kur ai arrin të vjedhë popullin e tij atëhere nuk ka skandal më të madh. Pikërisht mbi këtë logjikë filloi ofensiva e akuzave mbi mbretin Zog edhe në shtypin e huaj. Aq sa arriti të futet edhe në penën e gazetarit të njohur të Francës. Por kjo përbënte një precedent të madh për familjen Mbretërore, e cila pas kësaj ishte shumë në pozicion të vështirë.
Dhe kush ishte ky gazetar kaq i famshëm që shkroi për skandalin e mbretit shqiptar?
Ai quhej Alen De Ko. Ishte jo vetëm gazetar opinionist, por ishte edhe shkrimtar shumë i njohur. Madje librat e tij kanë jehonë të madhe ndërkombëtare.
Çfarë libra ka shkruar?
Ka shkruar për shembull, "Versaja e Panjohur", Vëllimet "Dashuritë e Francës" etj, që s'po më kujtohen për momentin.
Por ndërkohë shkruante në revistat e kohës në Francë e Belgjikë.
Në rast se lexuesi do të krijojë një përfytyrim në lidhje fizionominë e tij meqenëse në këtë shkrim e kemi personazh të rëndësishëm mund të më përshkruani fizikun apo tipin e tij?
Ai siç tu shpreha pak më parë ishte një personalitet shumë i njohur i jetës kulturore të Francës. Ishte një tip shumë simpatik. Paraqitja e tij e shkëlqyer e bënte edhe më interesant portretin e tij prej shkrimtari. Por ai ishte shumë simpatik edhe në mardhëniet miqësore që krijonte me rrethin e gjerë të njerzve të diplomacisë dhe kulturës. Kështu që edhe me trupin tonë diplomatik ai kishte arritur të ndërtonte mardhënie të ngrohta aq sa mundohej të ishte i pranishëm në takimet që organizonim apo ftesa që ne bënim në raste festash kombëtare apo evenimente të rëndësishme të shtetit tonë. Por ne e kishim njohur edhe në takime që organizonin ambasadat e tjera ku merrnim ftesa të përbashkëta. Por në shumë raste ishim ndodhur bashkë edhe në takimet diplomatike që organizonte shteti Francez. Ku thashë që ai ishte shumë i rëndësishëm në Francë.
Ju e njihnit personalisht?
Po e njihja personalisht.
Dhe si ndodhi që ky shkroi kundër mbretit të shqiptarëve në mërgim?
Ky duke parë propagandën e madhe që ne si ambasadë përçonim për mbretin që kishte braktisur vendin e vet në ditët më të vështira kur ishte pushtuar ushtarakisht Shqipëria aq më shumë kur mësoi për skandalin e floririt ai e bëri pjesë të shkrimeve të veta.
Konkretisht ku e botoi?
E botoi në një revistë prestigjioze Belge, por që kishte një tirazh shumë të madh. Shkrimi i mbretit shqiptar në mërgim në vendin e tyre që kishte vjedhur arin e shtetit të tij kishte zënë një vend të veçantë dhe shumë të dukshëm në atë revistë. Kaq mjaftoi që mbretëresha Geraldinë të mos duronte dot më, por menjëherë ju drejtua gjykatës për shpifje dhe për këtë gjë kërkonte dëmshpërblim një shumë prej 50 mijë dollarësh. Ki parasysh se flitet për kursin dhe vlerën e atëhershme të dollarit që ajo shifër mund të konsiderohej edhe astronomike për një xhep normal.
Ju si e mësuat dhe si ndodhi që u angazhuat me këtë histori?
Por një ditë prej ditësh ky kërkoi një takim tepër urgjent me mua. Më thotë gjithë historinë e revistës të cilën ta përshkrova pak më parë dhe ndërkohë që më bëri të qartë edhe procesin që kishte hapur Geraldina.
Çfarë viti thatë se ishte ?
Ka qenë viti 1964.
Dhe çfarë ju kërkonte juve? Ta mbronit në gjyq?
Ne nuk kishim aksese në gjyq dhe nuk flitej fare për mbrojtje pasi në ato gjyqe flitej për të vërtetën. Ai donte nga ne dokumentacionin se ku e kishim mbështetur akuzën që kishim propaganduar me forcë se Zogu kur kishte ikur nga Shqipëria kishte marrë me vete, pra kishte vjedhur edhe thesarin në ar të shtetit.
Pra ai kërkonte ku ishit mbështetur ju që e kishit propaganduar sepse ai kishte thënë atë që thonit ju apo nuk ju kuptova drejt?
Tamam ashtu. Por situata ishte komplikuar shumë më tepër se kaq sepse Geraldina nuk kishte shkuar në gjyq në emrin e saj personal dhe të familjes mbretërore që përfaqësonte, por kishte mbledhur në një peticion mëse 100 firma legalistësh të cilët kërkonin dinjitetin e mbretit në vend.
Çfarë bëtë pas kësaj?
Pas kësaj i shkruam Tiranës. Menjëherë u interesuam me telegram me ministrinë tonë të Jashtme të dërgonin dokumentacionin që vërtetonte marrjen e floririt nga Mbreti.
E dërgoi?
Këtu filloi një mesele tjetër. Pavarësisht se ne ja kërkuam disa here, ministria vazhdonte të "flinte gjumë". Por kjo përbënte precedent të pallogaritshëm.
Pse ?
Sepse kur nuk po vinte dokumentacioni që gazetari të mbrohej para Geraldinës më erdhi në zyrë dhe më tha. Në rast se nuk vjen për dy javë dokumenti që kërkohet, unë do ta humbas gjyqin me ish mbretëreshën e shqiptarëve. Por dije se edhe Shqipëria do të humbasë shumë, së pari do të humbasë gjithë kredibilitetin e krijuar deri tani. Pra ai do të konsideronte mashtrim gjithë propagandën që ne kishim bërë deri atëhere dhe shtetit ynë s'do ishte tjetër veç i tillë.
Pra nëse nuk vinte për dy javë dokumenti do të thoshte se gjyqi do të humbiste?
Po. Ishin dy javët e fundit para gjyqit.
Kur ia kishit kërkuar Tiranës t'ju dërgonte dokumentet?
Kishim rreth dy muaj.
Pse nuk i dërgoi, mendoni se është vetëm burokracia zyrtare?
Sepse "flinin gjumë". Burokracia s'ka brirë ja këtu njihet. Pastaj nuk e kishte menduar kush se do të duhej të përballeshin me një gjyq për atë akuzë publike e bërë më së shumti politikisht, por edhe se në të vërtetë kishte ndodhur. Por gjyqi donte dokumente. Siç duket dokumentet, pra faturat e daljes së monedhave mungonin dhe ata të ministrisë e kishin marrë me ngadalësim të madh atë muhabet.
Si vepruat kur u kishin ngelur dhe dy javë?
Atëhere dërgova radiogram urgjent në Tiranë. Pak a shumë thoja: Dokumenti i marrjes së floririt nga Zogu duhet me urgjencën më të madhe. Kredibiliteti i shtetit në udhëkryq ndërkombëtar.
Po ju nuk e dinit që ishte bërë zhurmë që ti kërkonit shumë shpejt, por e çuat afatin kohor në fije të perit?
Ne e dinim shumë mirë. Madje dinim edhe fushatën që kishte ndërrmarrë Geraldina për të mbledhur firmat e legalistëve dhe të emigrantëve të tjerë. Kështu që ishim interesuar rregullisht në Tiranë për të përballuar çështjen gjyqësore. Por mesa dukej s'kishin dokument.
Po si u bë i mundur?
Kanë shkuar njerëz mesa di unë në bankat e Italisë ku janë marrë procesverbalet e tërheqjes së thesarit dhe është marrë një kopje. Ajo kopje u dërgua me urgjencën më të madhe në Paris, e cila ju vu në dispozicion gazetarit që ishte marrë i pandehur apo i akuzuar si mund ta quash.
Mendoj se është ai dokument, i cili së shumti është bërë i njohur në medja ku flitet për një faturë tërheqje valute?
Po ai është. Shkaku që ka dalë nga bankat ka qenë ky që po ju them. Pastaj ai dokument ngeli në arkiva dhe tashmë është publikuar shumë herë dhe gjithandej.
Si mund ta jepte banka një dokument të tillë a s'përbënte sekret? Pastaj pse ishte banka e Italisë?
Së pari banka e jepte, se ato para kanë qenë në emër të shtetit dhe se tani përfaqësuesi që shkonte kishte statusin e shtetit. Pra kishte statusin e zyrtarit të autorizuar që shikonte lëvizjet e llogarisë së shtetit të tij. Ndërsa flitet për bankë italiane, pasi Zogu operonte me banka Italiane. Ato funksiononin edhe në Shqipërinë e asaj kohe.
Pas kësaj fitoi gjyqin?
Po. Pas kësaj gazetari e fitoi gjyqin ndërsa Geraldina e hymbi atë. Kjo do të thotë se për akuzën se Mbreti ka vjedhur floririn të cilin legalistët nuk e pranojnë e ka shqyrtuar edhe një trupë gjyqësore dhe e kanë humbur. Pra është vërtetuar me gjyq se ai është marrë.
Pra në një farë mënyrë Geraldina ka bërë autogol?
Patjetër. Kjo ka qenë një çështje gjyqësore që shqiptarëve nuk u është thënë asnjëherë.
(Vijon nesër)
(Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)
Hasan Luçi: Që nga Parisi njoftova Kadri Hazbiun se do vritej Enver Hoxha Nga: FATOS VELIU
Ishte nëntori i vitit 1974. Shqipëria komuniste kishte ditë që priste të festonte me madhështi 30-vjetorin e Çlirimit të vendit nga pushtuesit nazifashistë. Më së shumti ajo atmosferë ndjehej te banorët e kryeqytetit, të cilët prej ditësh mbushnin gjatësinë e bulevardit "Dëshmorët e Kombit" për të parë provat e përgatitjes së kuadrateve me ushtarakë që do të demonstronin para Enver Hoxhës në ditën e 29-të të muajit, e cilësuar si dita jubilare e çlirimit. Në vëmendjen kryesore, ku rrinte dhe komisioni i përgatitjes së paradës së madhe, ishte pikërisht tribuna madhështore e ndërtuar prej më se 10 ditësh para hotel "Dajtit', mbi të cilën në ditën e caktuar do të rrinte triumfalisht vetë Enver Hoxha. Ajo tribunë e kuqe, e cila në parvazet mbështetës qarkohej me fanellatë të bardhë, donte të prezantonte me eufori gjithë shkëlqimin e sistemit komunist që ndërtonte Enver Hoxha.
E ndërsa ishte bërë traditë që të gjithë njerëzit, të cilët, të doktrinuar nga propaganda komuniste për madhështinë e sistemit që u ishte "dhuruar", prisnin me padurim ditën që do të shikonin udhëheqësin në tribunën e shenjtë, një tjetër histori luhej në mister. Askush nuk mund ta merrte me mend, se pikërisht për të ndenjur para tribunës në atë ditë, ishin nisur që nga Nju Jorku një grup diversiv antikomunist, i kryesuar nga Avdul Banushi. Njerëzit nuk e mësuan dot as në atë moment që përgatitej parada e madhe ushtarake dhe as në momentet kur grupi i Avdul Banushit nga Golemi i Gjirokastrës kishte mbërritur me bomba në xhep te Parku Rinia, madje kishin zënë strehë pikërisht në një apartament në bodrumet e pallateve të Shallvareve.
Askush nuk mendonte se pikërisht Enver Hoxha, i cili konsiderohej si njeriu i "rënë nga qielli" për "fatin" e këtij populli, ishte vënë në shënjestër për t'u goditur me kundërtank, ndërsa do të përshëndeste nga tribuna hijerëndë mbi 10 mijë pjesëmarrës të paradës së madhe të ushtrisë.
Por njerëzit nuk e mësuan atë që pritej të ndodhte, jo vetëm në ato ditë të përgatitjes dhe të atmosferës së jashtëzakonshme të festës, por as mëngjesin e 29 nëntorit, kur tribuna e madhe ishte zhdukur nga ambientet ku prej ditësh bënte "karshillëk" dhe kishte "mbirë" para kryeministrisë ku dhe vijoi të ndërtohej deri në momentet kur vdiq Enver Hoxha, madje që andej ndiqte parakalimet e 1 Maj-eve edhe pasardhësi i tij, Ramiz Alia.
E pikërisht atë 29 Nëntor të vitit 1974, një grup njerëzish ilegalë të ardhur nga Amerika, të kryesuar nga i arratisuri politik Avdul Banushi, ndiqnin me ankth çdo lëvizje të asaj situate, për të bërë të mundur vdekjen e vetë Enver Hoxhës. Ndërkohë që Sigurimi Komunist dhe vetë Kadri Hazbiu ishin vënë në dijeni të atentatit të shekullit dhe po kërkonin me intensitet të llahtarshëm njerëzit e rrezikshëm. Atë ditë në tribunë nuk doli i pari Enver Hoxha, por Haxhi Lleshi. Vetëm pas shumë minutash si kishte dalë Lleshi, Enveri u shfaq me pompozitet, ndërsa grupi misterioz në pamundësi për të vepruar, po e ndiqte i dëshpëruar që nga Parku Rinia. Megjithatë, ai grup arriti të dilte gjallë nga territori i vendit, megjithëse informacioni i Hasan Luçit i ardhur nga Parisi ishte më se i saktë. Ata do të arrinin të kapeshin pas një ardhjeje tjetër në kufirin shqiptar, vetëm pas një kombinacioni që do të përgatiste pikërisht rezidenti i Sigurimit në Francë, Hasan Luçi. Por çfarë thotë për atë ngjarje shokuese njëkohësisht të çuditshme, vetë Hasan Luçi?
Zoti Luçi, kam dëgjuar për një ngjarje të bujshme që paska ndodhur në nëntorin e vitit 1974, kur pikërisht personi që ju keni cilësuar si autorin e shpërthimeve me eksploziv dhe bombë në ambasadën tonë në Paris dhe Romë, Avdul Banushi, paska ardhur në Tiranë, në krye të një grupi special, për të asgjësuar fizikisht vetë liderin e shtetit komunist, Enver Hoxhën. Madje një gjë të tillë e ka pranuar pak kohë se të vdiste vetë Avdul Banushi në një intervistë të dhënë te "Gazeta Shqiptare" me gazetarin Dashnor Kaloçi, në korrikun e vitit 2002. Ju, si pjesë e sigurimit të atëhershëm të shtetit, e dëshmoni se ka qenë e vërtetë një ngjarje e tillë?
Ka qenë shumë e vërtetë dhe neve e kemi përcjellë me një intensitet dhe ankth të paimagjinuar. Ishin ditët e terrorit tonë psikologjik më të madh, pasi një grup njerëzish të përgatitur dhe të mirëstërvitur, aq më shumë kur ai grup special drejtohej nga një njeri shumë i vendosur dhe shumë aktiv, që zotëronte një zgjuarsi natyrale të habitshme, ishte nisur të bënte jo një atentat dosido, por të vriste direkt kreun e shtetit, i cili ishte shpallur i shenjtë.
Pra, është i vërtetë fakti që ai grup paska funksionuar vërtet dhe se është drejtuar nga Avdul Banushi?
Po pra, është shumë i saktë. Avdul Banushi ishte një njeri i aksionit dhe i veprimit konkret. Një njeri që ishte shumë i vendosur, por më kryesorja ishte që së bashku me grupin e tij kishte bërë përgatitje të madhe fizike me specialistët më të mirë të zbulimit amerikan.
Ku e kishte bërë këtë stërvitje? Pra, e kam fjalën, në cilën shkollë apo në cilën qendër zbulimi ishte përgatitur?
Njerëz të tillë që ishin të veprimit nuk funksiononin në shkolla apo pika stërvitore legale, pasi ata ishin përherë në vëzhgim të sigurimit, pra në vëzhgimin tonë. Ata lëviznin nëpër Europë për të humbur gjurmët. Madje po të them se shkonin për t'u stërvitur jo vetëm në Gjermani, Francë, Itali e gjetkë, por deri në Amazonë, aty ku janë njerëzit e egër.
Vetëm për t'i shpëtuar syrit tuaj, pra të sigurimit?
Vetëm për këtë. Ata zotëronin aftësi të jashtëzakonshme të përgatitjes fizike, mendore dhe psikologjike dhe nuk para binin në grackë kollaj. Kështu që nuk është e rastit që u caktuan pikërisht ata të mbërrinin në Shqipëri për të vrarë vetë Enver Hoxhën, megjithëse dihej se shkalla e sigurisë dhe e ruajtjes së tij ishte e një shkalle të paimagjinueshme.
Ju e dinit se ishte nisur ky grup për të mbërritur në Tiranë në misionin që po themi, pra për të vrarë Enver Hoxhën?
Jo, e dija, por unë e kisha në mbikëqyrje prej muajsh. Kuptohet se herë më largohej, pra më humbiste nga "objektivi", dhe herë më shfaqej, por që gjithsesi ishte në vëmendjen time. Unë dija kur përgatitej për të ardhur në Shqipëri, ashtu siç dija kur u nis për në Tiranë, madje dija edhe ku ishte vendosur në Tiranë, pavarësisht se Sigurimi këtu nuk mundi të bënte dot gjë.
Ku ishit juve në atë kohë dhe çfarë funksioni mbulonit?
Unë, siç e kemi thënë në intervistat e mëparshme edhe në momentin që po flasim, kam qenë në ambasadën shqiptare në Paris si Sekretar i Parë i saj dhe atashe kulturor. Pra ky ishte funksioni zyrtar që prezantoja në organikën e ambasadës, por në të vërtetë unë isha shef i zbulimit tonë në Francë apo ndryshe Rezident i Sigurimit tonë në Francë. Pikërisht në këtë funksion unë kisha arritur të krijoja një rrjet tepër të sofistikuar bashkëpunëtorësh, që mbaja në vrojtim të jashtëzakonshëm të gjithë dinamikën e emigracionit politik jashtë vendit apo siç e quanim zyrtarisht, emigracionin reaksionar në mërgim. Në këtë prizëm, unë mbaja në korent Tiranën për shumë ngjarje enigmatike, siç e vura edhe për rastin e Avdul Banushit, që do të vriste Enver Hoxhën, por që do të mbetesha i shokuar nga veprimet e këtushme.
Pse ishit i pakënaqur?
E mendoja gjatë atë që ndodhi dhe mbeta i befasuar. Kjo për faktin se unë i vura në dijeni me informacion të saktë, se Avdul Banushi në krye të një grupi, kishte mbërritur në Tiranë për të vrarë Enver Hoxhën, që do të dilte në Tribunën e Paradës në datën 29 Nëntor. Madje u kisha thënë autoriteteve më të larta të sigurimit edhe bazën ku kishte bërë strehë ai. U thashë se e keni në një banesë në pallatet e Shallvareve. Por çuditërish askush nuk mundi ta pikaste. Kjo më bënte shumë përshtypje.
Ju e dinit ku ishte?
Unë dija vetëm se kishte zënë konak në një familje që kishte për bazë te pallatet e Shallvareve, vetëm kaq. Emrin e personit se ku kishte bujtur nuk e dija dhe nuk arrita ta mësoja. Atë e mësova vetëm kur Banushi u rikthye pa kryer misionin apo pas viteve '90, kur neve ishim bërë miq dhe në shumë raste pinim së bashku kafen. Pas kësaj mësova se ai kishte bujtur te banesa e Sami Binerit, i cili e kishte shtëpinë në bodrumet e pallateve të shallvareve. Samiu vetë ishte i arrestuar për çështje qesharake dhe ndodhej në burgun e Burrelit, ndërsa Avdulin e priste nëna e Samiut, që quhej Safo. Ata e kishin pothuajse bashkëfshatar.
Po pse ishit i mërzitur që nuk e kapën dot, kur ju nuk e dinit shtëpinë ku kishte bërë strehë? Si mund ta gjente sigurimi se në çfarë banese ndodhej?
Unë kam njoftuar direkt Kadri Hazbiun, pasi në shumë raste dhe nivelin e hierarkisë që përfaqësoja i mbaja lidhjet direkt me të. Kështu, edhe në këtë rast i kam thënë Hazbiut se ndodhet diversanti Banushi diku në një banesë të pallateve të Shallvareve. Ata pas kësaj duhej të krehnin zonën. Të piketonin shtëpitë me biografi të keqe, që u thonim atëherë, dhe të bënin të pamundurën ta kapnin dhe jo t'u ikte dhe të mbërrinte sërish në Paris dhe Nju Jork.
Po ai është kapur me sa di unë?
Jo atëherë nuk mundën dot. U erdhi në mes të Tiranës, pa dhe paradën ushtarake, madje me bomba në xhep dhe iku pa iu prekur një qime floku.
Ndërsa kur erdhi herën tjetër pak muaj më mbrapa asaj ngjarjeje unë i bëra komplikacionin që ra në duart e sigurimit dhe përfundoi në Burrel ku doli prej andej vetëm kur erdhi demokracia. Madje unë atëhere i kam shkuar në Burrel për ta rekrutuar të bashkëpunonte por nuk pranoi, madje u tregua shumë i vendosur.
Kur ishte kapur thoni?
Po pra. Kur nuk realizoi dot atentatin e Enver Hoxhës, pas pak kohësh ai shkeli sërish kufirin shqiptar, këtë herë të hidhte në erë bustin e Leninit dhe Stalinit. Por kolegu me të cilin ishte stërvitur dhe kaloi kufirin shqiptar ishte bashkëpunëtori ynë, kështu që përfundoi në duart e sigurimit dhe që andej në Burgun e Burrelit. Aty unë i kam shkuar në qeli dhe i thashë se kisha mundësi ta nxirrja nga burgu, pasi ishte tretur dhe mund të mos dilte i gjallë nga të ftohtit dhe sakrificat, por ai më tha se nuk pranonte në asnjë mënyrë të bashkëpunonte. Ishte shumë i betuar dhe i vendosur. Madje më tha se edhe 100 herë të më nxjerrësh unë do të vë minat në Komitetin Qendror. Atëherë unë ika, duke i rënë krahëve se po e kërkuake vetë këtë që po heq. Pasi po të pranonte të bashkëpunonte, unë kisha të drejtë të paraqitja kërkesë për ta liruar, sepse plotësonte kriteret për këtë gjë.
Ju e njihnit?
Si s'e njihja. Unë kisha 15 vjet në Paris, ku pothuajse i kisha kontaktuar të tërë. I njihja dhe më njihnin. Takoheshim dhe përshëndeteshim, por edhe grindeshim dhe provokoheshim apo shaheshim nga ata etj.
Dhe ju thoni se Kadri Hazbiu nuk donte ta kapte vetë?
Nuk e di. Ia kam bërë shumë herë vetes këtë pyetje dhe nuk i kam dhënë dot përgjigje. Të të thonë se e ke aty në mes të Tiranës dhe të të iki, më duket pak si e çuditshme. Por nuk është vetëm ky rast që më ka vënë qysh atëherë në mendime. Kam pasur edhe raste të tjera që unë kam njoftuar saktësisht mbi ngjarje të mprehta dhe nuk janë marrë masa.
Për shembull?
E kam njoftuar Kadri Hazbiun se UDB-ja po përgatiste një revoltë në Spaç. Këtë gjë ia kam thënë dy muaj para se të ndodhte. Por çuditërisht ajo revoltë ndodhi dhe jo vetëm kaq, por humbën shumë jetë njerëzish që UDB-ja i përdori mish për top. Ata edhe mund të kishin dalë kur të mbaronin dënimin. Kadri Hazbiu për atë që ndodhi u shpreh se unë e kisha njoftuar shumë saktë, por pranonte se kishte qenë faji i tij që s'e kishte parandaluar. Por ka qenë edhe një rast tjetër në Pogradec, kur unë mora informacion të saktë nga bashkëpunëtorët e mi në Paris, se nga Pogradeci ishte përgatitur të arratisej një grup i stërmadh prej më se 25 personash. Unë njoftova Kadriun dhe sërish nuk u arriti dot gjë. Grupi u arratis, ashtu siç kisha dhënë unë informacionet. Kështu ndodhi edhe në këtë rast. Avdul Banushi, i betuar dhe i përgatitur, erdhi në Parkun Rinia. U ngjit në tarracën e pallatit ku banoi ato ditë, për të llogaritur hedhjen e predhës apo ku ta di unë çfarë arme kishin planifikuar në rast se do të mendonin të godisnin që andej dhe sërish nuk u kap dot.
Pra, ju thoni se nuk donin ta kapnin?
Nuk mund të them dot asgjë, por unë them atë që më ka ndodhur. Ne na kishte mbërthyer idealizmi dhe mendonim si të punonim me sinqeritet për popullin, ndërsa këta këtu merrnin dekoratat.
Si merrnin dekoratat këta?
Ne sakrifikonim se ishim idealistë, ndërsa këta këtej dekoronin njëri-tjetrin.
Thatë se juve mendonit për popullin?
Po ore, për të mendoja. Unë nuk doja të vinte prapë koha e luftës, që na kishte djegur të gjallë. Unë jam nga Kuçi, ku na kanë djegur gjermanë e italianë. Unë kam shpëtuar kot, se desh jam djegur i gjallë ndërsa isha i vogël, kur gjermanët më kanë djegur disa herë shtëpinë dhe më kanë vrarë njerëz të familjes. Nuk doja terror.
Po ju nuk luftonit kundër gjermanit!?
Luftoja kundër atyre që mbyllnin terror dhe kërkonin pushtet me bomba dhe automatik. Është e çuditshme, se thonë se kemi luftuar kundër Enver Hoxhës. Jo ore jo, se nuk i bënin dot gjë ata Enver Hoxhës, por kanë luftuar kundër popullit. E di ti sa është numri i njerëzve të vrarë nga diversantët, që vinin të kërkonin pushtet me dhunë?.
Sa ishte?
Ka kaluar shifrën e një mijë vetëve. Këta kanë qenë gra, fëmijë, brigadierë, komunistë të thjeshtë, fshatarë, kooperativistë etj. Ja pra pse luftoja unë, por që çuditesha në shumë raste me heshtjen e Tiranës.
Pra, Enver Hoxha kishte të drejtë që u sul mbi Kadriun thoni ju?
Nuk them atë, se nuk mundem ta them për faktin se unë nuk e di se si është ajo e vërtetë, por unë di se Enver Hoxha nuk merrte informacion nga Sigurimi i Shtetit. Ai kishte sigurimin e tij privat të dubluar, që merrte gjithmonë informacionet dhe njihte situatën.
E keni të vërtetuar këtë?
Më së miri. E kam të vërtetuar në rastin e bandës së Xhevdet Mustafës, që ai e mësoi zbritjen e saj në Divjakë para nesh. Ke dëgjuar ti kur ka deklaruar se sigurimi i shtetit nuk ka bërë asnjë zbulim? Ato i ka bërë Partia? Këtu e ka pasur fjalën.
Le të dalim te tema e atentatit që do të bënte Avdul Banushi. Ju e dinit se do të vinte dhe e ndiqnit, apo jo?
Unë e dija dhe informohesha në çdo çast. Dija kur u nis nga Amerika dhe dija kur hyri në Shqipëri. Aty më humbi sinjali. Ai hyri në minoritetin e Sarandës dhe të nesërmen në darkë më erdhi informacioni që hyri në Tiranë. Ka qenë data 27 nëntor kur hyri në Tiranë. Ka ndenjur të nesërmen në 28 nëntor që bëri planin e atentatit mbi tribunën e udhëheqjes dhe ka ikur në 29 nëntor, kur s'kishte mbaruar akoma parada, se e kuptoi se ishte vënë në ndjekje. Pra mësoi se ishte dhënë informacioni se ndodhej aty.
Pra, është e vërtetë se tribuna, që u hoq nga Hotel Dajti dhe u vendos para Kryeministrisë, ku vijoi të ndërtohej rregullisht deri sa vdiq Enver Hoxha ishte ky shkaku?
Por ky veprim ngeli të bëhej atëherë, se nuk kishte zgjidhje tjetër. Si nuk u kap dot Banushi, atëherë gjatë natës zhvendosën tribunën dhe prej atëherë, pra prej 29 Nëntorit të 1974-ës, ajo ndërtohej para godinës së Kryeministrisë, sepse atje i plotësonte më mirë kushtet e sigurisë së udhëheqjes. Madje atëherë kur ka dalë Enveri në tribunë, ndryshe nga herët e tjera ka dalë më parë Haxhi Lleshi dhe pas disa çastesh ka dalë Enver Hoxha. Këtë e tha edhe Avdyli, i cili mundi të shikonte paradën që nga Parku Rinia, por që Enver Hoxhën në atë moment e kishte shumë larg.
Doja të dija saktësisht se si ka ndodhur gjithë historia, sepse deri tani zoti Luçi folëm për situatën e stresuar në të cilën juve u ndodhët kur po ju rrezikohej jeta e Enver Hoxhës, të cilën kishit detyrë ta mbronit, apo jo?
Patjetër. Unë mësova që shumë kohë para se të mbërrinte dita e paradës, për grupin që u caktua të shkonte në Tiranë. Mësova se filluan stërvitjen për atentatin e bujshëm. U çorientova krejt, se derisa merrej një vendim që kishe detyrë ta neutralizoje, edhe mund të mos ia arrije. Por që gjithsesi, vura në lëvizje të gjithë rrjetin dhe ndiqja çdo lëvizje të Avdul Banushit, i cili për të humbur gjurmët, se i ruhej sigurimit dhe ishte një kundërzbulues i zoti, para se të hynte në Shqipëri bënte lëvizje nëpër kryeqytete të Europës, ku rrinte me ditë, pastaj lëvizte diku tjetër. Unë ndërkohë njoftohesha ku rrinte dhe ku lëvizte. Jo në shumë raste më humbte nga shikimi. Ishte i përgatitur, se në Tiranë kishte hyrë dhe dalë shumë herë dhe kishte një sistem bazash të shumta ku mund të bënte konak.
Kështu që, kur kaloi kufirin u vura i tëri për të ndjekur çdo lëvizje të tij.
( Vijon në numrin e ardhshëm)
(Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)
Hasan Luçi: Unë kam rekrutuar në Sigurim Hasan Ministrin e Oborrit të Zogut NGA: FATOS VELIU
Hasan Luçi mbërrin në një etapë të re të dëshmisë së tij disa ditore dhënë ekskluzivisht për "Gazetën Shqiptare". Pikërisht, shefi i sigurimit komunist në Francë sjell për publikun detaje interesante që kanë të bëjnë me funksionimin e rrjetit agjenturor komunist që ai vetë projektoi në vendin ku ushtroi funksionet zbuluese. Konkretisht, për herë të parë ai tregon emra të veçantë të cilët kanë bashkëpunuar me përkushtim në çështjen që Tirana zyrtare i kishte ngarkuar Hasan Luçit. Këta emra ishin njerëzit më të afërt të Ahmet dhe Leka Zogut madje edhe oborrtarë të tij. Konkretisht, ai flet për kryetarin e Partisë së Legalitetit të Belgjikës, ashtu siç flet për kuzhinierin apo bodigardin e vetë Mbretit Leka. E ndërsa tregon emrat dhe mënyrat e rekrutimit të tyre, Hasan Luçi rrëfen për opinionin se sigurimi komunist i ka menaxhuar këta njerëz deri dhe në varrimin e Mbretit Ahmet Zog ku kanë mbajtur fjalime duke përdorur qepë djegëse në sy për të shkaktuar lotim të sforcuar. Gjithsesi lexuesi i gazetës do të mësojë më tepër në intervistën e mëposhtme të vetë zotit Luçi ku në numrin e sotëm ai flet pikërisht për ish-bashkëpunëtorin e tij Andon Konomin i cili ishte kryetar i Degës së Legalitetit të Belgjikës dhe ministër i Oborrit Mbretëror.
( Vijon nga numri i kaluar )
Zoti Luçi, thatë se në Paris ndërsa shërbenit në krye të sigurimit të shtetit kishit një luftë të jashtëzakonshme nervore e cila në shumë raste degjeneronte në konflikte fizike apo në goditje të ndryshme të cilat ju sillnin jo pak kokëçarje në punën tuaj.
Po ju a i dëmtonit në këtë mënyrë që më thatë kundërshtarët tuaj politikë por që nga llogoret ku ishit pozicionuar ishit shndërruar në kundërshtar të rrezikshëm për njëri-tjetrin?
Unë ju thash se misioni im agjenturor kishte si qëllim vetëm paralizimin e këtyre elementëve të cilët bëheshin të rrezikshëm jo vetëm për dinjitetin e ambasadës sonë dhe trupit diplomatik të akredituar aty, por edhe për shumë shqiptar që bëheshin pre e bandave diversioniste që vinin në vendin tonë.
Në kontaktet që unë kam pasur këto ditë të intervistës suaj me drejtues të legalitetit këtu në Tiranë më janë shprehur se shumë dëshmi tuaja nuk janë të vërteta ndërkohë që kanë theksuar se ishte komunizmi ai që atyre u ka hapur shumë plagë për 50 vjet dhe jo ata. Si e komentoni?
Mund të thonë dhe të pretendojnë ç'të duan dhe si të duan. Unë mbaj përgjegjësi për agjenturën tonë në Paris. Të dhënat që unë të kam dhënë janë të njohura si drita e diellit dhe nuk kanë as një devijim. Është mirë që ata zotërinjtë të reflektojnë dhe të distancohen nga ngjarjet e shëmtuara që na kanë diskredituar në botë, ndërkohë që kemi terrorizuar njëri-tjetrin. Unë nuk kam akuzuar ata emigrantë që kanë pasur bindje të kundërta me ne por që kanë qenë intelektualë dhe nuk kanë pasur të bënin fare me atë që quhej terror dhe atentat.
Kë mund të përmendni për shembull?
Po, Sadik Premtja për shembull nuk mund të akuzohet as një herë se ka pasur ndërmend dhe ka qenë dakord për akte terrori. Madje ka pasur raste si një moment kur disa rrugaçë donin të krijonin skandal në ditët e kulturës shqiptare në Francë kur Sadik Premtja i ka larguar. Por, ka pasur edhe nga ata që kërkonin sherr në çdo moment. Siç kishte nga ata që donin të hidhnin vetëm bomba në ambasadë pavarësisht se ata mundohen t'i quajnë heronj. Duan t'i quajnë të tillë le t'i quajnë. Unë ata emigrantë që ndalonin studentë apo shoferë që vinin nga Shqipëria, ashtu siç dilnin përpara autoriteteve të vendit që mbërrinin në Paris dhe donin të bënin skandal, nuk kam çfarë emër t'ju vë, veç se të flas me nota më të errëta për ta se e kanë diskredituar dhe turpëruar vendin e tyre kudo që kanë shkelur.
Ka pasur raste edhe me figurat e shtetit?
Po ore ka pasur p.sh me Hynsi Kapon ku desh u bë një skandal por aty ka qenë kolegu im Labo Abazi. Ai është përleshur me grushta me personin që pastaj e mori policia.
Zoti Luçi. Ju lutem dua të jemi konkret me emra dhe mbiemra për ata që flitet, me qëllim që të mos krijojmë iluzione për pasaktësira. Nuk e di nëse më kuptoni çfarë dua të them?
Patjetër që ju kuptoj, prandaj edhe unë po ju përgjigjem me saktësi për sa më kërkoni. Personi që ka krijuar për shembull incident me Hysni Kapon dhe Vito Kapon të cilët shoqëroheshin nga Sekretari i Parë i Ambasadës por që ishte kolegu im në zbulim Labo Abazi, ka qenë pikërisht i arratisuri Sabaudin Dino. Ku ishte ballist. Ai i doli përpara Hysni Kapos dhe po bënte skandal. Menjëherë ka hyrë Labua dhe e ka goditur me Kokë e ka plasur në tokë ndërkohë që erdhi në moment policia dhe e mori. Pikërisht ky ishte edhe personi që ka ardhur të krijonte incident të paimagjinueshëm kur ishte Java e Filmit shqiptar në Paris por në atë incident ka ndërhyrë Sadik Premte i cili nuk e ka lejuar.
Pse çfarë bëri?
Erdhi na doli përpara në pushim të filmit ndërsa shoqëroheshim nga shumë personalitete të artit dhe kulturës Franceze dhe filloi të shante gati të vepronte. Në atë moment është afruar Sadik Premtja dhe e ka tërhequr me forcë se e kishte mik dhe na tha që të mos shqetësoheshim, prandaj edhe që parë të kam thënë se nuk ishin të gjithë emigrantët të tillë, pra terroristë.
E kishit njohur më parë këtë person juve?
Unë i njihja të gjithë shqiptarët se kisha një 15 vjet aty. Konkretisht Sabaudinin unë e kisha njohur në restorant "Ballkan". Me të më kishte njohur emigranti ekonomik Jorgo Kuruni që ishte nga Derviciani i Gjirokastrës dhe punonte si kamarier në atë lokal.
Pra ju thatë se në detyrën tuaj, duke parë ofensivën e tyre, kishit qëllim ti mbanit në vëzhgim dhe në mbikqyrje. Ju kam kuptuar qartë?
Po. Këto që ju thash, ishin disa mikroaspekte, por ne donim t'i mbanim në mbikqyrje se donim të mos lejonim të ndërhynin me banda. Por, nga ana tjetër ne duhej të mbronim pushtetin që e kishim fituar me gjak. Ndërsa ata kërkonin të na përmbysnin. Kjo ishte filozofia e mbrojtjes sonë. Por, neve nuk mund të kryenim akte terroriste aty jashtë, veçse duhej të dinim çfarë lëvizjesh bënin ata që kërkonin të na përmbysnin me çdo kusht. Mos harro se shtëpia ime në Kuç ishte djegur tre herë nga ballistët dhe gjermanët ndërkohë që po ashtu ajo e gjyshes dhe e gjithë njerëzve të mi, Por edhe unë kam shpëtuar kot fare sepse do të isha djegur i gjallë. Më ka nxjerrë gjyshja në sekondat që po merrja flakë. Pra kisha arsye të luftoja me përkushtim që këta njerëz të mos na kthenin më aty ku kishim qenë te lufta që e kishin mbështetur pushtuesin pa rezerva.
Me këtë që po më thoni ju justifikoni detyrën tuaj zbuluese apo si i thonë agjenturore?
Patjetër që ju jap përgjigje të gjithë atyre që aludojnë në idealizmin tonë për të mbrojtur djersën dhe arritjet e popullit. Kjo më detyronte të krijoja një rrjet tepër të sofistikuar agjenturor që vëzhgoja me hollësi çfarë ndodhte saktësisht në radhët e emigracionit politik shqiptar të cilin ne e kemi konsideruar emigracioni reaksionar. Këtë e arrinim me të gjithë ata bashkëpunëtor që ishin në radhët e tyre por që s'ishin aspak dakord me rrugën të cilën ata kërkonin pushtetin.
Ju e dini se ata janë konsideruar spiunë ?
Ata nuk kanë qenë spiunë të rëndomtë, pasi siç të thashë që ata nuk donin dhe s'ishin dakord me miqtë e tyre që vepronin me aq zell me akte terroriste kundër vendit të tyre. Pra ishin patriot. Nuk donin të dëmtonin popullin e tyre prandaj bashkëpunonin. Këta ishin vërtet heronj si në luftë.
Keni pasur shumë bashkëpunëtorë?
Ishte një rrjet i tërë shumë i sofistikuar që merrnim në mënyrën më të rrufeshme çdo informacion që kishte të bënte me ne. Ata ishin nga kudo brenda dhe jashtë Francës dhe shtriheshin kudo.
Është e mira që për tu bërë të besueshëm të përmendim disa emra në qoftë se mund të vijojmë intervistën në këtë pikë. Do më interesonte për të ilustruar gjithë këtë rezyme që më thatë të paktën të përmendeshin me emra ata që kanë bashkëpunuar me ju ndërkohë që nuk kanë qenë legalistë të thjeshtë por njerëz të besuar të Zogut. Mund t'i kujtoni?
Kanë qenë njerëz të besuar madje edhe shumë të besuar të tij. Ata madje kanë punuar pran Zogut duke përfshirë kuzhinierin e tij, bodigardin e Lekës, ministrin e Oborrit...
Ministrin e oborrit thatë?
Po. Ai ka qenë në fillim kryetar i degës së Partisë së Legalitetit për Brukselin dhe më mbrapa është bërë edhe për disa kohë ministër i Oborrit Mbretëror. Po kështu ai ishte edhe anëtar i Komitetit Qendror të asaj Partie.
Kush ishte ku person?
Quhej Andon Konomi. Ishte nga Zheji i Gjirokastrës.
Jam kurioz të di për këtë person statusin që ka pasur në partinë e Legalitetit. Prandaj dua të ndalem për hollësi të mëtejshme te ky. Si e pikasët zoti Luçi këtë njeri dhe si ju shkoi mendja ta rekrutoni. Pra, dua të di nëse kishte ndo një gjë të veçantë se mund të bashkëpunonte me ju?
Faktikisht ky ishte një pikasje e agjentit tonë 007 që i përkiste Isuf Mullait. Ai u rekrutua shpejt. Kur u zbulua veprimtaria e Isufit të cilin ne pasi punoi për 10 vjet e dërguam menjëherë në Shqipëri, në vend të tij, Legalistët zgjodhën pikërisht Andon Konomin. Këtë e kishim përgatitur neve. Pikërisht për ta zgjedhur ata, Isufi e kishte mbajtur më larg. Kur erdhi puna, ai që kishte ndenjur jo afër Isufit që kishte përfunduar në Tiranë, u zgjodh kryetar i degës që kishte drejtuar Isufi.
Ju pyeta pak me parë se si ju shkoi mendja?
Kur ishte arratisur nga Shqipëria ashtu si edhe Isuf Mullai apo të tjerë edhe ai kishte përfunduar në kampet greke ku ishte torturuar jo pak. Ne ishim informuar se në kampin e emigracionit në Greqi kishte qenë i vetmi ortodoks që kishte mbajtur qëndrim anti-grek.
Në ç'mënyrë e kishte demonstruar këtë qëndrim?
Kur i kishin dhënë të nënshkruante deklaratën për Vorio Epirin që ua detyronin të gjithë minoritarëve të arratisur ai u tha se ishte e vërtetë që ishte arratisur me dëshirë nga Shqipëria për të gjetur një botë më të mirë por as një herë nuk do ta përdorte arratisjen e tij për të shitur interesat e vendit të tij.
Konkretisht si u ishte shprehur se qenka shumë interesant ku fakt?
Tekstualisht ai u kishte thënë: Unë nuk u arratisa të shes Shqipërinë.
E çfarë i kishin bërë grekët pas kësaj?
Ata e çuan në kampin më famëkeq që ishte ai i ishullit të Siros. Në atë kamp, dërgonin komunistët më të rrezikshëm. Atje Andoni u tortura shumë dhe u sëmur rëndë. Më mbrapa siç ishte shpërbërë kampi, ai përfundoi në Belgjikë ku në fillim punoi në miniera.
Dhe ju pikërisht për këtë e pikasët?
Kjo ishte një arsye se ne në punën tonë kërkonim njerëz me karakter të fortë dhe të vendosur. Por, ai ishte një njeri me rreth shumë të gjerë në radhët e emigracionit politik shqiptar madje edhe me eksponent të njohur të së djathtës shqiptare jashtë apo siç e konsideronim ne të reaksionit tonë politik. Pra ky ishte njeriu që po ta bënim tonin mund të na ndihmonte shumë.
Konkretisht me kë mund të njihej me eksponentët kryesorë të emigracionit politik që thatë ju?
Ai kishte miqësi të rregullt me Ali Këlcyrën, Hasan Dostin, Ismail Vërlacin. Kishte miqësi me Esma Zavalanin e cila ishte e shoqja e Tahir Zavalanit etj. Por, ai kishte njohje deri në Angli siç ishte për shembull Dervish Duma etj.
Ismail Vërlacin thatë?
Po pra, Isamil Vërlacin që në kohën e pushtimit fashist të Shqipërisë kishte qenë këtu Kryetar i Grupit indipendent.
Po me familjen e Zogut që ju interesoheshit, kishte lidhje?
Patjetër që kishte kjo ishte kryesorja që ne e vumë në shënjestrën tonë. Ai njihej shumë mirë dhe shoqërohej shumë me motrat e Zogut dhe madje kishte krijuar besim shumë të madh edhe të mbretëresha Geraldinë.
Dhe ju ja arritët?
Ne nuk u gabuam në pikasjen tonë. Ai pas një rezymeje që i kemi bërë duke ja thënë pak nga pak derisa në fund i thamë se populli i tij kishte shumë nevojë për të. Mbaj mend që është emocionuar dhe është përlotur disi. Pas kësaj tha se ishte i gatshëm të na ndihmonte për çfarë të kishte mundësi.
Si jua tha?
Kur është emocionuar dhe kur ka mësuar se Isufi Mullai të cilin ai e kishte Kryetar të Partisë së Legalitetit të Belgjikës, detyrë që më mbrapa sit ë largohej Isufi do ta mbante ai, ishte agjent, dhe kur ne i sqaruam se populli i tij kishte nevojë ai tha: Jam i kënaqur tu shërbej njerëzve të mi në Shqipëri. Unë i shikoj se si janë këta dhe çfarë mëndje kanë.
E përse e përdorje kur e bëre bashkëpunëtor të plotë?
E dërgoja rregullisht te të gjithë legalistët për të marrë informacione.
Ku te të gjithë?
Te Leka Zogu e dërgoja. Te Geraldina e dërgoja. Te princeshat e dërgoja dhe kështu unë mësoja shumë gjëra nga ky burim. Pra ai maste pulsin dhe më kthente përgjigje.
Ishte njohur që me Zogun?
Patjetër. Ai nuk u bë kot kryetar i Partisë së Një dege siç ishte Belgjika. Madje në varrimin e Zogut ai ashtu si dhe agjenti tjetër Isuf Muallai kanë mbajtur edhe fjalim para arkivolit të mbretit.
Mbajtën të dy fjalime?
Në varrimin e Ahmet Zogut kanë mbajtur fjalën shumë njerëz besnik të tij. Ndër ta ishin edhe dy agjentët tanë të cilët kanë qenë Isuf Mullai dhe Andon Konomi. Nuk diskutohet se diskutimi i tyre u përgatit nga ne. Madje këtu do t'ju kujtoj edhe një detaj interesant. Ata që të dy për të treguar dhimbje të madhe para legalistëve për vdekjen e Zogut kanë përdorur qepë djegëse për të lotuar sytë. Dhe kështu ja kanë arritur. Askush nuk ka mundur të kuptojë se kullimi në lot i syve të tyre ka qenë e efektit të fërkimit nga qepët që mbanin në shami.
Pastaj sigurisht kanë pasur edhe miqësi me Lekën apo jo?
Patjetër se të gjithë miqtë dhe besnikët që kishin marrë viston e Ahmet Zogut detyrimisht ishin në vëmendjen e veçantë të Lekës. Për këtë do të të kujtoja ndonjë detaj tjetër interesant. Kjo ka ndodhur në dasmën e vetë Leka Zogut kur u martua me Suzanën.
Ishte në dasmë?
Dasma e Lekës ndiqej edhe nga Tirana. Kuptohet nga Sigurimi.
Në ç'kuptim?
Atë e përdornim për të fuqizuar apo për të afruar sa më shumë afër familjes mbretërore bashkëpunëtorët tanë. Këtu kishte rëndësi fakti se familja mbretërore na interesante për faktin se rreth sajë ishte orientuar gjithë emigracioni politik që kërkonte rrëzimin e pushtetit tonë popullor.
Pra në këtë prizëm afruat Andon Konomin?
Erdhi urdhri që ai të paraqitej njeriu i veshur më "Spic" më atë dasmë. Kështu bëmë. E morëm dje i blemë kostumin më të mirë për kohën me qëllim që të prezantohej si njeriu më fisnik dhe që e kishte vlerësuar më shumë se të gjithë dasmën e Lekës e cila po zhvillohej në Madrid. Atje ai ja arriti asaj që kërkohej për faktin se e konsideronte dasmën e Lekës, me masat që kishte marrë duke u kujdesur që nga veshja me gjërat më të shtrenjta si ditën e tij më të veçantë etj etj.
Si përfundoi historia e tij?
Më mbrapa e ndihmuam të riatdhesohet dhe e kemi përcjellë me pompozitet të madh në fshatin e Lindjes në Zhej të Zagorisë në Gjirokastër. Pra ai u shoqërua si hero në vendin e tij.
( Vijon nesër ) Hasan Luçi: Ahmet Zogut i gatuante agjenti ynë i sigurimit NGA: FATOS VELIU
TIRANE-Hasan Luçi mbërrin në një etapë të re të dëshmisë së tij disa ditore, dhënë ekskluzivisht për "Gazetën Shqiptare". Pikërisht shefi i sigurimit komunist në Francë, sjell për publikun detaje interesante që kanë të bëjnë me funksionimin e rrjetit agjenturor komunist, që ai vetë projektoi në vendin ku ushtroi funksionet zbuluese.
Konkretisht, për herë të parë ai tregon emra të veçantë, të cilët kanë bashkëpunuar me përkushtim në çështjen që Tirana zyrtare i kishte ngarkuar Hasan Luçit. Këta emra ishin njerëzit më të afërt të Ahmet dhe Leka Zogut, madje edhe oborrtarë të tij. Konkretisht, ai flet për Kryetarin e Partisë së Legalitetit të Belgjikës, ashtu siç flet për kuzhinierin apo bodigardin e vetë Mbretit Leka. E ndërsa tregon emrat dhe mënyrat e rekrutimit të tyre, Hasan Luçi rrëfen për opinionin se sigurimi komunist i ka menaxhuar këta njerëz deri dhe në varrimin e Mbretit Ahmet Zog, ku kanë mbajtur fjalime duke përdorur qepë djegëse në sy për të shkaktuar lotim të sforcuar.
Gjithsesi, lexuesi i Gazetës, do të mësojë më tepër në intervistën e mëposhtme të vetë zotit Luçi, ku në numrin e sotëm ai flet pikërisht për ish-bashkëpunëtorin e tij Andon Konomin, i cili ishte Kryetar i Degës së Legalitetit të Belgjikës dhe ministër i Oborrit Mbretëror.
(Vijon nga numri i kaluar)
Për të kaluar në këtë intervistë të shtatë tuajën zoti Luçi, do të doja të kujtonim fare pak episodet e luftës së dyanshme që juve, sigurimi komunist, që paraqiteshit me detyrat diplomatike të ambasadës, zhvillonit me emigracionin politik në mërgim, që ju e quanit "emigracioni reaksionar". Më identifikon dot nga kush përfaqësoheshin ata që ju i konsideronit më aktivët kundër jush?
Së pari, jam i detyruar t'jua përsëris për të disatën herë të kësaj interviste disaditore, se ne përfaqësonim rrjetin agjenturor që kishim ndërtuar dhe e sofistikonim përditë në emigracion, vetëm për të siguruar mbrojtjen tonë. Nuk kishim dhe s'kemi tentuar asnjë herë të bëjmë qoftë edhe incidentin më të vogël ndaj tyre. Ne rekrutonim njerëz, vetëm për të mësuar se çfarë kurdisnin të tjerët ndaj nesh dhe jo të sulmonim apo të sabotonim ata. Ishte detyrë e tyre, ajo që merrnin çdo ditë vendime për të na hedhur bomba apo të na shanin në rrugë, ashtu si arrinin të ngacmonin dhe familjarët tanë, madje duke u rrëmbyer edhe grave tona çantat e dorës. Ishin të jashtëzakonshëm. Unë po të them se në radhët e tyre ka pasur kriminelë të lindur. Nuk e di si mund t'jua vije emrin, por ne kishim kokëçarje të madhe nga ata.
Mund t'i kujtosh sot?
Të thashë se jo, të gjithë kanë qenë të tillë. Në radhët e tyre kishte intelektualë, sepse kishin qenë kuadro të lartë në kohë të luftës. Por unë them se kishte njerëz që nuk jetonin dot pa skandale. Ata e kanë diskredituar Shqipërinë në sytë e ndërkombëtarëve, më shumë se armiqtë më të mëdhenj të këtij vendi.
Kush ishin këta grupe që ju përmendni?
Këta ishin kryesisht Legalistët e Leka Zogut.
Doja të dija kush ishin ekzemplarët që ju krijonin kokëçarje, se ishin aktivë ndaj jush?
Do të kujtoj për shembull familjen më aktive, që ishte familja e Nezir Spahisë, i cili së bashku me djalin e tij, Ylli Spahinë ishin të kudondodhur. Këtu ka një të veçantë, se vëllai i tyre, Pëllumb Spahia dhe motra e tyre, nuk ishin aspak dakord me veprimet e Nezirit dhe të Yllit. Të tjerë kanë qenë Ramadan e Mitat Tota nga Kukësi. Madje më kujtohet se u informuam se Mitat Tota edhe u aksidentua, duke bërë prova me parashutë. Ka qenë pastaj Sabaudin Haznedari, i cili bashkëpunonte me ta që nga Italia. Kujtoj se Haznedari është personi që ka ardhur me bandën e Xhevdet Mustafës, që u vra në Rrogozhinë. Po kështu, shumë aktiv në veprime agresive ishte Pjetër Gjon Markaj, i cili mburrej vazhdimisht se kishte vrarë Cucat e Maleve. Po ashtu ka qenë Gjon Gjini etj.
Këta kishin takim, ku mblidheshin dhe inkurajonin njëri-tjetrin?
Kjo ka një detaj të veçantë, se të gjithë rrinin në një vend. Kur them të gjithë, kam parasysh se ishin edhe ata reaksionarët, pra të arratisurit, edhe kosovarët që quheshin komunistët. Të gjithë mblidheshin në kafet e parkut që quhej "Luksemburg".
Në një kafe rrinin të dy krahët politikë?
Ka qenë një vend në krahë të parkut që ishte si qafë. Aty ishin dy kafe përballë njëra - tjetrës. Në njërën rrinin të arratisurit, ndërsa në tjetrën rrinin kosovarët. Prandaj edhe i thonin kafe e ballistëve dhe kafe e komunistëve.
Dhe të arratisurit thatë se drejtoheshin nga Leka Zogu?
Të gjitha veprimet e tyre që ndërmerreshin në Shqipëri e kishin origjinën te familja mbretërore. Ata të gjithë ishin rreth Leka Zogut. Por ne nuk na shqetësonin shumë ato çka bënin ndaj nesh në Paris apo gjetkë, që nuk na linin një ditë rehat, por na shqetësonin që përgatisnin grupe dhe i hidhnin për terror në Shqipëri. Këtu, po diku binin në prita e diku vrisnin e prisnin njerëz të thjeshtë, ashtu siç edhe hidhnin në erë uzina e fabrika që ndërtoheshin me gjak nga ky popull i shumëvuajtur. Pra, neve me rrjetin agjenturor do të mbronim me patjetër vendin tonë. Nuk mund të linim Lekën të na vriste se s'e kishte qejf pushtetin. Prandaj edhe ndaj nesh u mblodhën shumë bashkëpunëtorë, që punonin pa u kursyer për të dhënë informacione nga rrethi ku vegjetonin. Ata na akuzojnë ne si terroristë dhe vrasës, por unë po të them se po të ishim të tillë, shumë prej tyre e kishin bërë hak me kohë.
Leka Zogun e arrinit dot?
Mos kujton ti se ne Leka Zogun nuk e kishim në dorë? I futeshim deri në tavolinën e ngrënies. Por asnjë e keqe s'i ka ardhur nga ne, megjithëse kemi pasur një rrjet nga më të sofistikuarit në botë, aq sa kemi lozur edhe me CIA-n amerikane dhe zbulimin anglez, se ti duhet t'i kesh parasysh radiolojat "Liqeni i Vajkalit" dhe "Bredhi i Gjelbër". Po duhet të të kujtohet se vetë Toni Bler ka pranuar dështimin e sigurimit të vendit të vet ndaj atij të Enver Hoxhës.
Pra, je duke thënë se e keni pasur në dorë jetën e Leka Zogut?
Ku e diskutonim ne Leka Zogun, në qoftë se do të donim ta eliminonim. Jo vetëm atë, por këdo. Nuk e kemi bërë, se nuk ka qenë platforma e detyrës sonë në Paris ky veprim. Ne, përveç të tjerash, i kemi pas rekrutuar atij të gjithë personelin e shërbimit në shtëpi.
Thatë dje, se kuadrin kryesor të partisë së Mbretit, Andon Konomin e keni pas rekrutuar. Tani thoni se keni pas rekrutuar edhe të tjerë. Mund ta di?
Meqenëse të thashë për familjen e Leka Zogut, po të them se vetë kuzhinieri i Zogut ka qenë bashkëpunëtori ynë. Por unë po të them akoma, se unë personalisht kam rekrutuar dhe vetë bodigardin e Lekës, i cili ka qenë pranë tij qysh kur lindi dhe deri sa Leka erdhi në Shqipëri. Me këto fakte që po të them unë, si mendon ti, se nuk e kemi pasur në dorë ta bënim në qoftë se donim të ishim terroristë?!
Nga takimet që kam pasur këto ditë me krerët e Legalitetit, të cilët kanë qenë njerëzit më të afërt të Mbretit Leka, më janë shprehur se të gjithë bashkëpunëtorët tuaj kanë qenë identifikuar nga Mbreti që ju informonin juve, por nuk i kanë ngacmuar, por iu kanë dhënë informacione të kundërta.
E kam dëgjuar shpesh këtë bllof të tyre, por unë do të thoja se është qesharak. Nuk e di nëse mund ta besoj kush, se unë në rast se e di që njeriu që punon në shtëpi është njeri i sigurimit dhe ndërkohë e lejoj të më shërbejë, madje të më hartojë dhe të më mbajë djalin. Këto janë blofe. Është mirë të mos i përmendin këto lloj aludimesh, se nuk është mirë për ta.
Thatë se paskan rekrutuar kuzhinierin e Ahmet Zogut?
Po ore. Vetë kuzhinierin që u gatuante ushqimin.
Kush ishte ky?
Ai quhej Zenel Çami. Ka qenë nga Filati i Çamërisë. Ai kishte ardhur në Gjirokastër që para luftës. Kishte qenë mik i afërt i babait të Enver Hoxhës. Gjatë kohës së luftës kishte bashkëpunuar me komunistët gjirokastritë, si me Muzo Asqerin, me Fato Berberin etj.
Me çfarë pseudonimi funksiononte si agjent?
Ai quhej "SYRI". Kjo kishte të bënte me filozofinë, se ai ishte syri ynë në familjen mbretërore, pra të Leka Zogut.
Po si arriti të shkonte deri te Zogu një njeri i kësaj prerjeje politike?
Në kohën e luftës atij i kishte ndodhur një incident, që desh i kishte marrë jetën. Ishte ngatërruar me një spiun dhe iu bë një atentat nga Legalistët komunistë të Gjirokastrës. E kanë plagosur në bark. Fati i tij që mbeti i plagosur. Pas kësaj, italianët kur panë se ishte plagosur nga guerilasit, e konsideruan njeri të tyre dhe morën dhe i dhanë ndihmën e menjëhershme. Pastaj e çuan në Itali, ku e shëruan plotësisht. Që atëherë nuk erdhi më në Shqipëri, por rasti e çoi të përfundonte në Paris. Fakti se ishte plagosur gjatë luftës nga Guerilasit partizanë të Gjirokastrës kishte marrë dhenë në radhët e emigrantëve politikë, të cilët e vlerësonin. Kjo bëri që një ditë prej ditësh, duke influencuar shumë dhe rrethet shoqërore dhe momentet e rastësisë, ai të fillonte punë në oborrin e mbretit, madje direkt në pozicionin më të besuar të tij, siç ishte ai i kuzhinierit. Tani ky Zenel Çami ishte bashkëpunëtori ynë i drejtpërdrejtë dhe ai i merrte urdhrat nga unë, ndërsa Legalistët thonë se ata e dinin që ishte me komunistët e Enver Hoxhës dhe e linin. Po ç'thua ore. Kush të falte.
Ju nuk besoni në asnjë përqindje, se ata mund të kenë pasur dijeni?
Nuk ndodhte kurrë të kishin dijeni. Madje po të them se po të kishin pak dyshim, jo vetëm e kishin vrarë, por e kishin therur.
Për kuzhinierin Zenel Çami mendon se nuk kishin asnjë dyshim?
Absolutisht aspak. Madje Leka Zogu e dëgjonte shumë si njeri besnik. Në këtë mënyrë ne i sugjeronim çfarë t'i thoshte në formë sugjerimi Lekës dhe ai i përcillte. E kishim vënë re që ishte i dëgjuar. Madje në këtë fakt do të të tregoj edhe një moment interesant, kur Leka Zogu ka pyetur për mua se ka dashur të merrte ndaj meje.
Ka pyetur për juve?
Po. Ka qenë një bisedë që ka hapur me të Leka Zogu, ku e ka pyetur për mua.
Si i ka thënë?
I kishte thënë: Kam dëgjuar se ky Hasan Luçi i ambasadës është shumë aktiv këtu. E ke konstatuar ti këtë fakt?
Ai ia kishte kthyer: Edhe unë e kam dëgjuar këtë gjë nga Neziri, (këtu e kishte fjalën për Nezir Spahinë), por s'bën dot gjë me të lartmadhnia, se ai është diplomat.
E si kishte reaguar?
Ai ishte inatosur dukshëm, por pa e shprehur. Kish atë natyrën e tij, që kapërdinte inatin. Siç dukej, ka pasur në mendje të bënte ndonjë veprim, por fakti që Zeneli i kishte kujtuar se isha diplomat, i kishte rrëzuar të gjitha idetë. Kështu që kishte shfryrë me brengë dhe inat...Prandaj të thashë që Zenel Çamin e kishin të besuar dhe ia dëgjonin sugjerimet dhe këto ne i kuptonim. Atij as i shkonte mendja që Zeneli do të vinte te unë, një orë më mbrapa se të bëhej ajo bisedë.
Pra, ju keni qenë në shënjestër?
Patjetër. Unë mendoja që në çdo çast edhe mund të vdisja. E kisha qefinin mbi kokë. Atje përdoreshin edhe njerëz që kishin bërë shumë krime dhe s'e kishin për gjë t'i ndërseje kur të doje. Se ata që ishin intelektualë nuk binin kollaj në këto ujëra, se udhëhiqeshin nga arsyeja. Prandaj edhe agjenturat dhe Leka Zogu dërgonte në Shqipëri grupe diversioniste të përbërë nga njerëz që e ndanin kollaj mendjen.
Kam parasysh që Andon Konomin e konsideronit bashkëpunëtor të leverdishëm për fakt të lidhjeve të shumta që kishte. Po ky Zenel Çami, veç familjes mbretë-rore a kishte rreth të njohurish në radhët e legalitetit, të cilët ishin objekt i vëzhgimit tuaj?
Ky kishte miqësi kryesisht me besnikët dhe miqtë më të afërt të Zogut, të cilët detyrimisht ishin në eficencën e mbikëqyrjes sonë. Kështu ai kishte miqësi me familjen Spahiu, e cila siç të thashë ishte shumë aktive kundër nesh. Por duke qenë i moshuar dhe i brendshëm i familjes së Mbretit, ai ishte në epiqendër të të gjithë legalistëve.
Dhe ju mbanit kontakt të rregullt me të?
Pothuajse një herë në dy tre ditë unë e takoja në mënyrën më ilegale.
Ku e takonit?
E takoja në shtëpinë e vet. Unë gjithnjë i shkoja pas mesnate, se nuk duhej ta pikaste njeri që takohej me mua. Në rast se e mësonte kush se ai më takonte, atëherë po të them se vdekjen e kishte të padiskutueshme, për faktin se e dinin shumë mirë që unë bëja punën e sigurimit aty. Por nga ana tjetër nuk doja që edhe shteti francez të kishte fakte të më akuzonte për veprimtari spiunazhi dhe të më dërgonte Pullë Postare në Shqipëri.
Pra, ju i shkonit në shtëpi?
Po, po, në shtëpinë e tij. Madje një herë ka pasur një moment kritik, ku ndërsa unë isha në shtëpinë e tij, desh më kapën legalistët Nezir Spahia me të birin Yllin, që i shkuan për vizitë.
Si ndodhi?
Zeneli ishte sëmurë. Kishte dy-tre ditë shtrirë. Nuk mbaj mend, por duhet të ketë qenë me grip. Unë kur pashë një orë të përshtatshme të orëve shumë të vona, shkova në shtëpi me komposto ta vizitoja. Kishte kaluar rreth 20 minuta që kur kisha shkuar unë, ku ndërsa bisedonim për punët tona të sigurimit dhe mbi informacionet që ai duhej të më siguronte, dëgjojmë të trokitur në derë. Nga zëri kuptuam që ishte Neziri. Ta shpjegova që Neziri dhe i biri i tij Ylli, ishin nga më ekstremistët dhe më të vendosurit për të vepruar kundër nesh.
E çfarë bëtë pas kësaj?
U kujtuam se Zeneli kishte një dhomë apo kthinë të vogël gjumi, sepse ishte shtrirë në sallon. Kështu që mora çelësin dhe u futa menjëherë në dhomën e tij të gjumit dhe e mbylla nga brenda. Pas kësaj, Zeneli hapi dalëngadalë derën dhe në dhomë hynë siç të thashë Nezir dhe Ylli Spahia. Ata e dinin se ishin te njeriu i besuar dhe konfidencial i Zogut, sepse nuk mund të konsiderohej ndryshe kuzhinieri personal i tij. Unë ndenja në dhomë dhe dëgjoja muhabetet e tyre, që ndenjën 40-50 minuta, pastaj si u larguan, ika edhe unë me urgjencë.
Thatë se Zenel Çami, edhe pse ishte kuzhinier i Zogut, kishte një kthinë ku flinte. Pse, nuk e kishte gjendjen e mirë?
Të gjithë emigrantët shqiptarë ishin në gjendje mizerabël nga ana ekonomike. Vetëm vonë, kur u bënë fëmijët e tyre, disa familje të pakta mundën të përmirësohen disi, ndërsa ata e kishin mendjen te politika dhe nuk shikonin të ndryshonin. Hanin nga një vezë të skuqur në vakt dhe e shtynin kohën kot fare. Unë i kam parë shumë mirë, se kam qenë i njohur nga afër me ta dhe më të shumtëve u dija edhe banesat ku rrinin.
Si e rekrutuat Zenel Çamin, të cilin e koduat "SYRI"?
Për të kisha të dhëna për aktivitetin e tij gjatë luftës. Kur ishte sulmuar posta e policisë fashiste në Kuç më 10 nëntor të vitit 1942, Zeneli kishte qenë Komandant i Xhandarmërisë, i cili kishte në organikë më se 60 -70 xhandarë. Kur u bë sulmi, ky meqenëse ishte mik kuçiot, nuk veproi, por qëndroi neutral. Kështu, drejtuesit politikë Mustafa Matohiti e Memo Meto i lanë të lirë xhandarët të iknin. Madje as i çarmatosën. Ata ikën në Himarë. Pra, këtë fakt unë e dija mirë, ashtu siç dija mirë pjesën e biografisë tjetër që të përshkrova në fillim të kësaj interviste. Kështu vendosa ta takoja.
Zoti Luçi. Deri tani më keni folur shumë konkretisht. Këtu flitet për njerëz dhe vende konkrete. Unë doja të dija se ku saktësisht e takuat për herë të parë?
Ai banonte në një konvikt rreth 50 kilometra larg Parisit. Meqenëse kërkon saktësi më të madhe, ju them se shtëpia e tij binte tamam aty ku është nënshkruar armëpushimi me gjermanët në Luftën e parë Botërore. Pra, ku ka qenë ai vagoni i famshëm që ka pas irrituar tërë jetën Hitlerin, që e konsideroi nënshtrim të Gjermanisë.
Ju kuptova. Si e takuat?
Një të diel, në orët shumë të vona të natës shkova drejt e në shtëpi të tij. I kam trokitur në derë dhe i thashë që nga jashtë se kush isha. Ai hapi derën dhe më ftoi brenda. Ishte shumë thjesht. Jetonte me vështirësi, në një jetë që nuk ia vlente ta admiroje.
Ju pyeti pse shkuat?
Ajo merrej me mend menjëherë. Unë i tregova se isha nga Kuçi, ku ai kishte qenë mik dhe na dinte për nder që nuk e prekëm kur sulmuam xhandarmërinë etj.
Pati hezitim për të bashkëpunuar?
Si e sqarova, nuk më lodhi fare. Më tha se nuk do të më mungonte ndihma e tij, po të ishte fjala për atdheun.
Nuk kuptoj fare zoti Luçi. Po a ishte te mbreti ai?
Ai ishte aq i inatosur në vetvete, sa nuk thuhej. Në radhë të parë, ishte i inatosur se mbreti i kishte mbajtur të lidhur pas vetes, ku vetëm kishin ngrënë ushqim dhe shpresonin të merrnin poste kur të ktheheshin. Por tani që kjo punë e kthimit vazhdoi gjatë dhe ata po plakeshin, ndjenin se jeta u kishte ikur kot. Madje po të them se shumë prej tyre tashmë kishin fëmijët e rritur, që nuk donin të dinin për Shqipërinë, kur kishin Parisin. Kështu dhe Zeneli ishte shumë i pakënaqur, madje shante ndër dhëmbë me mllef që e kishin mbajtur dhe tashmë po hidhej në rrugë, pa ditur se ku do të jetonte dhe çfarë do të bënte. Pastaj ai nuk ishte fare dakord me vrasje e presje. Me shpërthime e luftëra që zinin në gojë natë e ditë njerëzit të cilët e rrethonin.
E çfarë nderi i premtuat ju?
Ne do ta ndihmonim të riatdhesohej dhe t'i njihnim kontributin..
E riatdhesuat?
Nuk arritëm, se ai vdiq. E kapi gangrenë në këmbë dhe nuk mundi të mbijetonte. Gjithsesi, ne mundëm që në Gjirokastër ku jetonin njerëzit e tij e shpallëm "hero", ndërkohë që deri atëherë ata i njihnin si njerëz të një të arratisuri. Tashmë, u mësua se ai ishte njeri që kishte kontribuar.
(Vijon nesër)
(d.b/GazetaShqiptare/BalkanWeb) Hasan Luçi: Ju tregoj për agjenturën e UDB-së në Bllokun e Enver Hoxhës NGA: FATOS VELIU
TIRANE-UDB-ja ishte ulur "këmbëkryq" në Shqipërinë komuniste. Ajo kishte pështjelluar jo vetëm qarqet intelektuale, por edhe vetë Sigurimin e shtetit. Këto janë deklaratat e radhës, të cilat i bën të njohura për publikun e gjerë njëri prej eksponentëve më të njohur të Sigurimit komunist në emigracionin shqiptar në perëndim. Por deklarata e bujshme e tij vijon edhe më tej me tone dhe fakte shokuese, kur thotë se në Tiranën e asaj kohe funksiononte një kanal i agjenturës së UDB-së, i cili përfundonte në Bllokun e udhëheqjes më të lartë të asaj kohe. E ndërsa Hasan Luçi radhit detajet e dëshmisë tronditëse, nuk heziton të vejë shenja dyshimi mbi vetë ish-ministrin historik të Sigurimit, Kadri Hazbiun, Feçorr Shehun etj. Këtë dëshmi ai e argumenton me disa fakte tepër të çuditshme, ku ai vetë i ka njoftuar për veprime të pritshme të UDB-së në Shqipëri dhe nuk është marrë asnjë masë parandaluese. Këtë dyshim e përforcon, kur ai deklaron se në momentin që insistoi për të ndjekur situatën e informacionit të marrë për funksionimin e UDB-së deri në Bllok, u largua nga Sigurimi i Shtetit, te i cili kishte përfituar një përvojë 30-vjeçare dhe u dërgua pedagog i thjeshtë në shkollën e Policisë në Sauk.
Për më tepër, le të ndjekim konkretisht këtë intervistë interesante të vetë Hasan Luçit.
(Vijon nga numri i djeshëm)
Zoti Luçi, jam shumë i paqartë, për të mos thënë i shokuar, për atë çka juve dëshmuat gjatë intervistës së numrit të kaluar të këtij cikli. Konkretisht, kjo ka të bëjë me dëshminë tuaj, se zbuluat kanalin e UDB-së jugosllave, i cili përfundonte brenda bllokut të udhë-heqjes më të lartë të shtetit komunist. Mund të jeni më i qartë në këtë dëshmi?
Ka qenë tamam ashtu si të kam thënë. Unë rashë në gjurmë të qarta, në kanalin e agjenturës së UDB-së që mbërrinte në Tiranë, i cili përfundonte brenda udhëheqjes më të lartë të asaj kohe. Pra, unë po të them se mora informacion tepër të saktë, që rreth Enver Hoxhës kishte njerëz të përfshirë në UDB.
Juve, e keni përcjellë këtë informacion?
Patjetër që e përcolla. Por unë e përcolla në linjat e mia, por që këto linja i kisha goxha lart në shtetin e atëhershëm.
Që do të thotë?
Që do të thotë se ato linja ku unë raportoja dhe çoja informatat më sekrete, ishin njerëz të nomenklaturës dhe jo njerëz të dorës së dytë e të tretë.
Mund të jeni më konkret? Me sa kuptoj, ju e paskeni me Kadri Hazbiun, sepse dikur për atë më keni thënë se e kishit shef direkt me të cilin mbanit kontaktet, apo jam i gabuar?
Unë nuk mund të them nëse Kadri Hazbiu apo Feçorr Shehu ishte agjent i UDB-së apo jo, por që veprimet e tyre jo në pak raste mua më kanë tronditur dhe më kanë bërë të thellohem shumë. Nuk e di se çfarë ndodhte.
Pse u shkaktua gjithë kjo tronditje?
Në radhë të parë, për rastin e fundit kur unë insistoja të hetohej intensivisht në të gjitha rrugët tona tepër sekrete dhe të kamufluara për të zbardhur atë çka kishim konstatuar, brenda Bllokut ku banonte udhëheqja më e lartë e shtetit të atëhershëm, çuditërisht heshtej. Kur unë vijoja të informoja, befasisht përfundova jashtë radhëve të Sigurimit të shtetit, të cilit i kisha kushtuar mendjen, jetën dhe zemrën.
Ku shkuat?
Eh..., më çuan pedagog në shkollën e oficerëve të policisë, ku jepja lëndën e zbulimit.
Po ju paskeni shkuar shumë mirë, pse e konsideroni shmangie?
Nuk e kupton se ç'do të thotë të heqësh një njeri që ka një eksperiencë 30-vjeçare në zbulimin ndërkombëtar dhe të drejtosh zbulimin e shtetit brenda vendit, se pasi erdha nga Franca unë kalova në detyrën e drejtorit të kundërzbulimit në Ministrinë e Punëve të Brendshme. Aq më shumë, kur ai spostim u bë kur unë intensifikova të gjithë veprimtarinë time ne drejtim të Kanalit të UDB-së, që përfundonte te njerëzit më të besuar të Enver Hoxhës.
Pra, thatë se dyshimet binin te Kadri Hazbiu?
Jua përsëris, unë nuk kisha fakte dhe s'mund ta akuzoja Kadri Hazbiun, por veprimet e tij mua më shqetësonin. Madje gjithmonë kur kam bërë analiza me veten, kam konstatuar në veprimtarinë e marrëdhënieve tona zbuluese, ngërçe të pajustifikuara.
Do mund të më flisni vetëm konkretisht?
Jua kuptoj qëllimin dhe bëni mirë që nuk i keni qejf frazat boshe. Atëherë, unë po të deklaroj, se sa herë jepja informata në lidhje me veprimtarinë e UDB-së kam parë heshtje në drejtim të vlerësimit të informacionit dhe nuk është marrë asnjë masë. Por një informacion jepet për të parandaluar një ngjarje dhe ç'kuptim ka kur ti hesht. Mos harro se, që të merrje një informacion, do të të duhej të rrezikoje shumë.
Për shembull?
Në rastin e Bllokut që të thashë, nuk është pak, se informacionet që më vinin njëri pas tjetrit ishin më se të sakta dhe nuk linin asnjë mëdyshje se njerëzit e UDB-së merrnin informacion që nga brenda Bllokut. Para se të merrej një vendim apo pa mbaruar një mbledhje në Byronë Politike ajo së pari ishte e zbardhur jo vetëm në zyrën e shërbimit sekret jugosllav, por edhe në atë amerikan apo grek.
Për t'ju bindur akoma, po ju them se unë kisha marrë nga brenda UDB-së informatën, se ajo po organizonte brenda burgut të Spaçit një revoltë, të paparë ndonjëherë deri në ato momente.
Kur e dhatë këtë informacion?
Një muaj para se të ndodhte.
Dhe nuk u mor asnjë masë?
Absolutisht asgjë, deri sa ndodhi ajo që ju e dini, dhe që s'ka nevojë që unë t'jua përsëris prapë.
E çfarë u tha, kur ju e diskutuat pas revoltës së ndodhur?
Feçorr Shehu tha: Po ne kishim një muaj kokë që ta bllokonim, pasi informacionin e kishim.
Më thatë se keni disa raste?
Kam pasur edhe një rast tjetër, kur unë kam njoftuar personalisht Kadri Hazbiun se përgatitej të ndodhte një arratisje shumë e bujshme në Pogradec. Çuditërisht edhe në këtë rast nuk u mor asnjë masë dhe ndodhi ajo që ndodhi.
Çfarë ndodhi?
Ndodhi arratisja më e bujshme dhe më spektakolare që kishte ndodhur ndonjëherë deri në ato momente. Ndodhi arratisja e grupit prej 17 personash, kryesisht kuadro. E veçanta ishte, se brenda tyre ishte edhe agjenti ynë, i cili njoftonte në çdo moment të lëvizjes së tyre dhe së fundmi s'u bë asgjë. Këto ishin të rënda dhe tepër tragjike.
Nuk arrij ta kuptoj, se përse i jepni kaq rëndësi një arratisjeje të ndodhur atëherë?
Sepse ajo arratisje e bërë në një kohë të tillë dhe në mënyrë të tillë, tregonte një sfidë për shtetin e atëhershëm. Kjo kishte të bënte me inkurajimin e elementit reaksionar, siç e quanim atëherë. Pastaj, ana tjetër kishte të bënte me një fakt të dhimbshëm, se kjo nuk të linte mëdyshje, që ajo arratisje aq e bujshme nuk ka qenë pa u mbështetur nga brenda Sigurimit të shtetit apo mos të them, te njerëzit më të lartë të udhëheqjes.
Ore, jam kurioz. A ia the copë Kadri Hazbiut, që tani e lakon, se pse nuk kishte marrë masa, kur ti i kishe dhënë sinjal një muaj para për arratisjen që po më thua?
Ja thashë copë.
Ma thuaj, si i the?
Shoku Kadri, për arratisjen që po diskutohet kaq shumë unë të kam njoftuar, se jo vetëm që po organizohet një arratisje shumë e bujshme me pjesëmarrje të madhe kuadrosh, por se në organizimin e saj janë njerëzit e UDB-së.
E çfarë të tha Kadriu pas kësaj përballjeje?
Nuk kishte çfarë të thoshte, por pranoi se kishte faj. Konkretisht tha: Ajo që ndodhi ishte faji ynë. Është e vërtetë që u njoftuam, dhe për këtë duhet të ishim treguar vigjilentë. Kjo gjë duhet të na bëhet mësim.
E çfarë ka këtu?
Fjala është, se mund të bësh autokritikë sa të duash, por nuk del asnjëherë e vërteta e pastër. Ndërsa unë nuk të them se flitet për gabime të rëndomta, por probleme madhore sistematike që ndodhnin në Sigurimin e shtetit tonë në atë kohë.
Në këtë pikë e ke edhe problemin e agjenturës në udhëheqjen e lartë?
Nuk e kuptoja se përse nuk u zbardh asnjëherë ai problem dhe ato informacione aq të sakta që na linin pa gjumë. Që kishte në Bllok dhe se Enver Hoxha ulej me njerëz të komanduar nga të tjerë, kjo nuk diskutohet fare. Sepse kjo u pa dhe në rastin e Bandës së Xhevdet Mustafës, për të cilën do të flas numrin e ardhshëm.
Deri tani folët për informatat që merrnit nga UDB-ja, ku zbulonit veprimet e saj në kurriz të Shqipërisë. Mund të di kush ishte agjenti që i siguronte këto informata?
Meqenëse kemi folur për çdo dëshmi me emra konkretë, po të them se në këtë rast është emri i emigrantit kosovar Iliaz Cingu. Ai ishte nga Gjakova, rreth 40 vjeç.
Si e kishte historinë e mbërritjes deri në rrjetin tuaj?
Ilaz Cingu ishte njeri me rreth shumë të gjerë miqsh. Kishte qenë i lidhur me luftën. Madje kishte qenë së bashku me Fadil Hoxhën, Emin Durakun etj. Si partizan kishte vepruar në veri të Shqipërisë dhe në Kosovë.
Ai kishte një detaj patriotizmi të pashembullt në CV-në e tij, se kishte qenë një nga protagonistët më të flaktë të organizimit të kërkesës për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. Por Cingu ishte edhe pjesëtar i drejtpërdrejtë i konferencës së Bujanit.
Po pas çlirimit, periudha për të cilën flasim, si e ka udhëtimin?
Menjëherë pas çlirimit ai ishte arrestuar nga UDB-ja, për kërkesën e tij për bashkimin e Shqipërisë me Kosovën.
Për këtë gjë ishte burgosur 11 vjet në burgun më famëkeq të Goliotokut në Jugosllavi.
Aty bënë përpjekje për ta rekrutuar, por ai nuk pranoi asnjëherë. Për këtë refuzim i bëri të tëra vitet e burgut të plota ditë më ditë. Për të mos thënë pastaj për torturat që kishte përballuar, të cilat kishin qenë nga më të tmerrshmet dhe që i dalloheshin lehtësisht, edhe pas shumë vjetësh si i ishin shkaktuar.
Pas 11 vjetësh fiks doli nga burgu?
Plot pas 11 vjetësh. Kur doli nga burgu kuptoi se UDB-ja i kishte rekrutuar gruan. Në atë kohë kishte dy fëmijë në shkollë. Ishte i detyruar të jetonte në terror.
E çfarë i tha gruas?
Bëri sikur nuk kuptoi gjë fare. E dinte se po të të viheshin ata të UDB-së përdornin një mijë e një forma çnjerëzore për të të rekrutuar. Në momentin që pranoje ishe e detyruar të raportoje për sa të kërkonin. Ajo nuk donte të ishte kundër burrit të saj, por donte të shikonte mirë familjen e vet, ku përfshihej edhe burri. Por gjithsesi, ai kur pa këtë mënyrë të vepruari dhe se gruaja do të detyrohej të raportonte për burrin, u detyrua të arratisej nga Jugosllavia.
Ku shkoi?
Fillimisht u arratis në Itali dhe prej andej shumë më vonë kishte mbërritur në Francë. Kur u largua nga Italia për në Francë nuk njoftoi asnjë njeri, qoftë edhe miq të ngushtë.
Në këtë kohë e "peshkuat", pra e rekrutuat?
Unë fillimisht e studiova. Krijova bindje se ishte patriot i shquar. Për tipin dhe karakterin që kishte, kishte lidhje shumë të forta me shumë miq dhe shokë të rëndësishëm. Këta ishin jo vetëm në radhët e mërgatës kosovare, por edhe të asaj shqiptare.
Po familjen e braktisi krejt?
Jo. Ai iku për t'i ardhur në ndihmë edhe familjes, por edhe gruas, që ishte nën terrorin e UDB-së për të raportuar për çdo vendndodhje të burrit, se në të kundërt do ta pësonte. Pasi erdhi në Francë, me familjen mbante lidhje nëpërmjet emigrantëve ekonomikë që hynin dhe dilnin nga Jugosllavia.
Pra, ju e rekrutuat?
Pasi mësova të gjitha këto, vendosa ta rekrutoja. Edhe këtij, ashtu siç bëja me të gjithë të tjerët në të tilla raste, i shkova shumë vonë natën në shtëpi.
Banonte larg?
Banonte në periferi të Parisit, ndërkohë që punonte në një fabrikë telash.
Si të priti në momentin që i trokitët?
Më priti shumë mirë. Kur ika lamë takim të takoheshim pas një jave brenda në Paris. Pashë që ishte shumë i gatshëm dhe kishte shumë dëshirë të kontribuonte.
Kur u takuam mbaj mend se më solli mëse 40 faqe me jetëshkrimin e jetës së vet. Pashë që kishte një shkrim të bukur.
Thatë për lidhjet në kohën e luftës, ndërkohë që nuk thatë se kush ishin lidhjet e tij me emigracionin shqiptar për të cilin ti interesoheshe. Kush ishin?
Të thashë se kishte lidhje me njerëz të rëndësishëm, si me të birin e Shefqet Vërlacit, Ismail Vërlacin, me Pjetër Gjon Markajn, që mburrej vazhdimisht se kishte torturuar Cucat e Maleve, madje që kishte ardhur disa herë në Shqipëri. Kishte lidhje me Zef Shytin apo Margjinin si i thonin, i cili ishte baza e diversantëve në Udin të Italisë. Ky kishte qenë edhe vetë disa herë diversant në Shqipëri... etj. Por ai kishte miqësi edhe në radhët e emigrantëve në Francë, Belgjikë, Gjermani, Turqi.
Po në emigracionin kosovar, kë kishte?
Njihej me krerët e Lidhjes së tretë të Prizrenit, e cila ishte krijuar nga UDB-ja. Kishte lidhje gjithashtu me krerët e Kosovës.
Si i mbante këto lidhje?
Këto lidhje i mbante nëpërmjet miqve personalë, të cilët e informonin rregullisht për çdo veprimtari kundër Shqipërisë.
Ju përse e angazhuat?
E dërgoja me detyra në Itali, Gjermani, Belgjikë etj. Sidomos e dërgoja të kontaktonte me ish-diversantët nga veriu, të cilët ai i njihte personalisht. Në këtë mënyrë ai gjatë atyre viteve zgjeroi shumë rrjetin e të njohurve.
Çfarë të dhënash ju ka dhënë konkretisht?
Ai na ka dhënë të dhëna mbi veprimet e UDB-së, planet titiste kundër Shqipërisë dhe veprimet e diversantëve nga Jugosllavia, ku ishin duke u përgatitur më shumë se 900 persona. Këta i dërgonin në Shqipëri herë pas here, ndërkohë që dërgoheshin edhe nga perëndimi. Na ka njoftuar për veprimet e UDB-së, kryesisht në demonstratat e '81-shit. Për veprimet e UDB-së në Kosovë gjithashtu na dha shumë të dhëna. Nëpërmjet Ismail Vërlacit ai siguroi të dhëna mbi planet titiste, të cilat në vitin 1982 u botuan edhe nga shtypi i bllokut independent. Na jepte të dhëna të freskëta për qëndrimin e udhëheqjes kosovare.
Me sa keni thënë më parë, ky është edhe personi që ju ka informuar për bombat që do të hidheshin në ambasadat tona në Romë dhe Paris?
Po, ky na njoftoi dhe ashtu doli, që ato u hodhën, sikurse na i përcaktoi Iliazi. Po kështu, ky është edhe personi që më dha të dhënat për revoltën që po organizohej në burgun e Spaçit dhe ashtu ndodhi. Informacioni që ai më dha një muaj para, u realizua saktësisht sipas raportimit të tij.
(Vijon nesër)
Hasan Luçi: Për bandën e Xhevdet Mustafës kemi njoftuar gjashtë muaj para Enver Hoxhën Nga: FATOS VELIU
Dëshmitë e Hasan Luçit, njërit prej njerëzve kryesorë të sigurimit të shtetit të Enver Hoxhës arrijnë sot në një pikë kulminante. Ai i kthehet edhe një herë ngjarjes më të bujshme të periudhës komuniste, pikërisht atë të vitit 1982 kur në Divjakë të Lushnjës ka zbarkuar banda e njohur e Xhevdet Mustafës. Misioni i saj ishte nga më të tmerrshmit për kohën, për vetë faktin se ata njerëz ishin betuar me jetë a vdekje për të vrarë vetë Enver Hoxhën. Por, situatat e atyre ditëve të përshkruara rregullisht në shtypin shqiptar në atë periudhë dhe në ditët e sotme, nuk kanë mundur të zbardhen plotësisht dhe çuditërisht kanë ngelur nën hije. Pikërisht Hasan Luçi, i cili ka qenë nga njerëzit kryesorë i ngarkuar personalisht me vëzhgimin dhe menaxhimin e veprimtarisë së saj qysh gjashtë muaj para se të zbarkonte, flet sot për detaje të hollësishme të panjohura më parë. Hasan Luçi në një intervistë tjetër të dhënë në "Gazeta Shqiptare" në qershor të vitit 2000 me gazetarin Dashnor Kaloçi ka folur për fakte shumë interesante në lidhje me bandën në fjalë ndërkohë që sot ai do të hedh dritë mbi çastet kur mësoi ngjarjen befasuese. Çfarë bëri dhe si i angazhoi njerëzit e vetë për të ditur vendndodhjen e kampit të stërvitjes. Kush ishin njerëzit që ai vuri në dispozicion të vëzhgimit të saj. Si ndodhi që nuk u mësua dot momenti i zbarkimit dhe situata e veçantë kur ajo u asgjësua në Rrogozhinë ku shkak ishte sinjali i kamarieres së restorantit të stacionit të trenit të atij qyteti.
(Vijon nga numri i djeshëm)
Zoti Luçi. Është folur shumë për bandën e famshme të Xhevdet Mustafës. Madje, edhe ju keni bërë një prononcim në "Gazetën Shqiptare" në qershor të 2002-shit me gazetarin Dashnor Kaloçi. Ajo që unë dua të di saktësisht sot, janë pikërisht enigmat dhe detajet e panjohura që s'kanë parë akoma dritën e së vërtetës. Ndoshta juve mund t'ju duken pa rëndësi, por unë kam qëllim të zbardh edhe episodet e zakonshme mbi krijimin dhe funksionimin e asaj bande fama e së cilës kaloi kontinentet madje ka mbërritur me interes deri në ditët e sotme. Së pari, dua të saktësohem mbi krijimin e kësaj bande. Si ratë në gjurmët e saj?
Ka qenë fare një rastësi kur unë personalisht aty nga fund i vitit 1981 kam marrë një sinjal që në dukje ishte disi i zakonshëm. Ngjante së shumti si ato informacionet rutinë që ne merrnim vazhdimisht nga bashkëpunëtorët tanë. Por, gjithsesi unë me syrin e eksperiencës 30-vjeçare që kisha në zbulim, e vlerësova veçanërisht si fakt.
Çfarë u tha konkretisht ai miku juaj kosovar që e konsideruat informacion shumë të veçantë?
Ai miku im kosovar ishte ndërkohë edhe mik i pjesëtarëve të bandës anëtar i së cilës ishte edhe ai vetë. Konkretisht më tha si rastësisht: "Tashmë një grup tepër special do të jetë mysafir në Shqipëri".
Kur unë i thash me të qeshur dhe si pa vëmendje se kush na qenkish ai grup? Miku apo bashkëpunëtori im më tha : "Konkretisht ekipi që do të niset në Shqipëri për të vepruar nuk është përzgjedhur akoma pasi tashmë po përgatitet në mënyrën më speciale me specialistët më të mirë të zbulimeve më të fuqishme të kohës një grup me më shumë se 20 personash nga më të zgjedhurit. Pas marrjes në prova dhe pas kualifikimit do të përzgjidhen katër veta të cilët do të përbëjnë grupin më të famshëm që do t'ju bëjë në mes të Tiranës gjëmën më të paimagjinueshme.
U çuditët nga sa ju thanë?
Shumë nuk u çuditëm pasi problem i bandave që hidheshin në Shqipëri ishin bërë të zakonshme. Ne dinim se në Europë ishin shumë qendra stërvitore deri dhe afër kufijve të Shqipërisë që stërviteshin njerëz që të bënin terror në Shqipëri, por që sipas tyre ato banda konsideroheshin 'Heronj të Lirisë' për faktin se ata bënin përpjekje për të përgatitur kushtet për një kryengritje të armatosur. Por, megjithëse e vlerësova shumë ndryshe informacionin që ma dha miku im bashkëpunëtor se kishte diçka shumë serioze brenda.
Ku e patë seriozen?
Bashkëpunëtori që ishte edhe pjesëtar i grupit madje bënte stërvitje me 20-shen fillestare, zëre se e tha qartë se këtë herë detyra ishte speciale dhe do të kryhej në mes të Tiranës. Ai zëre se të thoshte qartë se këtë herë në shënjestër ishte vënë vet Enver Hoxha.
Çfarë bëtë?
Vlerësuam së pari informacionin. Pa humbur kohë aktivizuam të gjithë strukturën tonë dhe mënyrat e sofistikuara për të pikasur atë që na u dha. Nuk të kuptoj?
Sepse në zbulim jo çdo gjë që thuhet apo informohet mund të jetë e vërtetë pasi mund të këtë edhe dizinformacion.
Po a e kishit vënë në provë bashkëpunëtorin? Me këtë do të thuash se informatori mund të jetë edhe i pabesueshëm?
Gjithçka bën vaki, por më shumë verifikimi i situatës së informuar ka të bëjë me atë se mund të të kenë dërguar kastile një sinjal dizinformues. Pra, ne duhej të zhbironim me shpejtësinë e erës informacionin që na ishte dhënë. Në zbulim të kushton tmerrësisht shumë nga një herë edhe vonesat e papërfillshme.
Çfarë bëtë për të vlerësuar informacionin?
Në rrethet e miqve të tyre, pra të bandës, ne zhbiruam pa lënë as një dyshim për dekonspirim të informatorit. Çuditërisht, ndryshe nga sa prisnim, ramë shpejt në gjurmë të asaj që na ishte thënë. Me të vërtetë një grup prej 20 vetësh, mes tyre dhe dy gra, kishin ndërmarrë një stërvitje intensive me metodat më speciale duke filluar nga stërvitjet sfilitëse për tu kualifikuar në grupin e vogël që do të përzgjidhej për misionin e tmerrshëm për të vrarë vetë Enver Hoxhën i cili për hir të së vërtetës në ato momente ishte kthyer në udhëheqës shpirtëror të popullit.
Kjo ishte në funksion të detyrës suaj?
Po. Në funksion të detyrës që mbulonim ne duhej të zbulonim dhe të parandalonim çdo veprimtari që kryhej në dëm të interesave të shtetit dhe të partisë së atëhershme.
Po si kishte mundësi që të binit kaq shpejt në gjurmë të atij grupi kur nga ana tjetër thatë se ai ishte grupi më special që do të kryente detyrën më të jashtëzakonshme?
E vërteta është se ata, para se të fillonin stërvitjen dhe para se të mësonin metodat e konspiracionit ku do tu tregohej qartë se çfarë iu punonte kundërshtari që në rastin konkret kundërshtarët e tyre ishim neve të Sigurimit të Enver Hoxhës kishin folur shumë duke dekonsipurar sekretin.
Si ka mundësi?
Kishin folur te miqtë e ngushtë dhe shumë të ngushtë me mendimin se nuk do tu dilte sekreti. Por, ata kishin harruar faktin se po të ishte diçka e jashtëzakonshme është kurioziteti brenda që hapet në një rreth më të gjerë njerëzish.
Përsëri nuk mundem të kuptoj se një bandë që përgatitej të vriste njeriun më të mbrojtur në Shqipëri siç ishte Enver Hoxha, të mund të hapte sekretin me një mendjelehtësi të kësaj natyre që po më përshkruan?
Nuk u hap lajmi për njerëz dosido. Atë e kapëm lehtësisht neve që shumë miq të tyre, i kishim bashkëpunëtorë. Pra, i kapi agjentura jonë komuniste. Fillimisht, ne kemi kuptuar se kishim të bënim me veprime klandestine pastaj pamë se kishim të bënim me një bandë serioze që më të vërtetë kishte ndërmarrë një mision të asaj natyre që përshkruam.
Pra ishit juve që e drejtonit vëzhgimin dhe ndjekjen e saj?
Unë e kisha detyrë funksionale sepse drejtoja të gjithë rrjetin agjenturor të zbulimit të shtetit tonë në perëndim. Por, përveç detyrës kur u pa misioni i frikshëm dhe i vendosur i bandës mu lanë nga eprorët e mi edhe detyra "ekstra" për të ndjekur. Unë duhej të drejtoja të gjithë agjenturën që u vu në dispozicion të vëzhgimit të veprimtarisë së saj. Pra, unë isha personi që do të merresha me të gjithë situatën e saj dhe të mbaja lidhje me eprorët e mi, ministrin Isai dhe më tej po të ishte nevoja.
Çfarë detyre kishit në atë kohë juve?
Unë isha në Ministrinë e Brendshme me detyrën e kryetarit të degës së Kundërzbulimit të Shtetit.
Dhe e arritët ta mbanit nën vëzhgim?
Patjetër që e arrita. Brenda saj ne kishim filtruar njerëzit tanë që ishin jo pak por 6 veta. Ndërkohë, bënim mbikëqyrjen edhe me bashkëpunëtorë të tjerë që ishin njëkohësisht edhe miq të tyre. Jo vetëm kaq, por ne filluam rekrutimin e shumë elementëve të rinj që i përfshimë në rrjetin tonë të vëzhgimit të bandës. Në këtë mënyrë ne mbanim në mbikqyrje të gjitha fazat e lëvizjes së saj duke ju afruar epiqendrës sa më shumë të ishte e munduar.
Si kishit 6 veta brenda bandës, sa ishte ajo?
Në atë stërvitje sfilitëse ishin plot 20 veta të përzgjedhur që iu nënshtruan metodave më të vështira të përgatitjes së një zbuluesi të cilat fillonin me përgatitjen fizike dhe mbaronin tek ajo psikologjike ku duhej të arrije jo vetëm të dije të vrisje, pra të kishe shënjestër, por të ishe edhe shumë i qetë dhe të mos terrorizoheshe kur vrisje dikë. E pe sa thjesht ua merrte jetën Xhevdet Mustafa atyre që i dinin para? Kishte të bënte pikërisht me atë përgatitje të jashtëzakonshme e drejtuar nga zbuluesit më të mirë të shërbimeve më të fuqishme të botës. Pastaj nga ai grup u përzgjodhën katër vetë dhe në krye u zgjodh i padiskutueshmi, Xhevdet Mustafa.
Nga kush kontingjent ishte përzgjedhur grupi prej 20 vetësh që iu nënshtrua stërvitjes intensive dhe prej të cilit doli grupi i Xhevdet Mustafës?
Ata ishin të arratisur kriminelë apo bij të tyre. Ishin nga kosovarët mafiozë, kontrabandistë, njerëz ordinerë, armiq aktiv të Partisë dhe të Shqipërisë komuniste etj, etj. Pra, ishin përzgjedhur pas një studimi tepër të hollësishëm nga radhët e elementeve më të çorientuar në jetë që se kishin për gjë të vetmohoheshin. Gjithsesi, ai grup kaloi në testim dhe në fund siç të thashë përfundoi në katër vetë me në krye Xhevdet Mustafën.
Pse thatë "I padiskutueshmi Xhevdet Mustafa" ?
Sepse ishte vetëm personi që nga sa merrnim informacione nuk u diskutua fare për të qenë jo vetëm në grup por edhe në krye të tij. Ai kishte një stërvitje të jashtëzakonshme dhe një ndjenjë të veçantë për të kryer detyrën qoftë dhe me vetmohim. Ai kishte ndërkohë, besimin politik dhe zgjuarsinë.
Mund t'i përsërisnin anëtarët e bandës që do të niseshin për në Tiranë?
I pari i tyre, siç e di ishte Xhevdet Mustafa. Ai do të kishte edhe rolin e ekzekutorit. I dyti ishte Sabaudin Haznedari, i treti ishte Halit Bajrami i cili jeton. Më duket se është në Amerikë, por se kam mirë të qartë. Ky i fundit ka pasur diskutime nga eprorët nëse mund edhe të zëvendësohej. Kjo ndoshta se, ai tregohej disi i tërhequr nga entuziazmi ekstrem i kolegëve. Por, në fund mundi ta kalonte edhe atë dyshim. Ndërsa i katërti u tërhoq në momentet e fundit. Nuk e di duhet të këtë pasur frikë. Me sa di unë në çastet e fundit ai u tha se ishte i sëmurë. Kështu që u nisën vetëm tre persona ku dihet njëri ishte bashkëpunëtori ynë.
E njoftuat Tiranën?
U njoftua jo vetëm Tirana, pra ministri i Brendshëm Hekuran Isai, por edhe vetë Enver Hoxha.
E mësuat si ka reaguar Enver Hoxha?
Si mund të reagonte kur mëson se zbulimet më të fuqishme të perëndimit e kanë vënë në plan t'i bëjnë atentat. Ai ka kaluar në gjendje stresi të jashtëzakonshme dhe nuk i besonte më edhe xhaketës që kishte veshur. Në ato momente ai i ka dhënë urdhër Kadri Hazbiut të mos merrej me Ministrinë e Mbrojtjes ku ishte ministër, por të instalohej te Hekuran Isai si konsulent i drejtpërdrejtë i tij deri në përfundim të situatës së pritshme.
Pse e dërgoi Kadriun te Hekurani?
E dërgoi që të jepte përvojën e tij të gjatë në drejtim të zbulimit dhe të sigurimit të shtetit. Këtu duhet të ketë pasur ndonjë dyshim që ai linte të parë Hekuranin që s'kishte pasur idenë e Sigurimit ndërsa Kadriun konsulent apo këshilltar. Pra, situatat i dinte Kadriu si të menaxhoheshin, por të drejtën e urdhrave dhe të veprimeve e kishte ministri që ishte vetë Hekuran Isai.
Por Kadriu ishte ministër i Mbrojtjes?
Ishte ministër i Mbrojtjes, por flitet për situatën që po të them deri në shpartallimin e bandës.
Ka të bëjë ky dyshim i Enverit me dyshimet që ju dhatë për Kadri Hazbiun dhe Feçorr Shehun?
Unë nuk mund të jap as dyshime dhe as akuza për përfshirjen e Kadri Hazbiut dhe Feçorr Shehut në agjentura sidomos në UDB, pasi nuk kam pasur as një fakt apo të dhënë për këtë gjë. Unë nga numrat e kaluar të kësaj interviste të kam thënë se më ka bërë përshtypje dhe më ka shokuar se si ka mundësi që nuk kanë vepruar kur kanë marrë informacion të saktë për një ngjarje të bujshme që do të ndodhte në vend. Këto fakte i rendita. Por, të renditësh disa fakte që më kanë çuditur mua aq sa më kanë bërë të dyshoj, kjo nuk do të thotë se unë kam të drejtë t'i akuzoj si agjentë. Ndërsa për Enver Hoxhën, nuk di si ta shpjegoj, por veç të përsëris atë që të kam thënë dikur që ai ka pasur një sigurim personal ku merrte informacionet dhe nuk mbështetej fare në ato që i sillte Ministria e Punëve të Brendshme. Prandaj edhe ka deklaruar se gjithçka e ka zbuluar vetëm partia dhe jo sigurimi.
Të kujt agjenture ishin anëtarët e bandës?
Rolin kryesor të menaxhimit dhe dërgimit të saj e kanë mbajtur UDB-ja dhe CIA amerikane. Në fund, më aktive është treguar UDB-ja me njerëzit e saj të paraqitur si diplomatë në Romë. Por, ata ishin mpleksur në disa agjentura. Madje, secili nuk kishte besim te tjetri dhe se detyrat e njërit nuk i dinte tjetri. Në grup të gjithë do të kryenin misionin, por çfarë roli kishte njëri dhe çfarë do të bënte tjetri, këtë nuk e dinin bashkarisht. Secili dinte të vetën.
Për shembull?
Për shembull, Sabaudin Haznedari dinte bazën ku do të vendosej në Tiranë ndërsa të tjerët do ta mësonin kur të mbërrinin në vend. Xhevdeti dinte orën dhe vendin kur do të hynte në Shqipëri ndërsa të tjerët nuk e dinin. Kjo bëhej me qëllim që të ruheshin nga bashkëpunëtorët e shërbimeve të tjera në radhët e tyre. Prandaj ndodhi ajo që ndodhi që në momentin e ikjes nga Italia të gjithë e mësuan vetëm në çastin që u nisën madje nuk morën me vete as motoskafin të cilin e kishin stërvitur posaçërisht për këtë punë, por morën një motoskaf me qira etj.
Çfarë veprimesh bëtë ju me njerëzit tuaj brenda bandës vetëm për të marrë informacione?
Në radhë të parë kemi bërë punë të madhe që ata të paralizonin bandën të mos hynte në Shqipëri.
Pse a i kishit marrë masat?
Për ne ishte mrekulli të mos hynte fare për faktin se mund edhe të realizonin misionin e tyre.
Si e bëtë këtë përpjekje?
Duke u thënë bashkëpunëtorëve tanë që ishin anëtarë të grupit të tyre që të mos shkonin se në Shqipëri është bërë hekur dhe Sigurimi e mbronte Enver Hoxhën me fanatizëm të paimagjinuar. Pra, me një fjalë tu bënte terror për të ndryshuar mendje. Këtë ata e thonin edhe në sy të instruktorëve të tyre. Por, ata nuk u tërhoqën asnjëherë. Madje nuk u tërhoqën as në momentin që mësuan se ishin vënë në survejim nga sigurimi i Enver Hoxhës.
Nga e mësuan?
Mos harro se edhe ata ishin zbulues të niveleve të larta. Pastaj ata e mësuan mirë faktin që në Shqipëri ishin shpërndarë fotografitë e tyre te të gjithë njerëzit e Sigurimit. Edhe pas kësaj nuk deshën t'ja dinin. Ishin shumë të vendosur. Enver Hoxha duhet të jetë bërë keq sepse e mësoi mirë vendosmërinë e tyre megjithatë ai kishte informacion të vetin që ne na ka çuditur.
Po ndërsa banda e dinte se survejohej, a merrte masa maskimi?
Patjetër. Neve nuk e kishim të thjeshtë të mësonim lëvizjet e saj. Ata para se të zbarkonin në Shqipëri shkonin sa në një kryeqytet në një tjetër. Lëvizjet nuk i mësonin të gjithë pjesëtarët, por vetëm kur e shikonin veten para urdhrit për të lëvizur. Pastaj kanë bërë shumë përpjekje për të na furnizuar me dizinformacion.
Thatë se Enver Hoxha kishte informacion të çuditshëm?
Mëngjesin e zbarkimit të bandës ai ka marrë në telefon në mënyrën më alarmante në Ministrinë e Brendshme dhe ka kërkuar duke bërtitur Kadri Hazbiun.
(Vijon nesër)
(Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)
Hasan Luçi: Çfarë ndodhi me njeriun e Sigurimit, kur Xhevdet Mustafa zbarkoi në Divjakë? NGA: FATOS VELIU
Dëshmitë e Hasan Luçit, njërit prej njerëzve kryesorë të Sigurimit të shtetit të Enver Hoxhës arrijnë sot në një pikë kulminante. Ai i kthehet edhe një herë ngjarjes më të bujshme të periudhës komuniste, pikërisht atë të vitit 1982, kur në Divjakë të Lushnjës ka zbarkuar banda e njohur e Xhevdet Mustafës. Misioni i saj ishte nga më të tmerrshmit për kohën, për vetë faktin se ata njerëz ishin betuar me jetë a vdekje për të vrarë vetë Enver Hoxhën. Por situatat e atyre ditëve, të përshkruara rregullisht në shtypin shqiptar në atë periudhë dhe në ditët e sotme, nuk kanë mundur të zbardhen plotësisht dhe çuditërisht kanë ngelur në hije. Pikërisht Hasan Luçi, i cili ka qenë nga njerëzit kryesorë i ngarkuar personalisht me vëzhgimin dhe menaxhimin e veprimtarisë së saj qysh gjashtë muaj para se të zbarkonte, flet sot për detaje të hollësishme, të panjohura më parë. Hasan Luçi, në një intervistë tjetër të dhënë në "Gazeta Shqiptare" në qershor të vitit 2000 me gazetarin Dashnor Kaloçi, ka folur për fakte shumë interesante në lidhje me bandën në fjalë, ndërkohë që sot ai do të hedhë dritë mbi çastet kur mësoi ngjarjen befasuese. Çfarë bëri dhe si i angazhoi njerëzit e vet për të ditur vendndodhjen e kampit të stërvitjes. Kush ishin njerëzit që ai vuri në dispozicion të vëzhgimit të saj. Si ndodhi që nuk u mësua dot momenti i zbarkimit dhe situata e veçantë kur ajo u asgjësua në Rrogozhinë, ku shkak ishte sinjali i kamerieres së restorantit të stacionit të trenit të atij qyteti.
(Vijon nga numri i kaluar)
Zoti Luçi. Nga numri i kaluar i kësaj interviste folëm për organizimin e bandës së quajtur "Banda e Xhevdet Mustafës", si dhe për anëtarët që e përbënin atë. Ju keni pasur më parë informacion për ata njerëz apo emrat e tyre i mësuat kur u bënë të ditur nga informacioni për bandën në fjalë? Ne si organe të Sigurimit në mërgatën politike në perëndim, kishim dosje të veçantë për të gjithë emigrantët politikë, kryesisht ata më aktivët. Kështu që edhe për Xhevdet Mustafën nuk na mungonte një dosje e tillë. Por në momentin që doli në dritë emri i Xhevdet Mustafës, ne e vendosëm dosjen e tij mbi tavolinë, për ta studiuar dhe për ta plotësuar më tej.
Si ju rezultoi dosja e tij?
Deri sa doli në dritë emri i tij, ne nuk kishim pasur ndonjë problem me Xhevdet Mustafën apo më mirë të them, se ai nuk kishte qenë aq evident para syrit tonë zbulues, prandaj edhe dosja e tij ishte e vakët.
Çfarë kishte në dosje?
Kishte të pasqyruar aktivitetin e tij brenda dhe jashtë vendit. Jetonte në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Kishte të regjistruar një fakt, se në Amerikë kishte qenë i arrestuar për drogë, ku kishte lënë garanci një shumë prej një milion dollarësh për të dalë nga burgu. Lëvizte me pasaportë fallco. Kishim formacion se kishte hyrë disa herë në Shqipëri, ku ishte takuar edhe me njerëzit e vet në Durrës dhe ishte rikthyer sërish në Amerikë. Këto ishin ato pikantet që kishim për të, por ishte një dosje që ne nuk mendonim se do të dilte një ditë mbi tavolinën tonë, madje ku të ishte nga më kryesoret, me të cilën do të merreshim gjatë. Kjo dosje arriti të bëhet nga më voluminozet e dosjeve që ne kishim në dispozicion për emigrantët politikë aty apo siç i konsideronim neve, emigracioni reaksionar.
Kur u vendos dosja e Xhevdet Mustafës mbi tavolinën zyrtare të zbulimit tuaj?
U vendos gjashtë muaj para se të hidhej në Shqipëri, pra kur ai u përzgjodh në 20 personat më të përgatitur për të kryesuar grupin më të rëndësishëm të shërbimit të fshehtë perëndimor, i cili kishte detyrë të vriste me patjetër direkt Enver Hoxhën, gjë që do ta bënin qoftë edhe me vetëflijim. Madje, kur mësuam se ai ishte ndër më të preferuarit dhe më të padiskutueshmit për të qenë kryetar i grupit më special të kohës, u çuditëm, sepse nuk kishim arritur ta pikasnim të ishte kaq i betuar dhe kaq i vendosur kundër nesh, sa të ishte i gatshëm të linte dhe jetën e tij për të vrarë Enver Hoxhën. Gjë që siç e dini e bëri me të vërtetë, sepse kishte mundësi të dorëzohej dhe mund edhe të shpëtonte jetën.
Mund të vinte për të vrarë Enver Hoxhën dhe të mund të shpëtonte jetën?
Po. Ka shumë mënyra se si mund ta shpëtonte jetën e tij. Ti mund të çuditesh, por unë po të kujtoj shembullin e Avdul Banushit, i cili erdhi për të vrarë Enver Hoxhën. Arritëm ta kapnim më mbrapa dhe në fund nuk u ekzekutua, megjithëse kur i thamë teksa e gjetëm në burg, që të bashkëpunonte me ne se do ta lironim nga burgu, u përgjigj se edhe në rast se do të dilte, do të vriste Enver Hoxhën. Megjithatë nuk u ekzekutua, por mundi që pas viteve '90 të mund të dilte i gjallë. Ndërsa në rastet kur njerëzit nuk ishin të vendosur për hir të jetës së tyre, nuk i binin murit me kokë, por pranonin edhe bashkëpunim dhe këtë bashkëpunim e kishin në shkëmbim të jetës apo të lirisë së tyre. Ndërsa në rastin e Xhevdet Mustafës ne u befasuam, se ai me të vërtetë ishte njeri i vendosur dhe tamam për atë punë që ata mendonin.
Pas kësaj, ju e pasuruat dosjen e tij?
Dosja e tij u pasurua më tej, 6 muaj para se të hidhej në Shqipëri. Ishte pikërisht momenti kur ai u caktua kryetar i grupit dhe njëkohësisht iu ngarkua detyra e atentatorit të Enver Hoxhës. Nga shkëmbimi i letrave të tij me familjen, konstatuam se ishte një familjar shumë i rregullt. Nuk të linte përshtypjen e njeriut që mund të bënte një betim të tillë prej kamikazi. Ndërsa pas përzgjedhjes së grupit dhe caktimit të katërshes që do të hynte në Shqipëri për misionin e tmerrshëm, ai bënte një përgatitje shumë të madhe dhe tepër intensive për mënyrën e të vepruarit kur të ishte në Shqipëri.
Për shembull?
Mësonte si të të mbyste me lak nga largësia, në mënyrë të tillë si kapnin kaubojt e filmave amerikanë kafshët e shpejta. Mësonte se si të bënte qitje efikase dhe precize nga çdo pozicion dhe në lëvizje. Mësonte si të ngjitej në pallat apo ballkone etj. Pra, të gjitha këto i shtuam në dosjen e tij voluminoze.
Çfarë arritët me këtë dosje?
Rezultoi se ishim para një situate tepërt të tmerrshme. Njerëzit që do të vinin këtu ishin shumë të kualifikuar, por siç të thashë, ata ishin dhe shumë konspirativë në momentin që do të niseshin.
Në ç'mënyrë?
Sepse nuk i besonin as njëri-tjetrit. Secili kishte frikë se tjetri njoftonte shefat e vet të zbulimeve të huaja. Ndërsa Xhevdeti si kryetar i grupit, i cili kishte detyrën e njeriut që do të qëllonte direkt mbi trupin e Enver Hoxhës, merrte kontakte me shërbimin e UDB-së, të paraqitur në Romë në ambasadën e tyre si diplomatë.
Kështu që edhe në momentin që u nisën për në Shqipëri, ata nuk e njoftuan njëri-tjetrin, por kanë marrë urdhrin në sekondat e fundit, kur ndërsa kishin dalë për të pirë kafe apo xhiro.
Kush ua dha urdhrin? Sigurisht Xhevdeti. Madje, jo më kot u zgjodh Italia për t'u hedhur në tokën tonë, për faktin që duhej të humbiste gjurmët UDB- ja.
Pastaj, Xhevdeti dihet se i merrte porositë nga ata të UDB-së.
Ju thatë se bëtë përpjekje për t'i parandaluar?
Ne bëmë përpjekje të mëdha për të parandaluar veprimin e tyre. Nëpërmjet bashkëpunëtorëve tanë, që ishin edhe miq me ata, u thonim se duhej të mos e merrnin atë hap, sepse do të përfundonin keq. Madje, u thuhej se ishte budallallëk të mendoje përmbysjen e pushtetit duke vrarë Enver Hoxhën, në ato momente që ai ishte kthyer në "mit" për shqiptarët. Ndërsa për anën e sigurisë, u përsëritej se po bënin aventurën më të madhe me jetën e tyre, se në Shqipëri nuk do të mund të funksionin dot, për faktin se ishte vënë në lëvizje gjithë Sigurimi i shtetit, që kishte marrë informacion të plotë mbi ekzistencën e kësaj bande.
Dhe nuk u lëkundën fare?
Aspak. Të paktën Xhevdeti nuk u lëkund fare. Xhevdeti mësoi shumë mirë se fotografinë e tij e kishin në dorë të gjithë ekzemplarët e Sigurimit në të gjithë Shqipërinë. Ajo ishte në të gjitha postblloqet. Kjo ndodhi, kur ne u bindëm se nuk kishte asnjë mënyrë për ta shmangur, me të gjitha metodat që përdorëm, të cilat t'i përsërita më lart.
Kur patë se banda ishte nisur në mënyrë të pakthyeshme, juve ndërruat metodë?
Patjetër. Si nuk funksionoi plani i parë, që ta bindnim që të hynte, përdorëm metodën e dytë, ku shpërndamë fotografitë e tij në të gjithë personelin e zbulimit të kualifikuar të shtetit. Ndërkohë ushtria për arsye të tjera, por qëllimi ishte banda e Xhevdetit, kaloi në gatishmëri të madhe. Prisnim nga momenti në moment. Gjithçka kishte marrë fund. Situata ishte e ndezur. Enver Hoxha ka qenë tmerrësisht i stresuar, gjë që e ka shprehur në të gjitha takimet me bashkëpunëtorët e afërt të atyre ditëve.
Çfarë u thoshte bashkëpunëtorëve?
Nuk u thoshte për bandën, por shprehte nervozizëm shqetësues.
Thatë se para se të hynte në Shqipëri banda lëvizi shumë në kryeqytete të botës për të humbur gjurmët. Ku lëvizën konkretisht?
Ju thashë që ishte viti 1982 kur ndodhnin këto. Ata lëvizën në SHBA, Zelandën e Re, Gjermaninë perëndimore, Greqi, Jugosllavi, Belgjikë, Australi etj. Në shtator përfunduan sërish në Itali, ku në datën 25 në mbasdite Xhevdeti i njoftoi shokët e vet, të takoheshin dhe në moment u tha se do të niseshin, por se ku dhe me se, nuk u tha asgjë. Pas kësaj ai kishte biseduar me një skaf, të cilin e kishte lajmëruar të kishte karburant rezervë dhe detyrën që kishte.
Nuk ju kuptova qartë apo thatë se nuk iu tregoi shokëve se ku do të shkonte?
Të gjithë e dinin se do të hynin në Shqipëri, por nuk dinin se ku do të zbarkonin dhe nuk iu dha mundësi për të komunikuar me askënd. Pra ai dyshonte për çdo gjë. Duke pasur në dorë befasinë, mendoi se mund të arrinte çdo gjë. Prandaj edhe bashkëpunëtorët tanë që ishin me ta, nuk mundën të na thonin se ata pikërisht u nisën për në drejtim të Divjakës në Lushnjë, se edhe ata nuk e dinin fare se ku do ta linte pikën e mbërritjes Xhevdeti.
Ndërkohë që nuk u realizua plani i parë, që ta bindnit që të kthehej, filluat planin e dytë. Çfarë kishte qëllim?
Së pari, po të realizonim planin e parë, pra ta bindnim bandën që të mos hynte fare nga rreziku dhe asgjësimi i padiskutueshëm që e priste, e kishim situatën shumë të favorshme, sepse e kishim të garantuar jetën e Enver Hoxhës. Ndërsa kur ata vendosën të vinin me çdo çmim, neve, që ta përsërita që njëherë, angazhuam të gjithë shtetin në pritje të saj. Në fakt, pritjen e kishim planifikuar në Shëngjin apo "Ishull Lezhë". Por siç duket kur Xhevdeti u informua nga kundër-zbulimi, ndryshoi të gjitha rregullat dhe metodat e tij dhe erdhi në Divjakë.
Ju vendosët ta asgjësoni në rast se do të kontaktonit? Para se të hidhej, ne porosi-tëm njerëzit tanë pjesëtarë të bandës së tij, që menjëherë brenda vendit, ata të arrinin ta kapnin të gjallë.
Në rast se nuk do të funksiononte kjo, kapja e gjallë, atëherë mendonim të përdornim gurin e fundit për ta asgjësuar. Ata duhej ta vrisnin, por e pamë që kjo porosi ishte e kotë.
Pse?
Sepse e ndjenim që ata, pra shokët e tij, pavarësisht se bashkëpunonin me ne, prapa nuk mundeshin të vrisnin shokun e tyre. E shikoja që thonin po, por ishte rezerva brenda. Shkurt muhabeti, ata nuk mund të vrisnin shokun e tyre, ndërkohë që të gjitha të tjerat na i zbatonin. Për këtë ne ishim koshientë.
Ju ishit personi që merreshit me menaxhimin e gjithë kësaj veprimtarie të tensionuar të bandës?
Patjetër që unë. E kisha dhe detyrë funksionale dhe detyrë të ngarkuar rishtas. Unë në atë kohë isha shef i kundrazbulimit të Shqipërisë ose kryetar i degës së kundërzbulimit në Ministrinë e Brendshme siç quhej zyrtarisht.
Pra, për masat e sigurimit ishin tërësisht në dijeni dhe prapë erdhën ?
Po. Prandaj Xhevdeti lozi me befasinë kur hyri. Ata u pajisën më së miri me armë nga më të sofistikuarat, me të gjitha llojet e mjeteve të asgjësimit dhe të përdorimit gjatë veprimtarisë së tyre klandestine. Kishin pyetur për modën dhe për ngjyrat apo copat që përdorim këtu, madje dhe për mënyrën e qepjes dhe të veshjes në atë sezon. Kishin siguruar monedha 1, 2 apo 3 dhe 50 lekëshe, si dhe monedha metalike.
Dhe u nisën?
Jua shpjegova, që në atë darkë të 25 shtatorit 1982 morën urdhrin që të nisen. Në atë moment njëri prej tyre siç duket u tremb, tha se ishte shumë sëmurë dhe nuk mund të udhëtonte. Ai ndenji. Xhevdeti që kishte marrë urdhër nga shefat nuk mund të anulonte planin për njërin dhe u nisën tre prej tyre, ndërkohë që njëri prej tyre, pra Halit Bajrami ishte njeriu ynë. Në çastet e fundit ndërruan skafistin dhe morën tjetër. Kjo ishte një lëvizje shumë e nxituar e tyre, por siç duket për të përdorur befasinë. Pas kësaj kur mbërritën në Divjakë, skafi ngeci në rërë. Me shumë mundim e nxorën nga rëra dhe ai u rikthye në Leçe nga ishte nisur. Pastaj kanë pritur sa të binte mëngjesi ndërkohë që të gjitha plaçkat i groposën. Pas kësaj u nisën për të dalë në rrugë si qytetarë të zakonshëm. Armët u vendosën në çantë, të cilën e mbante Halit Bajrami. Kur ecën për në drejtim të rrugës ndodhi tragjedia me policin e Divjakës, i cili u mor peng nga grupi i policëve të shkujdesur, pavarësisht se ishin në shërbim për punën e bandës, por s'iua ka marrë mendja se do të dilnin aty.
Pastaj përfunduan në Rrogozhinë, ku u bë dhe vrasja e Haznedarit?
Ata të tre hynë në lokal të stacionit të trenit për të ngrënë bukë. Por njëri prej tyre kishte atlete "ADIDAS" që nuk kishte në Shqipëri në atë kohë. Kamerierja siç duket duhet të ketë qenë bashkëpunëtore e sigurimit, se ra në sy veshja e jashtme dhe dyshoi, prandaj doli dhe njoftoi policin e parë që u ndodh jashtë shumë afër lokalit. Në këtë kohë si e panë skenën nga brenda dhe ndërkohë që polici po afrohej për të hyrë ku i tha kamerierja, Xhevdeti dhe Sabaudin Haznedari dolën menjëherë jashtë duke pasur vetëm nga një pistoletë në xhep. Pas tyre doli Haliti i cili si u afrua pranë policit i pëshpëriti në vesh "Kapi ata të dy". Por ndërkaq Haznedari kur pa se nuk kishte më kuptim fshehtësia, u sul te bunkeri më i afërt për të bërë rezistencë. Ndërsa Xhevdeti u nis me shpejtësi në rrugën kryesor ku ndaloi një veturë dhe hipi me forcë në të, duke e mbajtur peng. Rrugës për në Lushnjë vrau dhe një oficer qarkullimi duke kujtuar se po ndiqej prej tij. Më duket se quhej T. Hysi. Pastaj ai i detyruar nga ndjekja e policisë që iu vu mbrapa përfundoi në një shtëpi, ku siç dihet edhe u vra. Ndërsa Haznedari u rrethua dhe në mënyrë të çuditshme u vra nga një snajper.
Pse thoni në mënyrë të çuditshme?
Sepse ishte gabim që u vra, pasi ai mund të kapej i gjallë, sepse nuk kishte nga vinte pasi iu mbaruan fishekët. Këto janë ato enigmat që mua si specialist i zbulimit më kanë shqetësuar rregullisht. Vrasja e Haznedarit dhe trajtimi që iu bë Halit Bajramit, i cili megjithëse u dorëzua dhe ishte bashkëpunëtori ynë, u terrorizua. Dhe u veprua shumë keq.
Pse?
Sepse ai nuk duhej të dekonspirohej, por sipas legjendës ai duhej të shpëtonte dhe të rikthehej për të vijuar detyrën e zbulimit. Nuk e di pse u krijua ajo situatë aq rrëmujë që më ka shtruar enigma shumë të mëdha. Madje unë që kisha qenë personi përgjegjës që kisha menaxhuar për gjashtë muaj bandën, në ditën e zbarkimit të saj u shmanga. Këto janë pikëpyetje të mëdha. Sepse pak kohë më mbrapa unë jam përjashtuar edhe nga sigurimi i shtetit, te i cili kisha fituar një përvojë të jashtëzakonshme, si një nga personat që kisha drejtuar sigurimin në perëndim. Por siç duket komplikacionet që po të them janë të natyrave ekstreme dhe unë duhej të shkoja të jepja mësim në shkollën e policisë në Sauk. Ajo që ndodhi atë ditë dhe ditët më mbrapa, ishte një turp jo i vogël. Ne ndërkohë që mësuam lajmin, kemi qenë në takimin politik, ku diskutohej tabloja sinoptike për ngjarjen e Mehmet Shehut. Po kështu dhe Kadriu ka qenë në Elbasan. Nuk flas më shumë, se ato janë thënë disa herë dhe unë i kam përmendur edhe më parë.
Faleminderit zoti Luçi
Faleminderit juve
Comments (0)
Dërgoja shokut
Printo
