Analistë të ndryshëm të afërt me politikën e shtetit apo me atë të opozitës,
varësisht nga intereset e tyre politike, lokalisht "gjeostrategjike",
konsiderojnë se po përmbyset ekonomia e tregut në Kosovë, ajo e kërkesës dhe
ofertës; së pari shkon lart pastaj bie, zbehet, edhe me bizneset të cilat
koekzistojnë në tregun e shthurrur të Kosovës, nuk lodhen për shëndetin e
konsumatorëve, profiti është alfa e omega e shoqërisë kosovare; as ambienti i
ndotur, as tymi që del nga vaji i djegur i qebaptoreve, as mishi që kutërbon,
herë ngrihet e herë shkrihet, as duhani që thithet në njërën këthinë të
lokaleve të mjegulluara nga tymi, i cili shpërndahet nga këthinat e tymosjes në
ato që nuk tymoset duhani, por thithet bashkarisht, as "vajtimi" që
bënë kryetari i Odës Ekonomike për tragjedinë që do t'i gjejë kompanit e
duhanit, pas aprovimit të ligjit administrativ për ndalesë tymosjeje në vendet
e mbyllura, të cilat përveq kancerit asgjë të dobishme nuk i japin popullatës,
çuditërisht askush, ose shumë pak, nuk flet dhe nuk avokon për dëmet
shëndetësore që i shkaktohen popullatës, por asnjëri nga ta nuk e sheh të
arsyeshme të shtroj si pyetje cili është cilësia e mishit që po importohet, dhe
sa janë rigoroze rregullat e importit. Kishte më heret protesta paqesore të shumë
pronarëve dhe punëtorëve të punësuar në kompanitë e mishit, që kishte si qëllim
rrëzimin e vendimit adminiatrativ nr. 09/2009, meqë ata konsideronin se u është
bërë e padrejtë, duke marrë përbazë kriteret të cilat janë përcaktuar me këtë
udhëzim administrativ. Pasi që vërejtja e mishtarëve kosovarë ishte e ngulmët,
atëherë zërit të tyre iu bashkangjitën shumica e subjekteve politike, duke
ngritur zërin refuzues, pa dhënë sqarime të mjaftueshme pse po refuzohet ky
udhëzim. Më vonë sigurisht do të ketë protesta të përzera artistësh dhe të
mediave, të cilet përfituan mjete të mëdha financiare si anglo-folës, apo të
paktë, në kohën kur nga Sorosi derdheshin mjete për instalimin e demokracisë në
Kosovë. Lë vend të shpresohet se protestat dhe bizneset do të organizohen më
mirë, duke aplikuar forma më të avansuara të organizimit, të integrimit të
kompanive të vogla në ato më të mëdha, kështu do të zvoglohen edhe shpenzimet e
tranportit, por edhe planifikimi i nevojave do të jetë më rentabil.
Shumë keq që në debat nuk po inkuadruan edhe inspektorët sanitarë, higjienik,
pastaj mjekët, konsumatorët dhe kështu të zgjërohet rrethi i përkrahësëve apo i
refuzuesve të çdo vendimi asminiatrativ, jo joshës. Mund edhe t'më gjykoni ç'më
duhet mua përfshirja në debat, meqë mund edhe mos të jem kompetent, por një gjë
dua ta them se në çdo kompani amerikane ku bëhet prerja, coptimi, grirja,
produkti final, sortimi sipas porosive, paketimi, ngrirja.., distribuimi, bëhet
nën mbikqyrjen e inspektorëve federal sanitarë, të cilët orarin e punës e kane
prej momentit kur fillon dhe mbyllet orari në kompanitë e mishit, në njërën nga
to kam punuar edhe vet, meqë Amerika është shtet i profesioneve të ndryshme,
nuk është pengesë nëse je shkolluar për një profesion dhe punon në degë tjera të
ndryshme industriale. Prandaj duhet të fillojnë inciativat e pronarëve të
kompanive vendore të mishit për bashkëpronësi me kompanitë e huaja, do të ishte
me interes të përbashkët; pra para se të inkuadrohen partnerët e jashtëm
afarist duhet të shtrohen edhe obligimet për përfshirjen e punëtorëve vendorë.
Shihni se ku kanë arritur Emiratet e Bashkuara, jo vetëm duke bërë transferin
tekniko-teknologjik, por duke përfshirë në treg kompanitë serioze dhe
prestigjioze, të cilat mund të ofrojnë edhe siguri te investitorët e jashtëm,
kuptohet duke gjetur format për ruajtjen e interesit të përbashkët, atij
nacional dhe ekonomik, duke u arritur pajtuedhmëria se pa siguri ekonomike dhe
zhvillim ekonomik, punësim intensiv, nuk ka as siguri fizike, por as nacionale.
A nuk munden biznismenët që të lobojnë përmes grupeve të interesit në parlament
dhe të lobojnë për ndryshime ligjore më të favorshme. Nuk duhet kuptuar
importin e ushqimit shtazor, vetëm si mjet i pasurimit, por jo edhe i kujdesit
për shëndetin e popullatës, them se e dyta për konsumatorin është shumë më e
rëndësishme se profiti i tyre. Nuk them se tërë politikës kosovare po i vie era
mish, por duhet gjithsesi edhe deputetët të nuhasin erën e mishit të freskët
dhe të ngrirë, i cili sortohet me vite në frigoriferët me ngrirje të thellë në
shumë vende të Amerikës Latine, që pastaj adresohet në adresat e mishtoreve
kosovare të kompanive të shumta, pse mos të duken mostrat e mishit të importuar
edhe në ulëset e parlamentit, atëherë ngjyra e mishit do të fiton në përmbajtje,
kështu parlamentarët do ta kenë një pasqyrë më reale se me çka ushqehen
qytetarët. Vet procesi i shitblerjes dhe sortimit të mishit nuk është vetëm
përcjellje e letrave, apo i transportit, por gjithsesi kjo formë e biznesit
është shumë e ndieshme dhe duhet të mbështetet në rregullativa shumë rigoroze.
Se çfarë ngjyre do të merr debati varet edhe votuesit, por debatin duhet ta
fryejnë edhe konsumatorët të cilët drejpërdrejtë janë të implikuar si palë në
demokracinë parlamentare; por patjetër gazetarët hulumtues mund të japin
kontributin kryesor jo vetëm duke hapur debatin, por duke i krahasuar kriteret
me ato të rajonit, por edhe më gjërë, që si rrugëdalje është ushqimi i
shëndoshë për popullatën, pastaj punësimi dhe profiti. Përfundimisht për shoqërinë
më lirë do të kushton mishi cilësor, se sa sëmundjet eventuale, të cilat po
përhapen edhe si epidemi, i cili po troket në pragun e çdo shteti. Shumë më
lehtë do ta kenë kompanitë private të organizohen më mirë, duke aplikuar forma
më të avansuara të organizimit, të integrimit të kompanive të vogla në ato më
të mëdha, kështu do të zvogloheshin edhe shpenzimet e tranportit, por edhe
planifikimi i nevojave do të ishte më rentabil. Duhet gjithsesi që sistemi i
bizneseve të imta në Kosovë të ndryshoj, kompanitë e vogla tëkalojnë në
"franchise" e për këtë duhet të angazhohen agjensi konsulatative
pranë zyreve komunale të cilat do t'u ofronin shënime të nëvojshme investuesve
të interesuar, por t'u ndihmojë atyre të ciëlt kanë para, por janë në hamendje
ku me i investu, nuk është aspak i justifikueshëm derdhja e kapitalit privat në
kompani të dyshimta, të pa regjistruara, duke bërë shumfishimin e kapaciteteve
pa plan: shumë restorane, pompa, spitale, furra, universitete private, bastore,
shtëpi publike, kasino, duke tejkaluar parashikimet "zhvillimore",
duke u joshur politikanët me të gjitha këto "të mira" . Kështu në
Kosovë jo që po ndërtohet ekonomia e tregut, por po krijohet një anarki e
palejuar. Edhe nëse ka dobësi vendimi administrativ ai duhet të rifolmulohet,
por jo ashtu si u shkon për shtati tregtarëve të mishit, por pak më ndryshe,
duke iu përshtatur rregullave të reja ligjore; është mungesë e madhe që nuk
funksionojnë si duhet agjensionet e specializuara, të autorizuara nga qeveria
për të kryer punën e inspektimit, të cilësisë...
Duhet gjithsesi që sistemi i bizneseve të imta në Kosovë të ndryshoj, kompanitë
e vogla të kalojnë në "franchise" e për këtë duhet të angazhohen
agjensi konsulatative pranë zyreve komunale të cilat do t'u ofronin shënime të nëvojshme
investuesve të interesuar, por t'u ndihmojë atyre të cilët kanë para, por janë
në hamendje ku me i investu, nuk është aspak i justifikueshëm derdhja e
kapitalit privat në kompani të dyshimta, të pa regjistruara, duke bërë
shumfishimin e kapaciteteve pa plan: shumë restorane, pompa, spitale, furra,
universitete private, bastore, shtëpi publike, kasino, duke tejkaluar
parashikimet "zhvillimore", duke u joshur politikanët me të gjitha
këto "të mira". Kështu në Kosovë jo që po ndërtohet ekonomia e tregut,
por po krijohet një anarki e palejuar. Edhe nëse kanë dobësi vendimet
administrative duhet të rifolmulohen, por jo ashtu si u shkon për shtati
tregtarëve të "mishit të gjallë", por pak më ndryshe, duke iu
përshtatur rregullave të reja ligjore; është mungesë e madhe që nuk
funksionojnë si duhet agjensionet e specializuara, të autorizuara nga qeveria
për të kryer punën e inspektimit, të cilësisë... Qeveria shpeshherë me të
drejtë e kritikuar, herë-herë për shkak të neglizhencës së tepruar në prodhimin
e ligjeve, por nganjëherë edhe përshpejtësisë në nxjerrjen e udhëzimeve
adminitrative, po krijon nebulozë, sikurse shumëherash, pa dhënë spjegime të
domosdoshme, edhe në konferencat për gazetarë, prandaj nuk po dihet kush ka të
drejtë, ngase çdo turr i pa balansuar po ka pasoja në treg, si në çmim poashtu
edhe në cilësi, e çmimin nuk po e paguan as qeveria as kompanitë të cilat synim
e kanë profitin, por po pësojnë konsumatorët të cilët po viktimizohen dhe janë
kategori ligjërisht e pa mbrojtur. Sigurisht që edhe qeveria me të gjitha
resoret ministrore ka përgjegjësinë më të madhe, se kujt do t'ia plotësojë
dëshirat, dëshirat përfundojnë kur gjërat rregulluohen me ligj, atëherë ndalen
llafet dhe retorika pa përmbajtje.