Zonjë e nderuar së cilës duhet t'i blatojmë gjithë dashurinë, kujdesin dhe
profesionalizmin tonë. Ajo duhet mbrojtur dhe ruajtur me dashuri e përkushtimin
më të madh atdhetar e kombëtar. Baza e njëjtë dhe e përbashkët e shqipes
standarde është e paprekshme. "Rregullat e drejtshkrimit" dhe
"Fjalori drejtshkrimor" duhen ribotuar, duke pasqyruar në to edhe
disa përmirësime e ndreqje të pjesshme, por pa e prekur themelin e tyre.
Shumë gazetarë dhe dashamirë të shqipes po na drejtohen me pyetjen: "Çfarë
po ndodh me shqipen e drejtshkrimin e saj" dhe, konkretisht se çfarë kemi
diskutuar në mbledhjen e Këshillit Ndërakademik lidhur me materialin e
paraqitur nga komisioni i drejtshkrimit", prandaj, edhe një herë, po
lejohem të përsëris botërisht qëndrimin tim: Sikundër e kam shprehur edhe disa
vjet më parë, në idenë e kumtesës sime për Konferencën Shkencore të QSA-së
(2010), i përmbahem këtij koncepti themelor: Baza e njëjtë dhe e përbashkët e
shqipes standarde është e paprekshme. Shpjegimet mbeten po ato dhe pikërisht:
Baza e njëjtë dhe e përbashkët e shqipes standarde është e paprekshme dhe, si e
tillë, ajo duhet mbrojtur, ruajtur e përkrahur edhe më tej, sepse përbën
treguesin themelor të përbashkësisë shpirtërore dhe kombëtare të shqiptarëve
kudo që ndodhen: brenda dhe jashtë kufijve shtetërorë të Shqipërisë, në trojet
kompakte ballkanike dhe në diasporat arbëreshe e shqiptare kudo në botë.
Kjo bazë e njëjtë dhe e përbashkët e të shkruarit dhe e të folurit shqip në
situata formale (zyrtare) i ka të gjitha mundësitë dhe cilësitë për ta mbajtur
edhe më tej peshën e komunikimit të shqiptarëve me shkrim e me gojë, duke u
bërë vend edhe prurjeve pasuruese, përtëritëse që mund të sjellin bartësit e
saj nga vise dhe mjedise të ndryshme shqiptare.
Kam qenë dhe jam mbrojtës i shqipes së njësuar e të përbashkët, sepse e
konsideroj si mbërritje me vlerë të shënueshme kombëtare dhe historike të
kombit shqiptar, por, ndërkaq, kam qenë e jam i bindur se gjuha shqipe, si çdo
gjuhë tjetër e kombeve të qytetëruara, shkon duke bërë edhe zhvillimet e veta,
ndien dhe pasqyron edhe trysnitë e zhvillimeve të gjithanshme gjeoplolitike dhe
ekonomiko-shoqërore e sidomos arsimore e kulturore të shoqërisë shqiptare. Kam
qenë e mbetem ithtar i thënies urtake të At Justin Rrotës se "gjuha shkon
tue bamë ato ndryshimet e veta", si dhe i konceptit të shëndoshë të atij
studiuesi gjenial se njeriu "mundet me e dredhë g-juhën" sipas
rasteve, rrethanave dhe mjediseve të caktuara. Pra, të njëjtit njerëz, edhe sot
e gjithë ditën, sipas nevojës e rrethanave të shprehejs, mund të shkruajnë e të
flasin në shqipen standarde, të cilën e nxënë në shkollë, po edhe në të folmen
a dialektin e vendlindjes përkatëse. Për mua, gjuha dhe dialektet nuk janë dy
ushtri që ndeshen dhe njëra do ta asgjësojë tjetrën, por ujëra të cilat nisen
nga treva të ndryshme dhe shkojnë në të njëjtin det të përbashkët. Midis
shqipes së shkruar e të njësuar (që po quhet "standarde") vepron
parimi i enëve komunikuese: dialektet marrin nga shqipja standarde terma, fjalë
e mënyra të thëni dhe kështu zhvillohen e përparojnë; edhe gjuha standarde
përthith e pranon vazhdimisht edhe prurje nga krahinat e dialektet dhe, ndonëse
në fillim ato sjellin një farë turbullimi, me kohë tretën e bëhen pronë e
shqipes standarde,por edhe mund të mbetën jashtë saj. Prurjet nga krahinat nuk
e prishin gjuhën, ato vetëm e begatojnë dhe e përtërijnë forcën shprehëse e
kumtuese të shqipes. Sigurisht, edhe ajo që vjen përj dialekteve, kur pranohet
në standard duhet t'u përshtatet rregullave të drejtshkrimit të njësuar.
Kam qenë dhe jam, natyrisht, edhe kundër disa "hipertoskizmave" që e
kanë dëmtuar sadopak rregullsinë e disa pikave të Drejtshkrimit (si p.sh. i
gjerë në vend të "i gjërë", që do të ishte sipas tipit nana>nëna,
bana>bëra; disa raste të ë-së fundore; shumësi emrave me nj që mund të ishin
me -j të tipit ulli, kufi etj. e të tjera).Për disa prej këtyre dukurive është
diskutuar edhe në mbledhjen e djeshme të Këshillit Ndërkademik dhe për këtë, ka
edhe një kumtesë për shtyp nga kryesia e Këshillit Ndërkademik, prandaj nuk më
duket e nevojshme të zgjatem me shembuj. Po ritheksoj se jam mbështëtës i idesë
që në drejtshkrimin e shqipes mund të kishte më pak përjashtime dhe nuk më
duket objektiv orientimi "sipas shqiptimit më të përgjithshëm" që u
ka paraprirë autorëve të Rregullave në disa raste.
Mendoj se "Rregullat e drejtshkrimit" dhe "Fjalori
drejtshkrimor" duhen ribotuar, duke pasqyruar në to edhe disa përmirësime
e ndreqje të pjesshme, por pa e prekur themelin e tyre. Sigurisht, ribotimi
parakupton edhe një punë të mirë e të ngeshme pasqyruese, pa ngut e
diletantizëm, po edhe pa pasione autorësie. Ato janë hartuar nga një grup a
komison pune, i nderuar edhe me çmim Republike, porse nuk kanë qenë dhe nuk
janë "pronë" e tyre. Rregullat e drejtshkrimit dhe normat e shqipes
standarde duhen parë gjithmonë si pronë kombëtare dhe karakteri kombëtar i tyre
duhet ruajtur e pasur gjithmonë parasysh.
Unë, personalisht, qenien si anëtar i Këshillit Ndërakademik të Gjuhës Shqipe,
themeluar këtu e nëntë vjet më parë, e kam koncpetuar si nder dhe detyrë me
rëndësi, sepse ai është si një këshill profesionistësh të gjuhësisë nga mbarë
hapësirat shqiptare, që do të merret më shumë me të ardhshmen se me të shkuarën
e standardit të shqipes.
Mendoj (dhe ngulmoj të jem me atë ide) se krijimi i këtij Këshilli përbënte një
tregues të kujdesit të dy Akademive tona për mbarëvajtjen dhe përkujdesjen e
mëtejshme, sa më të mirorganizuar e të mirëstudiuar të masave (edhe
shtrënguese) për zbatimin e normës letrare. E kuptuar kështu, kjo detyrë është
edhe një nder për të gjithëve sa jemi anëtarë të tij.
Për ndonjë gjë të vogël, kryesisht të pjesshme dhe që vetë praktika e shkrimore
dhe botuese ka treguar (e po tregon) se masivisht nuk zbatohet norma, si p.sh.
në rastin e Europë, europian,-e (në vend të Evropë, evropian,-e) dhe ndonjë
tjetër dukuri të tillë të pjesshme, natyrisht që Këshilli mund të dalë me
propozimin për ndryshim. Po ashtu, kam qenë dhe jam për të marrë qëndrim të
prerë edhe ndaj thyerjeve të normës letrare nga njerëz që identifikojnë
gabimisht çdo toskizëm me standardin. P.sh.: shqiptimet e tipit vënd, zëmër,
fëmër, ëmër etj. po edhe dukuri të tjera që unë i kam quajtur
"hipertoskizma" të papranueshme nga norma e standardit. Mund të bëjmë
ndonjë përmirësim që e lejon sistemi morfologjik, si p.sh. problemi i
mosshkruarjes së ë-së fundore te emrat e tipit ballë, lumë, që kemi diskutuar
në mbledhjen e parafundit në Prishtinë, por unë nuk kam qenë dhe nuk jam
kurrsesi që Këshilli ynë të mund të marrë vendime e masa për t'i shkuar
përmbrapa shqiptimit krahinor apo për t'u stepur para prurjeve të
"substandardeve".
Qëndrimet mohuese të gjuhës shqipe të njësuar e të përbashkët, ngado që të
vijnë, janë të papranueshme dhe vetëm e shqetësojnë opinionin e njerëzve të
ndershëm, që e kanë dashur dhe e duan shqipen standarde, sepse e kanë parë dhe
vijojnë ta shohin atë si tregues e shenjë të përbashkësisë dhe të njësimit të
mëtejshëm shpirtëror e kulturor të shqiptarëve.
Përfshirjen time në Këshillin Ndërakademik të Gjuhës Shqipe e kam parë dhe
vijoj ta shoh si pjesë e detyrimit të ngutshëm kombëtar e shkencor për ta
mbrojtur gjuhën shqipe, së pari nga fjalët dhe trysnia morfosintaksore e huaj,
po edhe nga "byku" e "kashta" që hyn nga duar të njerëzve
të pamësuar (po edhe që nuk duan të mësojnë), mua më keni gati ditë e natë të
vij në mbledhje e të bashkëpunoj.
Kam thënë dhe do të vijoj të kërkoj që Këshilli ynë duhet të bëjë një plan pune
që na shpie në aso fushash që i kërkon me ngut koha jonë, si p.sh. përmirësimi
me çdo kusht i gjuhës së mediave (të shkruara dhe të folura), vendosja me çdo
kusht e figurës së korrektorit letrar pranë çdo shtëpie botuese, si dhe në
redaksitë e të gjitha gazetave dhe radio-televizioneve publike e private,
bashkë me përmirësimin e ngutshëm e të vazhdueshëm të gjuhës së teksteve
mësimore, qysh nga abetarja deri në librat për shkollat e larta. Në këtë
kuadër, natyrisht, mund të bëhen edhe shqyrtime e vlerësime rreth ndonjë
dukurie të drejtshkrimit e të normës së sotme, duke lakmuar sa të jetë e mundur
që, pa e prekur as bazën as sistemin e standardit, të sillen edhe prurje
pasuruese e të atilla që e shtojnë peshën specifike të risive dhe prurjeve
gjuhëkrijuese të shkrimtarisë dhe ligjërimeve të sotme prej mbarë hapësirave
shqiptare. Shqipja standarde është një Zonjë e nderuar së cilës duhet t'i
blatojmë gjithë dashurinë, kujdesin dhe profesionalizmin tonë.
Comments (0)
Dërgoja shokut
Printo
