VOAL - Online Zëri i Shqiptarëve - Ftesa këtuT'I DREJTSHKRUAJMË SHQIP EMËRVENDET ZVICERANENga SKËNDER BUÇPAPAJ

Tesin. Kështu shkruante në një botim të sotëm një nga entet botuese shqiptarozvicerane. Gati asnjë shqiptari në Zvicër apo jashtë saj nuk do t'i shkonte mendja se është fjala për emërvendin (toponimin) që shënon kantonin jugor italishtfolës zviceran. Vetë shqiptarët që jetojnë atje, e njohin në trajtën e pashquar Tiçino dhe në trajtën e shquar Tiçinoja (femërore). Kështu e shqiptojnë vendësit, ndërsa, në pajtim me natyrën e italishtes, e shkruajnë Ticino (la Ticino).

Tek shqiptarët, pa vështirësi, për shkak edhe të afërsisë me italishten, nuk ka qenë e vështirë që këtë emërvend ta shkruajnë dhe ta shqiptojnë Tiçino.

Po të gugllosh me Tesin, të gjithë zërat të dalin në gjermanisht (Tessin), frëngjisht (Tesin), në ndonjë gjuhë apo dialekt tjetër, por asnjë zë nuk të del në shqip. Pra, në Zvicër Tiçinos i thonë Tesin frëngjishtfolësit, gjermanishtfolësit, por jo vetë italishtfolësit, ata që e banojnë brez pas brezi këtë kanton. Vetëm po ta shkruash Tiçino, mes të tjerësh, fillojnë të dalin edhe zërat shqip rreth këtij kantoni.

Drejtshkrimi shqip i emërvendeve të huaja bëhet kryesisht sipas parimit fonetik, i cili është edhe parimi bazë drejtshkrimor i gjuhës sonë. Krahas tij, vepron edhe parimi i traditës së ngulitur (parimit historik). Dmth, disa nga emërvendet shkruhen dhe shqiptohen sipas traditës së ngulitur në shqipe shqipja dhe jo sipas trajtës së shkruar apo të shqiptuar nga banorët e atyre vendeve.

Shembullin më të qartë të përdorimit sipas parimit të lartpërmendur, në rastin zviceran, e kemi emërvendin Gjenevë. Kjo formë e shqipes nuk përkon as me trajtën gjermane (Genf), as me trajtën italiane (Ginevra - Xhinevra), as me trajtën franceze (Genéva - Zheneva). Në shqip ky emërvend vjen në femërore, ashtu si në italisht dhe frëngjisht, ndërkohë që gjermanishtja e përdor në asnjanëse.

Në femërore është ngulitur në shqipen e lëvruar edhe përdorimi i emërvendeve Lucernë (Lucerna) dhe Bernë (Berna). Kjo gjini respektohet, në shkrimin e shqiptimin shqip, nga shqiptarët e Shqipërisë, ndërsa nuk respektohet në shqipen e shkruar dhe të shqiptuar nga shqiptarët e tjerë. Për rrjedhojë, në shqipen e shkruar nga shqiptarët e Zvicrës përdoren trajtat e shquar Lucerni, Berni e tjerë, çka nuk është në pajtim me shqipen e njësuar.

Në shqipen letrare, ndërkaq, emërvendi Bazel (Bazeli) është ngulitur në femërore, ndryshe nga sa përdoret ai në italisht apo frëngjisht.

Shqetësimin më të madh drejtshkrimor, megjithatë, e përbën keqpërdorimi i emërvendit Zyrih. Të gjitha botimet në Shqipëri, të gjitha mediat, prej kur nuk mbahet mend këtë emërvend e përdorin në këtë mënyrë, pra Zyrih. Në botimet shqipe nga shqiptarët jashtë Shqipërisë dhe me prejardhje nga jashtë Shqipërisë, e shohim gjithnjë e më shumë përdorimin Cyrih.

Ata që e përdorin Cyrih, mund të mëtojnë se i përmbahen parimit fonetik, pra i përmbahen trajtës së shqiptuar të këtij emërvendi. Gjermanishtja letrare është e vetmja që e përdor me ZÃ¼rich dhe e shqipton me Cyriç. Gjermanishtja zvicerane, pra, e banorëve vendës të qytetit dhe kantonit përkatës, e shkruan ZÃ¼ri dhe e shqipton Cyri. Italianët e shkruajnë Zurigo dhe e shqiptojnë Xurigo. Francezët e shkruajnë Zurich dhe e shqiptojnë Zyrik. Ka mundësi që shqipja e ka marrë këtë vend nga frëngjishtja dhe është ngulitur në formën më të pranueshme për gjuhën tonë, pra me Zyrih, duke ruajtur edhe trajtën mashkullore të përdorimit.

Nëse e kërkon në Wikipedia, krahas dhjetëra gjuhëve të tjera, është edhe zëri që shënon qytetin dhe kantonin Zyrih. Dhe, natyrisht, përdorimi i tij është në këtë trajtë, pra Zyrih. Krahas tij, nëse e kërkon me Cyrih ka një trajtesë më të plotë në shqip për këtë emërvend.

Domosdoshmërinë e përdorimit të njëjtësuar të emërvendeve zvicerane e bën më të theksuar nevoja gjithnjë më e madhe e përdorimit të tyre në trajtat mbiemërore apo prejmbiemërore. Qindra mijë shqiptarë që jetojnë në Zvicër, veçanërisht dhjetëra mijë prej tyre që jetojnë në qytetin dhe në kantonin e Zyrihut, do të jenë të detyruar që, në gjuhën e lëvruar shqipe të përdorin trajtat mbiemërore apo prejmbiemërore zyrihas, zyrihase. Për shembull: Blerim Xhemajli e përfaqësoi denjësisht futbollin zyrihas.

Do të jemi, pra të të detyruar të shkruajmë zyrihas, zyrihase; bernas, bernase; bazelas, bazelase; lucernas, lucernase; gjenevas, gjenevase; tiçineze, tiçineze; etj. etj.. Dhe në këto përdorime do të bazohemi tek format përgjegjëse në shqipe, si cërrikas, cërrikase; prishtinas, prishtinase; ferizajas, ferizajase; elbasanas, elbasanase; tepelenas, tepelenase etj. Sepse nuk mund t'i përdorim dot prapashtesat me të cilat shënohen këto nocione në gjuhët vendëse, përkatësisht, në gjermanisht, frëngjisht apo italisht, po ashtu as në dialektet përkatëse.

Rrëmuja e shkrimit shqip të emërvendeve zvicerane do të bëhej edhe më e madhe, edhe më e papërballueshme po të kemi parasysh se në përdorim do të hyjnë gjithnjë e më shumë emërvende jo vetëm të qyteteve dhe kantoneve kryesore, por edhe të tjerave për të cilat nuk kemi traditë të ngulitur në shqipe. Njëjtësimin e shkrimit shqip të tyre do ta bëjë të domosdoshme dhe të pashmangshme prania gjithnjë më e madhe dhe gjithnjë e më vitale e shqiptarëve në të gjitha kantonet, në të gjitha qytetet, por edhe në të gjitha fshatrat, edhe ato më të voglat, edhe më të largët e më të vetmuarat në Zvicër.

Shkrimi i njëjtësuar i emërvendeve zvicerane nga ne shqiptarët që jetojmë dhe kultivojmë shqipen në Zvicër do të ishte njëheresh respekt për vendin mikpritës dhe kulturën përkatëse, por edhe përgjegjësi ndaj kulturës sonë të prejardhjes, të cilën ne e pasurojmë në këtë vend, me të cilën ne e pasurojmë këtë vend.
--

©
PS TË MOS IMITOJË PD-në, PD TË MOS IMITOJË PS-në
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ
E Mërkurë, 03.05.2014, 11:47am
Këndi këtu
SI TË UROJMË
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ
E Hënë, 02.17.2014, 06:50pm

SHPEND MOS U ÇMEND
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ
E Mërkurë, 02.12.2014, 10:28am

FQINJËT JANË NË EKSPANSION, NE JEMI NË RESTRIKSION
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ
E Mërkurë, 01.29.2014, 11:37am
POPULLI SHQIPTAR I KOSOVËS PO - E MERITON ÇMIMIN NOBEL PËR PAQE
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ
E Enjte, 01.02.2014, 11:19am

NË EVROPË, SI ALEATË TË AMERIKËS
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ
E Djelë, 12.29.2013, 12:04pm
Ribotim me rastin e ditëlindjes së Presidentit Rugova
IBRAHIM RUGOVA - NJË EPOKË E PANDËRPRERË
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ

E Hënë, 12.02.2013, 08:58am

TË MOS SHNDËRROHEMI NË HORDHI
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ

OKSIGJEN OPOZITËS
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ

E Djelë, 11.17.2013, 10:10am

BEDRI MYFTARI - JETOI PËR NJË ËNDËRR, IKU PA TË
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ
E Djelë, 11.10.2013, 10:12am
E MAJTA SHQIPTARE KONSOLIDON LULIN
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ
E Mërkurë, 10.30.2013, 10:22am

COMMONWEALTHI SERB ËSHTË SA ANTISHQIPTAR DHE ANTIEVROPIAN
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ
AZEM HAJDARI DHE IBRAHIM RUGOVA - FIGURA BASHKUESE DHE EMANCIPUESE TË POLITIKËS E TË KOMBIT
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ

E Djelë, 09.15.2013, 09:50am

Ribotim
PD DHE PS MËTOJNË SE 23 QERSHORI 2013 KA TË NJËJTËN RËNDËSI ME 22 MARSIN 1992
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ

E Shtunë, 08.24.2013, 08:56am

TIRANA DHE PRISHTINA NË GARË PËR DESHQIPËZIMIN E SHQIPES
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ
E Mërkurë, 08.21.2013, 10:44am

'MAQEDONIA' NUK PUNON PËR EVROPËN, KOHA NUK PUNON PËR 'MAQEDONINË'
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ

E Martë, 08.13.2013, 07:50am
SQARIM PËR OPINIONIN PUBLIK: NUK KAM QËNË KURRË ANËTAR I PPSH
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ

E Hënë, 07.15.2013, 05:51pm

SEVDALLINJTË MANJAKË TË PARTIVE - DIVERSION EDHE KUNDËR MEDIAVE ONLINE
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ

E Djelë, 07.07.2013, 11:35am
VOTA PARANDALUESE
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ
E Premte, 06.28.2013, 09:42am

A ËSHTË 23 QERSHORI ZGJIDHJA?
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ

E Djelë, 06.16.2013, 07:12am

HAPËSIRA SHQIPTARE MË VERILINDORE - PENG I TERMAVE
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ

E Martë, 06.04.2013, 07:03am
MONOLOG PAS ZYRTARIZIMIT TË LISTAVE - QAJ FACEBOOK ME LOTË PËRPJETË
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ

E Premte, 05.10.2013, 10:23am