Këtu kemi
një fjali të urtë solide por të pavënë re që u shfaq në shtypin britanik para
zgjedhjeve të fundit kombëtare: "Shërimi i Britanisë nga recesioni më i
keq në dekada po fiton forcë tërheqëse, por të dhënat e turbullta ekonomike dhe
rreziku i lartë i Parlamentit të varur ende mund të shtypë vrullin e saj."
Fjalia e
urtë ia vlen të citohet, sepse në 28 fjalë ajo përmban katër metafora.
Ekonomitë në të vërtetë nuk fitojnë forcë tërheqëse, si një traktor. Momenti
realisht nuk rrufitet, si një cigare. Ne vetëm i përdorim këto metafora, pa
menduar madje për të, si një mënyrë për ta kapur atë që po ndodh.
Në librin e
e tij të ri të mrekullueshëm, "Unë është një tjetër," James Geary
raporton mbi hulumtimet gjuhësore duke shënuar se njerëzit përdorin një
metaforë në çdo 10 deri në 25 fjalë. Metaforat nuk janë ojna retorike në skajin
e mënyrës sonë të të menduarit, shkruan Geary shkruan. Ato janë mu në zemër të
saj.
George
Lakoff dhe Mark Johnson, dy prej studiuesve kryesore në këtë fushë, kanë vënë
në dukje se ne shpesh përdorim metafora të ushqimit për të përshkruar botën e
ideve. Ne tretim një libër, provojmë të përthithim faktet dhe përpiqemi t'i
kapërdijmë idetë e njerëzve të tjerë, edhe pse ato mund të jenë gjysmë të
gatshme.
Kur flasim
për marrëdhëniet, ne shpesh përdorim metafora të shëndetit. Një mik mund të
jetë i përfshirë në një marrëdhënie të sëmurë. Një tjetër mund të ketë një
martesë të shëndoshë.
Kur flasim për grindjet, ne përdorim metaforat e luftës. Kur flasim për kohën,
që ne shpesh përdorim metafora të parave. Por kur flasim për paratë, ne
mbështetemi në metafora të lëngshme. Ne shterrim kursimet, ua thajmë xhepat
miqve apo skremojmë cipëzën. Edhe termi agjent burse rrjedh nga fjala
frëngjisht brocheur, punëtor taverne i cili i tundte fuçitë e birrës për të
bërë lëngun të rrjedhë.
Psikolog
Michael Morris thekson se kur tregu i aksioneve është duke u rritur, ne priremi
të përdorim metafora veprimi, duke lënë të kuptohet se tregu është një gjë e
gjallë me qëllime të qarta. Ne themi se tregu ngjitet ose fluturon ose lufton
në rrugën e tij ngjitëse. Kur tregu shkon poshtë, në anën tjetër, ne përdorim
metafora objekte, duke lënë të kuptohet se është i pajetë. Tregu bie,
rrokulliset apo rrëshqet.
Shumica prej nesh, kur iu kërkohet të mos mendojnë më për këtë, nga ky çast
janë të vetëdijshëm për përhapjen e të menduarit metaforik. Por në rrjedhën
normale të ngjarjeve, ne shpesh i shohim troç metaforat, duke ditur si i
përthyejnë perceptimet. Pra, është ndoshta e rëndësishme të marrim pushim një
herë në muaj ose diçka më shumë që të mos e kemi iluzionin se ne shohim botën
direkt. Është mirë të marrim pushim që ta vlerësojmë se sa fleksibël dhe i
parëndësishëm është në të vërtetë zotërimi i realiteti nga ana jonë.
Metaforat ndihmojnë për të kompensuar dobësitë tona natyrore. Shumica prej nesh
nuk janë shumë të zotë në të menduarit rreth abstraksioneve ose gjendjeve
shpirtërore, kështu ne mbështetemi në metafora konkrete ose hapësinore (në
mënyrë joperfekte) për të bërë një punë. Një jetë njerëzore shihet si një
udhëtim nëpër një peizazh. Një person i cili është i trishtuar është fundosur
në mërzi, ndërsa një mik i lumtur është kaluar.
Shumica prej nesh nuk janë të zotë në të kuptuarit e gjërave të reja, kështu që
ne i rrokim ato në mënyrë joperfekte duke i lidhur metaforikisht me gjërat që
tashmë ekzistojnë. Ky është një "desktop" në ekranin e kompjuterit
tonë.
Metafora janë gjëra që i trashëgojmë nga brezi në brez, të cilat transmetojnë
mënyrë të dallueshme një kulturë të të shikuarit dhe të të qenit në botë. Në
librin e tij të shkëlqyer "Judaizmi: Një mënyrë e të të qenit," David
Gelernter vëren se mendimi çifut përdor imazhin e një perdeje për të përshkruar
se si hebrenjtë e shohin Zotin - si një prani për t'u ndier, por jo për t'u
parë, që është e brendshme dhe prapë është veçan.
Judaizmi gjithashtu thekson metafora e ndarjes si një shteg për shenjtërim.
Bijtë e Izraelit do të ndaheshin nga Egjipti. E Shtuna është e ndarë nga java.
Ushqimi i lejueshëm është i ndarë nga i jolejueshmi. Metaforë e përshkruan një
jetë në të cilën njeriu lëviz nga natyra dhe shoqëria konvencionale drejt
realitetit të shenjtë.
Të jesh i vetëdijshëm për rolin qendror që metafora luan do të thotë të jesh i
vetëdijshëm sa i pasaktë është mendimi ynë më i rëndësishëm. Do të thotë të
jesh i vetëdijshëm për nevojën e vazhdueshme për t'i kërkuar metafora me të
dhëna - për t'i ndarë të gjallët nga të vdekurit, dhe metaforat autentike që
kërkojnë të ndriçojnë botën nga reklamat me kallaj dhe metaforat politike që
kërkojnë ta manipulojnë atë.
Më e rëndësishmja, të qenët të vetëdijshëm për metaforën na e kujton rolin
qendror që aftësitë poetike luajnë në mendimin tonë. Nëse shumica e të
menduarit tonë është formuar dhe drejtuar nga metafora, atëherë mendimtari i
aftë do të jetë në gjendje të njohë modele, përzierje modelesh, të kapë
marrëdhëniet dhe të ndjekë ngjashmëritë e papritura.
Madje edhe shkenca më e ndërlikuar ka një bazë metaforash. Të jesh i
vetëdijshëm për metaforat do të thotë të jesh i përulur ndaj kompleksitetit të
botës, të kuptosh se thellë në nënrrymat e mendimit ka mijëra lente duke u
shkumuar mes nesh dhe botës, dhe se ne jemi të rrethuar në çdo kohë nga ajo që
Steven Pinker i Harvardit dikur e ka quajtur "poezi për
këmbësorë"./Skënder Buçpapaj
--
April 11,
2011
Poetry
for Everyday Life
By DAVID
BROOKS
Here's a
clunky but unremarkable sentence that appeared in the British press before the
last national election: "Britain's recovery from the worst recession in
decades is gaining traction, but confused economic data and the high risk of
hung Parliament could yet snuff out its momentum."
The sentence is only worth quoting because in 28 words
it contains four metaphors. Economies don't really gain traction, like a
tractor. Momentum doesn't literally get snuffed out, like a cigarette. We just
use those metaphors, without even thinking about it, as a way to capture what
is going on.
In his fine new book, "I Is an Other," James
Geary reports on linguistic research suggesting that people use a metaphor
every 10 to 25 words. Metaphors are not rhetorical frills at the edge of how we
think, Geary writes. They are at the very heart of it.
George Lakoff and Mark Johnson, two of the leading
researchers in this field, have pointed out that we often use food metaphors to
describe the world of ideas. We devour a book, try to digest raw facts and
attempt to regurgitate other people's ideas, even though they might be
half-baked.
When talking
about relationships, we often use health metaphors. A friend might be involved
in a sick relationship. Another might have a healthy marriage.
When talking
about argument, we use war metaphors. When talking
about time, we often use money metaphors. But when talking about money, we rely
on liquid metaphors. We dip into savings, sponge off friends or skim funds off
the top. Even the job title stockbroker derives from the French word brocheur,
the tavern worker who tapped the kegs of beer to get the liquidity flowing.
The psychologist Michael Morris points out that when
the stock market is going up, we tend to use agent metaphors, implying the
market is a living thing with clear intentions. We say the market climbs or
soars or fights its way upward. When the market goes down, on the other hand,
we use object metaphors, implying it is inanimate. The market falls, plummets
or slides.
Most of us, when asked to stop and think about it, are
by now aware of the pervasiveness of metaphorical thinking. But in the normal
rush of events. we often see straight through metaphors, unaware of how they
refract perceptions. So it's probably important to pause once a month or so to
pierce the illusion that we see the world directly. It's good to pause to
appreciate how flexible and tenuous our grip on reality actually is.
Metaphors help compensate for our natural weaknesses.
Most of us are not very good at thinking about abstractions or spiritual
states, so we rely on concrete or spatial metaphors to (imperfectly) do the job.
A lifetime is pictured as a journey across a landscape. A person who is sad is
down in the dumps, while a happy fellow is riding high.
Most of us are not good at understanding new things,
so we grasp them imperfectly by relating them metaphorically to things that
already exist. That's
a "desktop" on your computer screen.
Metaphors
are things we pass down from generation to generation, which transmit a
culture's distinct way of seeing and being in the world. In his superb book
"Judaism: A Way of Being," David Gelernter notes that Jewish thought
uses the image of a veil to describe how Jews perceive God "” as a presence to
be sensed but not seen, which is intimate and yet apart.
Judaism also emphasizes the metaphor of separateness
as a path to sanctification. The Israelites had to separate themselves from Egypt. The
Sabbath is separate from the week. Kosher food is separate from the nonkosher.
The metaphor describes a life in which one moves from nature and conventional
society to the sacred realm.
To be aware of the central role metaphors play is to
be aware of how imprecise our most important thinking is. It's to be aware of
the constant need to question metaphors with data "” to separate the living from
the dead ones, and the authentic metaphors that seek to illuminate the world
from the tinny advertising and political metaphors that seek to manipulate it.
Most important, being aware of metaphors reminds you
of the central role that poetic skills play in our thought. If much of our
thinking is shaped and driven by metaphor, then the skilled thinker will be
able to recognize patterns, blend patterns, apprehend the relationships and
pursue unexpected likenesses.
Even the hardest of the sciences depend on a
foundation of metaphors. To be aware of metaphors is to be humbled by the
complexity of the world, to realize that deep in the undercurrents of thought
there are thousands of lenses popping up between us and the world, and that
we're surrounded at all times by what Steven Pinker of Harvard once called
"pedestrian poetry."
(http://www.nytimes.com)
Comments (0)
Dërgoja shokut
Printo
