Ai është prezent kudo në treg, ku lufton me mjetet e gjithanshme të tregut që
të fitojë ose të paktën të mos humbasë. Kjo është ndeshje shumë e vështirë
qoftë si ballafaqim interesash ekonomike financiare apo të kapitalit, qoftë
edhe si konsumator blerës, që me të ardhurat e siguruara përballon shpenzimet e
jetës si jetesë (apo mbijetesë) apo si detyrim familjar në statusin e
bukëfituesit. Ndërsa me vlerat shoqërore është prezent në shoqëri dhe vë të
funksionojnë mekanizmat antropologjike të demokracisë institucionale, si dhe
ato të shoqërisë civile. Ai ka statusin e shtetasit, qytetarit dhe njeriut të
komunitetit, vlera që burojnë nga forma të tjera të ndërgjegjes dhe asnjëherë
nuk duhen identifikuar vetëm me interesin dhe betejën për të.
Vlerat njerëzore i kapërcejnë vlerat e tregut, të cilat janë kurdoherë një
strukturë fitimi sasior.
"Vlerat shoqërore mund të jenë më të mjegullta se vlerat e tregut, por shoqëria
nuk mund të ekzistojë pa to." (Xhorxh Soros, "Kriza e kapitalizmit global",
faqe 203)
Qytetari ka nevoja, ndaj i ripërtërin e i zgjeron ato që ka trashëguar përmes
problematikës shoqërore, e cila është fenomenale, dukuri sociale, përgjegjësi
familjare, përpjekje për emancipim, vetëdije që progreson, besim fetar, detyrim
edukimi për fëmijët dhe brezat që vijnë, shembull reflektues apo etikë publike
me kahe nga e përgjithshmja dhe solidariteti. Brenda individit qytetar është prezente ndjenja e
autonomisë qytetare, e cila fillon nga autonomia e mendimit dhe raporti me të
vërtetën.
Shprehja e lirë e mendimit, oponenca ndaj abuzimeve dhe deformimeve me të
vërtetën, personalitetet publike në hapësirat e komunikimit, përfshirë edhe atë
mediatike, kumte të arteve, pavarësia dhe autoriteti i kulturës, vlerat dhe
mësimet historike, si imponuese të vetëdijes dhe ushqyese të shëndosha të
kujtesës, traditat pozitive, përfshirë ato familjare, veçoritë kombëtare dhe
tiparet kruciale etnokulturore, kontributet e të gjithë popujve në kulturën dhe
qytetërimin botëror etj., janë udhët ku lëviz autonomia qytetare, si në
hapësirën e ngushtë antropokombëtare ashtu edhe në megahapësirat e shoqërisë
globale. Të gjitha këto, as fitohen në mënyrë sasiore, as nuk blihen në treg.
Tek e fundit, një problematikë e tillë është edukatë dhe marrëdhënie, kujdes jo
vetëm për veten, por edhe për të tjerët. Këtu zë fill kontradikta e parë, e
cila është brenda çdo individi, por edhe mes individëve të ndryshëm në lloj dhe
interesa. Si qytetar është subjekt aktiv i demokracisë, si individ i
vetintersit është operator i tregut. A ka një përkufizim joshës për
globalizmin?! Apo ai është një mjegullnajë e tipit Proteus (perëndia e
metamorfozës në Antikitet) që në fluiditetin e semantikës përkufizuese, nuk na
jep mundësinë ta dimensionojmë dhe ta masim në objektiva konkrete e strikte.
"Në të gjithë botën, globalizmi - shkruan Zbigniev Brzezinski, në librin e tij
"˜Shansi i fundit i Amerikës' - rezultonte tërheqës, në modë, për të të bërë për
vete. Ai nënkuptonte progresin, ecjen në kundërshtim me amullinë dhe faktin që
ky proces historikisht ishte i paevitueshëm. Globalizmi bashkonte në mënyrë të
leverdishme determinizmin objektiv me vendosmërinë subjektive. Deklarimi se
ndërvarësia ishte realiteti i ri i jetës ndërkombëtare, përkundrazi
sanksiononte rolin e globalizmit si vizion legjitim i politikës për shekullin e
ri." (libri, cituar faqe 40) Me jo pak eufori u mendua se globalizmi do të
sillte novacionin, vrullin historik, optimizmin dhe rendin ndërkombëtar të
munguar, pas mbarimit të Luftës së Ftohtë.
Nuk u gjykua me kujdes dhe me largpamësi se ç'do të ndodhte me njeriun që si
pjellë e oberacionit të kapitalizmit do të lëshohej i tëri në treg si qenie dhe
si arsye, si interes dhe si investim, si përpjekje e përditshme dhe si ëndërrim
frymëzues. Në ekonominë e tregut, njerëzit pa skrupuj moralë nxitojnë të
kujdesen vetëm për veten, deri atje sa edhe të marrin nga të tjerët apo nga e
përgjithshmja, akt ky që nuk është mirëkuptim, por përtej rimodulimit krejt
financiar që e karakterizon një shoqëri kapitaliste të mirëfilltë në kohën tonë;
në vende pa stabilitet dhe në proces tranzicioni, si Shqipëria, rezultoi
zhvatje dhe grabitje, shpeshherë e hapur dhe krenare aq sa të fyen.
Efekti moral i vlerave qytetare duket i mjerë dhe njerëzit që udhëhiqen prej
tyre shpesh përbuzen dhe stimulohen si të kapërcyer në kohë, të cilët nuk i
kuptojnë "ritmet e ndryshimit" dhe "rrethanat e reja" që ofron kapitalizmi i
tregut. Arrihet deri atje saqë "vlerat morale të stigmatizohen keqas, si
pengesa serioze", sepse frenojnë përmes kontrollit të kërkuar prej tyre
ndryshimin dhe progresin, d.m.th. pasurimin e shpejtë.
Në të kundërtën, G. Soros mendon se dalja në krye e njerëzve pa skrupuj moralë
"është një nga aspektet më shqetësuese të sistemit global". Antropologjia
shndërrohet në inherente, ose në dy grupe të dallueshme, që jo vetëm nuk
bashkëpunojnë, por, të profilizuara krejt si të kundërta ndeshen hapur ose edhe
pa e kuptuar më njëri-tjetrin, për realizimin: njëra pjesë të qëllimeve, tjetra
të aspiratave. Po t'i hedhim një vështrim përvijues realitet shqiptar dhe
anatomisë antropologjike të kapitalit dhe kapitalistëve shqiptarë, del në pah
se shumë të tillë, me precedentë penalë apo administrativë në regjimin e
djeshëm, për shkak të veprave të dënueshme universalisht në çdo sistem, si
vjedhja dhe abuzimi, shfaqen sot si të suksesshëm në ekonominë e tregut, falë
abuzimit dhe grabitjes së realizuar në këtë tranzicion "alla shqiptar". Edhe
formimi i tyre kulturor e profesional është kokëposhtë. Aktualisht, pas një
periudhe gati dy dekada, shumë kapitalistë shqiptarë, pa formim juridik,
megjithëse shumë të pasur në paràdhe në asete, janë shumë të pasigurt, si nga
konkurrenca, ashtu dhe në shtrëngimin e sfidës së menaxhimit dhe bashkëveprimit
me bankat dhe kreditimin brenda vendit dhe në tregun global. Gjithashtu, përpos
këtyre tipareve, nisur nga mentaliteti i pasurimit të menjëhershëm dhe të
pamotivuar, përmes evazionit fiskal, në përgjithësi ende nuk është ndarë
kapitali si pronësi me kapitalin si menaxhim, aq sa në shoqëri aksionare
punësohen njerëz të familjes, sepse ortakët kontrollojnë njëri-tjetrin jo
institucionalisht, por përmes vëzhgimit dhe kontrollit, që shpreh mosbesim dhe
frikë për abuzim të ndërsjellë. Nëse tregu nuk ka nevojë për moral, sepse
"parimi ka leverdishmërinë dhe vetinteresin", kjo nuk duhet të na shpjerë
kurrsesi në përfundimin që edhe politika nuk ka nevojë për moral.
Ballë për ballë, tregu si mekanizëm fitimi dhe politika si proces qeverisjeje
kanë evidentuar një nga sfidat më të mëdha të kapitalizmit global dhe shoqërisë
së hapur për ndryshim. Kur politika priret vetëm nga interesat e tregut dhe
harron vlerat njerëzore, ose i kapërcen duke matematizuar interesat si shifra
globale, atëherë brenda shoqërisë ka grumbullim pakënaqësie ndaj politikës. Jo
shumë larg në kohë, shtresat shoqërore më të prekura dhe më të kujdesshme për
interesat dhe paktin social të qëndrueshëm fillojnë të lëvizin. Qeveritë hasin
pengesa serioze për të ligjëruar forma apo artikulime të reja të interesave të
kapitalit në dëm të antropologjisë. Protestat qytetare në rrugë u bien
"kambanave të politikës zyrtare", nacionale, rajonale dhe globale. Fenomenet
shpërthyese tektonizohen shpejt.
Ekonomia e sotme e tregut global përpiqet që ta imponojë politikën në
vendimmarrje, përmes mekanizmit të autoritetit monetar. Në këto raste, politika
si operator rëndohet, sepse parcelizon përfaqësimin dhe bëhet mekanizëm
konfliktual. Ajo del në mbrojtje të një pjese të shoqërisë, kundër pjesës
tjetër të saj. Virtytet qytetare gjithnjë e më shumë braktisen, sepse politika,
pa apo me dëshirën e saj, ndihmon që ato të largohen nga mendja dhe ideali i
njerëzve. Veçse kjo përkujdesje vetëm ndaj kapitalit, herët ose vonë vjen në
kundërshtim me interesat e vetë politikës. Kohët e fundit tek ne zhvillohej
diskutimi që në një amnisti fiskale të shpëlaheshin nga këllira e
informalitetit jo pak, por rreth 10 miliardë euro, dhe dekori ishte heshtje e
politikës si reagim veprues, por edhe mosveprimi total i organeve shtetërore të
investigimit dhe hetimit penal. Kështu politika vjen e bëhet më pak e efektshme
sesa mekanizmi i tregut, i cili, pasi siguron çmoralizimin e politikës, duke ia
hequr asaj besueshmërinë publike dhe respektin qytetar, fillon ta sundojë atë,
duke e komanduar dhe shpërdoruar. Ky lloj kontrolli me shpërfaqjen e krizës së
viteve të fundit, provoi se sa më larg qytetarit të jetë politika, aq më afër
dështimit është ajo fatalisht. Politika tashmë mbetet e pambrojtur, sepse
komuniteti njerëzor duke qenë se e ka humbur besimin, nuk ka as interes, as
predispozitë t'i dalë asaj në mbrojtje dhe përkujdesje.
Në
këto rrethana, shpaloset me agresivitet "fundamentalizmi i tregut", i cili
minon procesin politik demokratik." Çdo sekuencë e bumit dhe e rënies, apo
flluckim, nis me disa ndryshime fondamentale, të tilla si shpërndarja e internetit,
dhe është i pasuar nga një keqinterpretim i trendit të ri në çmime që rezulton
nga ndryshimi. Fillimisht ky keqinterpretim i përforcon të dyja, dhe trendin
dhe vetë keqinterpretimin, por eventualisht distanca mes realitetit dhe
interpretimit të tregut në realitet, bëhet shumë i gjerë për të qenë i
përballueshëm." (George Soros, "Financial Turmoil," PublicAffair-New York; page
9) Në këtë situatë, si edhe provon kriza çdo ditë dhe përballimi i saj, është e
nevojshme një politikë aktivë për njeriun dhe antropologjinë. Në të kundërtën,
një politikë krejt e paefektshme gjunjëzohet nga fundamentalizmi, duke
shërbyer, por ajo tashmë nuk është politikë publike e vlerave
gjithëpërfaqësuese, por mekanizëm shërbyes i interesave, sidomos atyre monetare
dhe poseduesve të mëdhenj të tyre.
Demokracia përfaqësuese e kësaj politike të zbrazur ndihet e kërcënuar dhe nuk
është e rastit që fillon dhe braktiset. Ajo sulmohet si prurëse e fatkeqësive.
Nga masa njerëzish, pa aftësi të arsyetimit, kërkohet të kthehet kujdestaria
shtetërore e sistemit totalitar, kur shteti shpërndante varfërinë, por
siguronte (mbi)jetesën për secilindo. Një reminishencë e tillë është takuar në
pothuajse gjithë antropologjinë e ish-vendeve komuniste. Në Shqipëri, për shkak
të një varfërie flagrante dhe me dimensione të gjera, nostalgjia për shtetin
dhe shoqërinë e djeshme është mjaft prezente. Ajo që të çudit, është fakti se
ai sistem revokohet, qoftë edhe si psherëtimë ngushëlluese, në aspektin
ekonomik. Kjo lloj nostalgjie është me pasoja sepse ringjall shumë nxitës
negativë dhe mban lidhjet e vjetra politike.
Njësimi i prirjeve individualiste të tregut tek individët që veprojnë në
strukturat e demokracisë kolektive përfaqësuese dhe shndërrimi i tyre në
vendimtare brenda ndërgjegjes, është deformimi më i madh që rrezikon vlerat
humane njerëzore dhe demokracinë në tërësi.
Në këto rrethana, maska për t'u shfaqur si individ me vlera qytetare në
institucionet vendimmarrëse qendrore apo lokale nuk mjafton. Humbet
besueshmëria, pasi veprimet shkojnë në kundërshtim me predikimet. Realiteti
është në favor të tregut, dhe jo komunitetit. "Individi i ngarkuar" nuk është
në gjendje t'i diferencojë detyrimet brenda mekanizmave të demokracisë
kolektive përfaqësuese, ku do të duhet të merren vendime me interes komunitar
nga mekanizmat e tregut, të cilat nxisin në marrjen e vendimeve me interes
individual apo për llogari të njësive të kapitalit.
Ky deformim në "hartën antropo-qytetare" të shoqërisë borgjeze është me tregues
të dëmshëm socialë, juridikë dhe moralë. Produkti aberrativ del hapur kundër
vetë korpusit borgjez, sepse është pikëzimi konkret qelizor i kundërvënies në
proces të ekonomisë me politikën, shoqërisë me tregun, demokracisë me
kapitalizmin, antropologjisë me vetveten. Ndërhyrja disekuilibruese është kryer
drejtpërsëdrejti në themel të shoqërisë. Goditet pa mëshirë principi më
peshërëndues i shoqërisë, "e drejta". Ajo zhvendoset nga vendi ku merr shtat
dhe kuptim, funksion dhe fiton autoritet; largohet forcërisht nga marrëdhëniet
shoqërore dhe në veçanti, nga raportet morale dhe vlerat, duke u nxjerrë në
treg si një pemë me rrënjë të shkulura. I imponohen tipare çshpirtëruese, si
dhe janë karakteristikat e tregut. Ajo pjesë e antropologjisë që është e
edukuar me to dhe që ende nuk e ka humbur identitetin qytetar, përmes këtij
"aberracioni mutativ" (ikje nga lloji, për të krijuar një qelizë tumorale),
detyrohet forcërisht të denatyrohet dhe deantropologjizohet. I grabitet pa
mëshirë parimi i së drejtës, që është frymëmarrja e tij ekzistenciale, tipari
themelor ekzistencial pikërendës civil. Shoqëria humbet kështu drejtpeshimin
dhe lëviz në mëshirë të tregut. Institucionet social-shtetërore, përmes masës
njerëzore të punësuara në to, mund të tregëzohen, pasi funksionimi i tyre i
është nënshtruar një filozofie ku mungon e drejta dhe ku udhëheq
leverdishmëria. Atje ku fitimi është qëllim, kërkohet të strehohet dhe e drejta
njerëzore. Jo shpatull më shpatull me fitimin, por duke iu marrë titulli
identitetit përmes zbrazjes, si dhe duke ia veshur atë vetintersit dhe aksionit
transaksionar të individit të tregut.
E drejta, nëse blihet dhe shitet, nuk është më e drejtë, sepse tregu operon me
madhësi sasiore, që dallohen si më të mëdha ose më të vogla. Në shoqërinë
njerëzore nuk ka të drejtë të madhe dhe të drejtë të vogël. Tregu, njërin e
nxjerr fitues, tjetrin humbës. Ndërsa për të drejtën nuk mund të bëhet fjalë
për shkallëzime të tilla, që njërit t'ia japë të drejtën e fituesit, dhe
tjetrit statusin e humbësit të së drejtës, pasi kështu ajo nuk është më
marrëdhënie kohezive, por një kundërvënie me impakt social konfliktues.
Një e tillë e (pa)drejtë, nuk është më moral antropologjik, nuk mund të
shërbejë më si vijë ndarëse për virtytin dhe vesin, si filigran për dashurinë
dhe urrejtjen, si masë korrekte për mëshirën dhe shpirtkazmën. Një shoqëri pa
të drejtën nuk është më shoqëri. Tregëzimi bën që drejtësia ta humbasë forcën
edukuese dhe ndëshkuese, sepse individi brenda tij ka interesat ekonomike
financiare dhe monetare si udhërrëfyese. Ky deformim i së drejtës njerëzore, si
busull morale e antropologjisë, nuk lë pa prekur edhe të drejtën zakonore,
vlerat tradicionale, si dhe të drejtën juridiko-qytetare. E drejta si nocion i
jurisprudencës, që kur u formalizua dhe u shkëput nga e drejta fetare, duke pagëzuar
kështu "foshnjën e njomë", që ishte shteti me ligje juridike dhe e drejta e
dhënë nga gjykata, lindi nga placenta e të drejtës njerëzore. Ndryshe, ajo nuk
mund të pranohej si njësi matëse, përballë së cilës mund të jepej drejtësi për
njerëz të barabartë. Për këtë arsye, deformimi i së drejtës njerëzore në
shoqërinë e tregut vjen dhe dëmton edhe të drejtën juridike dhe institucionet e
saj. Kjo, për faktin se, njerëzit që janë të punësuar atje, si dhe pjesa tjetër
e antropologjisë, mund të zbrazen nga e drejta morale dhe të mbushen me
interesin e tregut.
Gjithashtu, si pa u kuptuar, mund t'u dalë nga duart kontrolli mbi të drejtën,
pasi, si të deformuar nga mekanizmat e tregut shkojnë në mëkat, duke e dhënë të
drejtën bazuar jo në respektin e njëjtë për çdo njeri dhe në vërtetësinë e
fakteve, por në raportet mes palëve në treg. Ata kështu mund të sëmuren nga
sindroma e mungesës së moralit për të drejtën njerëzore. Tipari i kësaj
patologjie është mostrajtimi i njerëzve të barabartë si njerëz. Zhbëhet dinjiteti
njerëzor si kusht primar.
Kur e drejta zhvishet nga ky parim antropologjik, atëherë e drejta njerëzore
nuk ekziston më, ndaj neveria, nënçmimi, përjashtimi, segragacioni, përbuzja
dhe neveria deri te racizmi dhe nacionalizmi i verbër, vijnë e bëhen të
pranishëm në shoqëri.
Ndaj ndihesh gati i pafuqishëm kur lexon se mbi cilat parime filloi të ngrihej
shoqëria borgjeze, gati rreth 400 vjet më parë, kur John Locke shkruante: "Me
interes civil unë kuptoj jetën, lirinë, shëndetin dhe prehjen e trupit, si dhe
zotërimin e gjërave të prekshme, pra të parave, tokave, orendive e kështu me
radhë. Mbetet detyrë e magjistratit civil që, nëpërmjet zbatimit të paanshëm të
ligjeve t'u garantojë me drejtësi të gjithë njerëzve në përgjithësi, dhe
secilit syresh në veçanti, pasjen e këtyre gjërave që i takojnë kësaj jete.
Në rast se ndonjërit i shkon ndërmend t'i thyejë ligjet e drejtësisë dhe
barazisë publike... ai duhet të frenohet nga frika e ndëshkimit, që qëndron në
heqjen ose zvogëlimin e atyre interesave civile ose të mallrave që, në kushte
të tjera mund dhe duhet t'i gëzojë.
Veç, dihet se askujt nuk i pëlqen të pranojë që të privohet nga një pjesë e
mallrave të veta dhe, aq më pak, nga liria dhe jeta e tij. Si rrjedhim,
magjistrati armatoset me forcën dhe fuqinë e të gjithë shtetasve, duke pasur si
qëllim në shikimin e atyre që shkelin të drejtat e çdo njeriu tjetër."( John
Locke, "Letër për tolerimin", botimi shqip, faqe 16)
Ndërsa Erich Fromm nënvizonte se, të paktën një shoqëri humane duhet të
sigurojë "banesën dhe ushqimin për çdo individ", ndryshe nuk ka drejtësi. Sigurimin e garancive sociale të jetës në çdo hapësirë
antropologjike të territorit të vendit. Largimi nga interesat e gjithë
shtetasve ose pjesëzimi i interesave, duke pasuruar një grup dhe varfëruar
pjesën më të madhe, aq më tepër që gjithë ky mekanizëm vepron me vendime të
përfaqësuesve të zgjedhur dhe mekanizmit administrativ, e ka deformuar
shoqërinë e sotme, si në vlerat kohezive, ashtu edhe në besimin gjithëshoqëror
tek idealet e përbashkëta. Janë shfaqur hapur defekte të rënda të demokracisë
përfaqësuese. Ajo rezulton e manipulueshme dhe, për rrjedhojë, e pabesueshme;
për më tepër, shpesh e dyshimtë. Antropologjia, që e vë atë në lëvizje, i ka
vënë në pikëpyetje vlerat e saj, duke komprometuar vetë sistemin, që deri dje
ishte gjykuar si formë e arrirë. Kjo masë njerëzore nuk lejon gjithashtu
mirëfunksionimin e mekanizmit demokratik, "zgjedhës-i zgjedhur".
Është tashmë prezent "deux ex machina", që përdor kandidati që dëshiron të
zgjidhet.
Ai përpiqet me të gjitha mjetet propagandistike, monetare, bashkëbiseduese,
psikologjike, që t'u drejtohet shpresave të zgjedhësve dhe jo ideve të tyre.
Partitë politike manipulojnë me idetë në dy plane: ose nuk operojnë me ide dhe
strehohen tinëz te populizmi, shpeshherë folklorik, ose, kur bëhet fjalë për
ide, mbajnë ndaj tyre monopolin. Është e qartë se ide mund të
prodhojë një pakicë elitare e antropologjisë. E llogaritur si elektorat, ajo
përbën një pakicë që nuk "ngre kandar", drejtpërdrejt në rezultatin e
përgjithshëm të votimit. Kjo njësi mund ta zgjerojë bashkësinë e votuesve,
vetëm kur idetë e saj shndërrohen në vlerë ndërgjegjeje edhe për të tjerët.
Këtë divulgim të mendimit elitar mund ta bëjnë vetëm autorët e ideve, dhe jo
"papagajtë" partiakë të fushatave elektorale. Këtu, drejtuesit partiakë bëhen
bllokues, sepse, nëse "ideatorët", "mendimtarët" dhe "eruditët" dalin hapur në
komunikim me antropologjinë, pa mëdyshje fitojnë autoritet, bile jo vetëm
teoriko-moral, por edhe përfaqësimi. Kështu, balanca prishet, sepse lidershipët
partiakë idetë i duan nga të tjerët, ndërsa postet e të zgjedhurit për veten e
tyre. Dalja krah për krah në publik me individë më të zotë se ata që drejtojnë
partitë dhe shpurat qarkuese të tyre, konsiderohet si "treg i keq", ku zbehet
autoriteti i partiakëve përballë atij të njerëzve që prodhojnë ide,
transmetojnë ide, komunikojnë me ide.
Për këtë shkak, kjo elitë anashkalohet dhe nëpërkëmbet. Idetë, që të kthehen në
energji ndryshimi progresiv duhen implementuar, por një veprim i tillë bëhet
pas përfundimit të zgjedhjeve. Kur një forcë politike vjen në pushtet, ose i
trajton këto ide si elemente tregu dhe i gjen atje, duke i nxitur poseduesit të
futen në treg, ose i injoron, sepse qenia në pushtet i jep edhe një vetëbesim,
se tani problemet mund t'i menaxhojë edhe pa njerëzit e ideve. Ajo, që në krye
të herës kishte pasur qëllim pushtetin. Kjo "fobi" ndaj ideve është një klimë e
përshtatshme për vegjetimin spiritual në marrëdhënie me zgjedhësit. Po të
vëresh në këtë këndvështrim fushatat elektorale në Shqipëri, menjëherë të bie
në sy një emfazë propagandistike, krejt e zbrazur nga idetë dhe komunikimi
përmes tyre me elektoratin e gjerë. Shkohet deri atje saqë idetë dhe mençuria
kërkohen nga zgjedhësit, nga masa, nga populli. "Të dëgjojmë hallet e
popullit!" Ndaj, pas zgjedhjeve, gjithnjë te njerëzit që delegojnë votën dhe,
bashkë me të sovranitetin dhe interesat, shfaqet zhgënjimi. Të zgjedhurit i
braktisin si pa kuptuar zgjedhësit, e kështu braktiset fati i tyre, duke u
shuar shpresat gjithashtu. Aktualisht, të zgjedhurit veprojnë mbi bazën e
interesave, të cilat nuk llogariten si mbarëshoqërore, por të grupuara e të
pjesshme, shpesh të një force politike, e cila përtej këtij përkufizimi është e
përbërë nga individë të pasur dhe shumë të pasur, në një kohë rekord, pa dyshim
me paràjo të pastra, si dhe duke abuzuar mbi pasuritë kombëtare. Ndaj
vendimmarrja e tyre politike apo ligjvënëse infiltrohet nga këto interesa dhe u
shërben atyre. Ndryshe, do të duhej ta falnin pasurinë e tyre përmes politikave
komunitare dhe ndarjes së interesave me të tjerët, në emër të njohjes edhe të
sovranitetit të tyre te pasuritë kombëtare, te pronat publike dhe interesat mbi
trashëgiminë kulturore apo ambientin dhe pasuritë natyrore. Historia vazhdon!