Më kujtohet si të ishe dje, kur i përndershmi Dom Prenk Ndrevashaj më bëri
telefon nga Detroiti ku i shërbente komunitetit katolik shqiptar atje dhe më
dha lajmin e keq se miku i ynë i përbashkët, por edhe i mbarë komunitetit
shqiptaro-amerikan dhe më gjërë, shkrimtari dhe poeti i njohur Profesor Ernest
Koliqi kishte ndërruar jetë në Romë, në mërgimin e pa dëshiruar, siç thonte
shpesh. Ishte 15 Janari i vitit 1975. Më kujtohet se humbja e Profesor Koliqit
dhe zbrazëtia që ai la pas si shkrimtar, poet, politikan, por mbi të gjitha si
një atdhetar dhe njeri i thjeshtë dhe i ndershëm për të gjithë ata me të cilët
ai erdhi në kontakt -- u ndie për së tepërmi -- ndërsa la pas një mungesë e
boshllëk të madh në radhët e komunitetit shqiptaro-amerikan, të cilin ai e
vizitonte nga hera në herë, nga Roma ku ishte vendosur ç'prej mbarimit të
Luftës së Dytë Botërore.
Dy përvjetore me rëndësi për historinë e shqiptarëve në shekullin e kaluar
ishin 500-vjetori i vdekjes së Gjergj Kastriotit Skendërbe, (në vitin 1968) dhe
60-vjetori i gazetës Dielli (1969). Profesor Koliqi si kryeorganizatori i
festimeve të 500-vjetorit të Fatosit të Madh Kombëtar, ishte kujdesur që
festimet në Romë me ketë rast, të ishin gjithëpërfshirse dhe mbarëkombëtare,
për aq sa ishte mundësia dhe mesa lejonin rrethanat politike të kohës. Ishin të
ftuar Arbëreshët dhe shqiptarët nga të gjitha trevat, por për arsye që dihen
ishin të pranishëm vetëm shqiptarët nga diaspora, përfshirë edhe një grup nga
komuniteti shqiptaro-amerikan, të përfaqësuar nga organizata Vatra dhe krerët e
saj.
Duke përshkruar në revistën Shëjzat (4-6, 1968), pjesëmarrjen mbarëshqiptare në
ato festime, Profesor Koliqi shkruan me entuziazëm: "Kujt nuk i gufoi gjaku hov
krenarije tue pa kah valviteshin me 24 prill në Sheshin e Sh'Pjterrit gjithë
ata flamuj kuq e zi?....Shqipja kumbonte në atë Shesh madhnuer, përziheshin
ligjirimet e sotëshme të Shqipnisë me ato të motshëme t'Arbrit, t'asaj cope
t'Atdheut që lëshoi rrajë e lulzon në token italiane si degë e trungut të
kombit. Arbëreshët jo vetëm mbajtën mbrekullisht gjuhën tonë për ma tepër e
banë me lulzue në vepra letrare dore së parë, tue dishmue se palci fisnuer i
kombit të Skënderbegut levizë jetsues kudo në botë, dhe rreth nji votre arbnore
mbahen doket e të Parvet.''
Duke përshkruar festimet madhështore të atij përvjetori, Profesor Ernest Koliqi
thotë se për herë të parë në kryeqytetin Italian, "Emni i Shqipnisë e i
Kastriotit tingulloi si za burije....tue u përmend an'e kand emni i Shqipënisë'',
duke shtuar se, "Nji të përqethun mallëngjimi e krenarije na rrëshqiti shtatit
e shpirtit kur Ati Shejt përdori në ligjiratë italishte fjalët shqipe, "˜besë',
e "˜burrni' , këto vetina dalluese të kombit dhe shprehjen "˜gjaku i shprishur',
që skalitë shpërndamjen e gjindes s'onë në rrokullinë tokësore.'' Duke shkruar
për një pjesë të këtij gjaku të shprishur i shpërndarë anë e mbanë botës,
Profesor Ernest Koliqi përshkruan kështu pjesmarrjen e komunitetit shqiptar në
Amerikë, në festimet në Romë me rastin e 500-vjetorit të vdekjes së Gjergj
Kastriotit:
"Prania e vatranëve , ardhë nergut nga Shtetet e Bashkueme, ia shtoi shkëlqimin
kremtimeve. Nji tubë zojash të ndritshme e zotnijsh të zgjedhun përfaqsoi në,
rrethe arbëreshe e shqiptare, Shoqatën e mirënjohun Vatrën, që dikur aqë hov i
dha përpjekjeve për rilindje të Atdheut dhe sot mban naltë zanin e Shqipnisë
në botën perëndimore. Hijet e madhnueshme të Nolit e të Konicës na shfaqeshin
para syve, tue vërejtë ndër rrjesht tonë kryesinë e vatranëve, që në këto kohna
të turbullta të sotëme orvatet me ndjekë gjurmat e mëdhaja të atyne dy
Patriotave të paharrashueshëm, themeltarë të Shoqatës. Kishim përshtypjen se
drita e agimeve të Rilindjes, atë ditë po rreshte mbi Bashkimin e Arbreshve me
Shqiptarë. E bashkë me atë dritë, rrezja e bekimit të Perendisë'', shkruan
Ernest Koliqi në revistën Shëjzat, duke folur për praninë e vatranëve në
festimet e 500-vjetorit të Skenderbeut në kryeqytetin Italian dhe në Vatikan ku
u pritën edhe nga Papa Pali i VI, në vitin 1968.
Një vit më vonë, më 1969 Vatra shënon 60-vjetorin e themelimit të organit të
saj Dielli dhe për të marrë pjesë në këto festime, ftohet ndër të tjerë Ernest
Koliqi dhe një delegacion përfaqsues arbreshë, gjithsejt nja 60 veta nga
Italia. Duke shkruar mbi përshtypjet e tija dhe pritjen madhështore që vatranët
i bënë atij dhe grupit arbresh në Boston dhe në New York, Profesor Koliqi e
cilëson takimin e dy diasporave shqiptare si me rëndësi të madhe simbolike,
duke theksuar përsa vijon:
"Shqiptarët e Italisë dhe Shqiptarët e Amerikës përtrinë vulosjen e vëllaznimit
shqiptar, pohuen gjallninë e rrajve ethnike të zanafillës dhe u besatuen
heshtazi me pasë përhera në kujdes fatet e dheut të të Parvet. Arbreshët e
Italisë, stërnipa të luftëtarvet që rreth Skënderbegut, në nji varg përleshjesh
titanike, shkruen me gjak në faqet e historisë s'Evropës se Shqipnia asht e
Shqiptarëvet mbas pesë shekujsh gjatë të cilave ruejtën gjallë gjuhë e
doke, erdhën me sigurue Vatranët se në veprën e tyne, të djeshme e të sotëme,
njohin vazhdimin e përpjekjes ideale të Jeronym de Radës.'' Profesor Koliqi
vazhdon me përshtypjet nga pritja që vatranët i bënë atij dhe grupit të
Arbëreshve në Amerikë, duke komentuar se, "Sot dy gjymtyrët kryesore të
diasporës, ende plot fuqi e vrull veprues, u bashkuen e shkrinë deshirë e
qëllime, me u përpjekë për naltësimin e kombit prej të cilit rrjedhin'',
shkruante profesor Koliqi në Shëjzat, (10-12, 1969).
Në mbresat e tija gjatë asaj vizite në Katedralën e Shën Gjergjit në Boston,
siç e quan Koliqi, "në atë Falëtore orëmirë, ku meshoi dhe predikoi Fan Noli,
lutën Perendinë për Shqipni e bijt e saj, Shqiptarët e Bostonit dhe
Këshilltarët e Kishës Orthodokse shqiptaro-amerikane... e me ta në shumicë të
madhe Shqiptarë besimesh të tjera. Zemrat mbarë të pranishmëve u shkrinë në thirrje
mëshrire që i naltohej Perendisë, i cili ashtë nji për të gjithë.....Shpirtnat
vëllaznoheshin në nji flakërim të pastër atdhetarie, mesa fytyrimi i Nanës
Shqipni vizatohej i shëjtë në avullime të thimjanës, që valvitej erandshëm
nepër kishë.''
Për festimet e këtyre dy përvjetorëve, që shqiptarët e Amerikës dhe Arbëreshët
e Italisë bënë së bashku, Profesor Ernest Koliqi shkruan me entuziazëm, se
"Gjaku arbnuer njofti nji triumf të papritun ato ditë. Shqiptarë e Arbëreshë,
tue u përqafue, ndienë e kuptuen veten se me një marrveshje vëllaznore mund u
plotësonte porosija që na la Skënderbegu.''
Po të më lejohet në këtë përvjetor të vdekjes së tij një moment kujtimi
personal nga ana ime e Profesor Koliqit. Unë e njoha profesorin në Romë gjatë
qendrimit tim si refugjat në Itali, nepërmjet Dom Prenk Ndrevashajt, i cili
kujdesej për refugjatët shqiptarë. Si rrjedhim, vazhdova të isha në kontakt me
Profesor Koliqin, duke shkëmbyer letra. Në fillim të 1970-ave, unë kisha
filluar një nismë tepër modeste për botimin e periodikut, "Rinija Shqiptare në
Mërgim'', për të cilën ai më dha kurajo dhe këshilla dhe për të cilën pat
shënuar në rëvistën e tij, (Shëjzat 1-4 1972) për sa vijon: "Më kanë ra në dorë
dy numrat e parë të periodikut , "Rinia Shqiptare në Mërgim'', që del në Nju
Jork. Ashtë një përpjekje për t'u trimnue e përkrahë. Të rijtë që qenë të
shtërnguem me lanë atdhenë, të kenë nji palestër të veten ku të munden të
shprehin mendime e ndiesi dhe t'ushtrojnë gjuhën e atdheut në shkrim.
Natyrisht, këtyne nisjativave botuese, që tregojnë vullnet të mirë dhe shkas
idealistik, do t'u kushtohet kujdes i madh si në zgjedhje të landës ashtu në
përpunim të stilit. Na jemi të sigurtë se botuesat e këtij perjodiku, tue
kërkue e ndjekë këshillat e atyne që kanë përvojë ma të gjatë shtypi, do t'a
përmbushin nevojën e nji pranie të masës së re mërgimtare në jetën mendore të
diasporës. Na, prej anës s'onë u urojmë redaktuesvet të Rinisë Shqiptare në
Mërgim'', veprimtari të mbarë dhe sukses''.
Profesor Koliqi edhe nepërmjet korrespondencës, vazhdonte të interesohej për
periodikun, ''Rinia Shqiptare në Mërgim'' dhe më jepte zemër që të vazhdoja
studimet, duke shkruar në njërën prej letrave:
"I dashtun Fran,
Më ra në dorë si letra ashtu edhe periodiku Rinia Shqiptare në Mërgim. Gëzohem
pikë ma së pari që je mirë, që pëpiqesh të ndjekish studimet, e në fund për
botimin kushtue masës së re që larg atdheut ka shumë nevojë të ushqehet me
shkrime të shëndosha shqipe. Të lumtë! Ashtë një fillesë plotë premtime. Mbaj
mend veç fjalën e moçme: "˜Trimi i mirë, me shokë shumë' ! Afro moshatarë sa ma
shumë që të mundesh. Në ashtë se këjo fletore do të merret edhe me letërsi, mos
harro auktorët që regjimi komunist i Tiranës ka përjashtue nga historija e
letërsisë shqipe.''
Ky ishte Ernest Koliqi që njoha unë, i gatëshëm për të ndihmuar, i gatëshëm për
të ndarë përvojën e tij të gjatë e të frutshme me letrat shqipe dhe në
gazetari, megjithëse fatkeqsisht e njoha për një kohë tepër të shkurtër, por
ama ajo njohuri, megjithëse e shkrutër, më la mbresa të përjetshme dhe të
paharrueshme. Ky ishte Ernest Koliqi që njohu komuniteti shqiptaro-amerikan, ky
ishte Ernest Koliqi, këshillat e mësipërme të të cilit i kujtoj gjithmonë me
mall dhe të cilat me mundësinë time jam përpjekur t'i përcjellë gjithë jetën.
Ky, pra ishte Ernest Koliqi, për të gjithë shqiptarët, njëri ndër
interpretuesit më të spikatur të shpirtit të fisit arbëror dhe të trashëgimisë
stërgjyshore, si dhe mbrojtës i vlerave të shpirtit arbëror dhe të prirjeve
natyrore të tij, gjithmonë si pjesë e thesarit të vlerave kulturore dhe
shpirtërore të njerëzimit.
Në këtë përvjetor të vdekjes, me nderim e mall përkujtojmë Profesor Ernest
Koliqin.
Comments (0)
Dërgoja shokut
Printo
